«Taza qala» Kýrchatovta: Qalada qordalanǵan problemalar anyqtaldy
KÝRChATOV. KAZINFORM — «Jibek Joly» telearnasynyń «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly Kýrchatov qalasyna at basyn burdy. Baǵdarlama júrgizýshileri dástúrge saı shahardyń kórikti jerlerin aralap, birqatar túıtkildi tustardy nazardan tys qaldyrmady. Ekologııalyq jaǵdaı, qala tazalyǵy, turǵyndardyń sanıtarlyq mádenıeti jáne abattandyrý máseleleri jan-jaqty zertteldi. Jınalǵan málimetter arnaıy mamandardyń taldaýyna berilip, qorytyndy kórermenderge usynyldy.
«Senbilik — júrek qalaýynan týǵan is»
Keshegi áskerı qalashyq — búginde beıbit tirlikke bet burǵan Kýrchatovta on myńnan astam halyq turady. Qala turǵyndarynyń jaýapkershilikke toly tirshiligi birden kózge túsedi.
Túsirilim barysynda turǵyndardyń tabıǵatqa janashyrlyqpen qaraıtyny, qoǵamdyq sharalarǵa jumyla qatysatyny anyq baıqaldy. «Taza jaǵalaý — Taza Ertis» uranymen olar Ertis ózeniniń mańyn tazalap, týǵan tabıǵatqa degen qamqorlyǵyn kórsetti. Aýa raıy tosyn minez tanytqanmen, turǵyndar raıynan qaıtpady. Qolyna kúrek alyp, kógaldandyrý jumystaryna belsene kirisken jandardyń janqııarlyǵy kóńil qýantady.
— Biz úshin senbilik — júrek qalaýynan týǵan is. «Taza Qazaqstan» jobasy bastalǵaly qala tazalyǵy ortaq jaýapkershilikke aınaldy, — deıdi senbilikke kelgen turǵynnyń biri.
Qaqpaqtan — qaıyrymdylyqqa: Qaldyq qalys qalmaýy tıis
Qalada qoqysty qaıta óńdeý baǵytynda alǵashqy qadamdar bastalǵan. Sonyń biri — plastık qaqpaqtardy jınaý jobasy. Ýaqyt óte kele bul ıgi is dástúrge ulasyp, qala turǵyndarynyń kúndelikti daǵdysyna aınalyp keledi.
Bastamashyl top bul áreket arqyly bir oqpen eki qoıandy atyp otyr: senbilikten keıin jınalǵan qaqpaqtar qaıta óńdeý mekemelerine ótkizilip, túsken qarajat muqtaj jandardyń emine baǵyttalady.
Igi bastamanyń belsendi qatysýshylarynyń biri — «QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy» qyzmetkerleriniń jergilikti kásipodaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Olga Chetvergova. Ol óz tájirıbesimen bólisti.
— Úsh jyl buryn Pavlodar qalasynda dál osyndaı jobanyń júzege asyp jatqanyn kórdim. Sol kezde biz de bul isti qolǵa alýǵa bel býdyq. Qazir senbilikten keıin jınalǵan qaqpaqtardy arnaıy konteınerlerge salamyz. Osylaısha, biz tek qoqys jınap qoımaı, oǵan «jańa ómir» syılap otyrmyz, — deıdi ol.
4 myń gúl, 500 túp shyrsha otyrǵyzǵan
Kýrchatov qalasynda tabıǵatqa janashyr kózqaras tek senbilikpen shektelmeıdi. Munda mekemeler óz aýmaǵyn kógaldandyrýdy ıgi dástúrge aınaldyrǵan. Qala kósheleriniń kórkin keltirip turǵan jasyl jelek — jergilikti uıymdardyń uzaq jyldar boıy atqarǵan eńbeginiń jemisi. Solardyń biri — «QR Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy» «Baıkal» fılıaly. Fılıal jetekshisi Láılá Qaırambekovanyń aıtýynsha, mekeme qyzmetkerleri senbi-jeksenbi kúnderi tabıǵatty túletý jumysynan tys qalǵan emes.
— 2016 jyldan beri jyl saıyn tórt myńǵa jýyq gúl egip, 500 túp shyrsha otyrǵyzdyq. Qazir otyrǵyzylǵan kóshetterdiń barlyǵy búrshik jaryp, jaıqalyp tur. Bul — áriptesterimniń tabıǵatqa degen shynaıy janashyrlyǵynyń nátıjesi. Eńbegimiz jurttyń kóz qýanyshyna aınaldy, — deıdi ol.
Abattandyrý jumystaryna mektep oqýshylary da belsene qatysyp júr. Jas óskinder úshin bul — tek eńbek sabaǵy ǵana emes, ekologııalyq mádenıettiń negizi.
