«Taza qala» Qulsaryda: Qoqys polıgonynda eshkim jumys istegisi kelmeıdi
QULSARY. KAZINFORM – Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy Atyraý oblysynyń Qulsary qalasyna jetti. Bul qalanyń ataýy 19 ǵasyrda ómir súrgen Qulsary bı Tinekeıulynyń qurmetine qoıylǵan. Dál osy Qulsary bı ólkeniń baılyqqa toly, nesibesi mol bolatynyn aıtyp ketken desedi. Búginde Qulsaryda álemdegi alyp munaı ken oryndarynyń biri – «Teńiz» ornalasqan. Munaı bar jerde qozǵalys ta bar, damý da bar. Al tazalyǵyn «Taza qala» baǵdarlamasynyń túsirilim toby tekserip qaıtty.
Baǵdarlama barysynda júrgizýshiler ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparatty zertteıdi. Biri jaqsy, endi biri jaǵymsyz tustaryn anyqtaıdy jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady. Mamandar sheshimdi 5 krıterııge súıene otyryp shyǵarady. Árqaısysy 10 baldyq júıemen baǵalaıdy.
Qaraýsyz qalǵan saıabaq
Qulsary – Atyraý oblysyndaǵy Jylyoı aýdanynyń ortalyǵy, eldiń batysyndaǵy iri monoqalalardyń biri. Qala klımaty shóleıtti, jazy ystyq, qysy jumsaq. Keıingi jyldary qalada ınfraqurylym men abbattandyrý jumystaryn qarqyn alyp keledi. Qalada 2022 jyldan bastap 20 gektar aýmaqqa jasyl jelek egilgen. Qazir qalada segiz saıabaq bar. Yqshamaýdandarda shaǵyn alleıalar jeterlik.
– Aldaǵy ýaqytta turǵyndardy jańa saıabaqtar qýantpaq. Qazir ortalyqta úlken saıabaq qurylysy jobalanyp jatyr. Ony aýdandaǵy eń iri kompanııalardyń biri «Teńizshevroılǵa» usyndyq. Áleýmettik jaýapkershiligin sezinip, Qulsaryny damytyp otyrǵan birden-bir mekeme osy. Oǵan qosa, «Jastar», «Táýelsizdik» saıabaqtaryn salýdy josparlap otyrmyz, – dedi Jylyoı aýdany ákiminiń orynbasary Gúlnafıs Aıshýaqova.
Al Qulsarydaǵy eń iri ári eń eski saıabaqtyń qazirgi kúıi aıanyshty halde. Saıabaq kezinde memleket menshiginde bolyp, keıin jekeniń qolyna ótken kórinedi. Ondaǵy qurylystar qırap, shatyrlar jerde jatyr. Shópter qaýlap ósken, qasyndaǵy Qamyskólge qoqys laqtyrylady. Ákimdik jańasyn salýǵa asyqqansha, bardy baǵalap, eski saıabaqty qalypqa keltirse bolmas pa edi?
Turǵyndardyń aıtýynsha, osydan birneshe jyl buryn qalaǵa jasyl jelekter otyrǵyzylǵan. Al ony kútip-baptaý jumystary kópshiliktiń kóńilinen shyqpaǵan kórinedi. Sýarýdyń tıimdi tásilin paıdalanbaǵandyqtan, aǵashtardyń ajary ketken.
Tyl ardageriniń urpaqtary aınalany abattandyryp júr
Qazir Qulsarynyń óz kelbetin izdep jatqan kezeńi. Ótken jylǵy jaıttan keıin halyqtyń eseńgirep qalǵany taǵy