Shaǵyn qalanyń shyraıy — shyraıly aýlada
Kýrchatov qalasy aýmaǵy jaǵynan shaǵyn bolǵanymen, tazalyǵy men tártibimen, turǵyndarynyń uqyptylyǵymen erekshe. Kósheleri kóp emes, biraq aýlalary kózdiń jaýyn alatyndaı. Solardyń biri — qalanyń eń úzdik aýlalarynyń qataryndaǵy turǵyn úı mańy.
Alpys jyldyq tarıhy bar úıdiń syrt kelbeti jańasha sıpatqa ıe. Ǵımarattyń ınjenerlik júıeleri, sý jáne jylý qubyry túgel jańartylǵan. Al aýlaǵa negizinen kópjyldyq gúlder egilgen. Ár buryshta — tirshilikke jan bitiretin jasyl jelek.
— Zeınetkermiz. Biraq qolymyz bos kezde qarap otyrmaımyz. Aýlamyzdy abattandyrýdy óz mindetimiz dep bilemiz. Bordıýrlardy boıap, qabyrǵalardy syrlaımyz. Ár maýsym saıyn aýlamyzǵa túrli-tústi gúlder egip, ony kútip-baptap otyramyz, — deıdi turǵyndardyń biri.
Kýrchatovtyń kóleńkeli kelbeti: Eki balaǵa bir átkenshek
Kýrchatov uıymshyldyǵymen tanylyp jatqanymen, ekinshi jaǵynan birqatar áleýmettik máseleden arylyp úlgermeı jatyr. Jańaryp jatqan aýla barshylyq, biraq olardyń qatary sanaýly bolyp shyqty. Qalanyń keıbir bólikterinde oıyn alańdary nazardan tys qalǵan. Qoldanystaǵy birneshe átkenshek pen syrǵanaqtyń ózi eski ári qaýipsizdik talaptaryna saı emes.
Qalanyń belsendi turǵyny Irına Pelıpenkonyń aıtýynsha, bul problemalar jergilikti ákimdikke belgili.
— Qalada balalarǵa jaǵdaı jasalmaǵan. Oıyn alańdary jetispeıdi, bar bolǵany da eskirgen. Jaryqtandyrý — úlken másele. Keshke saıabaqta júrýdiń ózi qorqynyshty, jaryq joq. Buryn saıabaqta otyratyn bes oryn bolatyn, qazir tek bireýi qalǵan. Al qalǵan tórteýi qaıda ketkenin eshkim bilmeıdi, — deıdi ol.
Qulypsyz úıler qoqys qoımasyna aınalǵan
Tozyǵy jetken ǵımarat, shashylǵan qoqys. Myna úıde keshegi jyly esteliktiń ornyn endi úreıli tynyshtyq basqan. Qazirgi kúıi qorqynyshty fılm túsirýge arnalǵan pavılondy eske salady. Bul tek turǵyndardyń qaýipsizdigine ǵana emes, qalanyń estetıkalyq kelbetine de keri áserin tıgizýde.
Qaladaǵy bloger Ivan Terehın osy máseleniń taǵy bir qyryn kórsetti.
— Búginde Kýrchatovtyń keıbir bóligi kógaldandyrylǵan kóshelerge qarama-qaıshy kúıde ómir súrip jatyr. Keıbir kásipkerler men turǵyndar qaldyqtaryn osyndaı qaraýsyz aýmaqtarǵa laqtyryp ketedi. Bul júıeli baqylaýdyń joqtyǵynan. Qala ákimdigine bul jerdi arnaıy kórsettim. «Sheshemiz» dedi. Biraq Kýrchatovta mundaı jerler áli kóp, — deıdi bloger.
Jańbyrdyń sýy ma, álde kárizdiń be?
Kýrchatov qalasyndaǵy ekologııalyq ahýal tek qoqys tógilgen aımaqtarmen shektelmeıdi. Qaladaǵy bloger Ivan Terehın taǵy bir ózekti máselege nazar aýdardy. Onyń aıtýynsha, jaz mezgilinde Ertis ózenine káriz sýy aǵýy múmkin.
Blogerdiń aıtýynsha, keı kezderi ózenge baǵyttalǵan qubyrlardan qandaı suıyqtyq aǵyp jatqanyn anyqtaý múmkin bolmaıdy. Ol jaýyn-shashyn sýy ma, álde káriz qaldyǵy ma, naqty dálel joq. Biraq ıis pen kórinis kúmán týǵyzady.
Máselege qatysty Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq bóliminiń basshysy Berik Joldahmet túsinikteme berdi.
— Iá, kezinde, qala jabyq áskerı rejımde bolǵan shaqta mundaı jaǵdaılar tirkelýi múmkin. Biraq qazirgi tańda Ertiske aǵatyn qubyrlar tek jańbyr sýyna arnalǵan. Bul — jaýyn-shashynnan keıin jınalǵan sý, — dedi ol.
Alaıda, «Kýrchatov Vodokanal» mekemesiniń bas ınjeneri Murat Esenbaev bul málimetti ishinara rastap otyr.
— Mundaı jaǵdaı bolǵan. Kóktemde káriz júıesinde aqaý týyndap, aǵyndy sýlar jańbyr jelilerine aralasyp ketýi múmkin. Biraq bul júıeli emes, tehnıkalyq aqaýlarmen baılanysty ýaqytsha jaıttar, — dedi ol.
Іske aspaǵan ınvestıtsııa: Ákimniń túsindirmesi
Qaladaǵy balalar men jasóspirimderge arnalǵan skeıtbord alańy da qazirgi tańda qańyrap bos tur. Jergilikti bılik qabyldap alǵan bul nysannyń quny on mıllıon teńgeden asatyny belgili.
Taǵy bir másele — qala turǵyny óz qarajatyna jastar saıabaǵyna 100 túp aǵash otyrǵyzǵan. Biraq búginde olardan esh belgi joq. Bul máselelerge baılanysty Kýrchatov qalasynyń ákimi Bolat Ábdiralıev túsinikteme berdi. Onyń aıtýynsha, aǵashtardyń jersinbeı, qýrap qalýyna olardyń tym jas bolýy sebep.
— Bul kishkentaı taldar edi. Jersinbeı keýip ketken. Jastar saıabaǵy boıynsha tıisti jumystar aldaǵy ýaqytta atqarylady, — dedi ákim.
Al skeıtbord alańy boıynsha ákim kútpegen jaıtty alǵa tartty.
— Merdiger aqshany alǵan soń baılanysqa shyqpaı ketken. Máseleni sot arqyly sheshemiz, — dedi qala basshysy.
Qaraýsyz qalǵan úılerdiń mańynda jınalǵan qoqystar kóktemde ǵana shyǵarylmaq. Ákimniń aıtýynsha, qys mezgilinde bul jumystardy atqarýǵa jumys kúshi jetispeıdi. Al qala ishindegi joldardyń shuryq-tesik kúıine qatysty ákim barlyǵy kezeń-kezeńimen jóndeletinin alǵa tartady.
Sarapshylar sheshimi
«Taza qala» baǵdarlamasynyń dástúri boıynsha, ár túsirilim toby usynǵan materıaldar negizinde ádil qazylar sol qaladaǵy ekologııalyq ahýal men turǵyndar mádenıetine baǵa beredi.
— Balalar alańy joq, eski úılerdiń syrtqy kelbeti kóńil kónshitpeıdi. Qalada sheshilmegen máseleler jeterlik. Bul baǵytta júıeli jumys qajet dep sanaımyn, — deıdi qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish.
— Kýrchatov kezinde úlken josparmen salynǵan qala edi. Qazir jaǵdaıy máz emes. Saıabaq bar, biraq aǵash joq. Eski úılerdiń mańynda qoqys jatyr. Jalpy kórinis kóńil qulazytady, — deıdi sáýletshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen arhıtektory Serik Rústembekov.
— Qalada nebári 12 myń halyq tursa da, ınfraqurylym syn kótermeıdi. Jol nashar. Al qaraýsyz úılerdegi qaldyqtardy shyǵarý — kóp ýaqyt almaıtyn sharýa. Mıllıondaǵan qarjy bólingen skeıtbord alańynyń aıaqsyz qalýy, aktige qol qoıylǵanymen, is júzinde iske aspaýy da ókinishti jaıt, — dedi Tájirıbeshil ekologtar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Laýra Malıkova.
Osylaısha, saraptamalyq baǵalaý nátıjeleri boıynsha Kýrchatov 8 upaı enshilep, reıtıngtiń sońynan oryn tapty.
Monoqalalar arasyndaǵy reıtıng tómendegideı:
· Aqsý — 27 ball
· Ekibastuz — 26 ball
· Abaı — 24 ball
· Altaı — 24 ball
· Kentaý — 23 ball
· Temirtaý jáne Hromtaý — 22 balldan
· Balqash — 21 ball
· Rýdnyı — 20 ball
· Lısakovsk — 19 ball
· Aqsaı jáne Shahtınsk — 18 balldan
Reıtıngtiń eń tómengi satysynda turǵan qalalar:
· Stepnogorsk pen Jitiqara — 16 ball
· Qulsary — 14 ball
· Jańaózen — 10 ball
· Kýrchatov — 8 ball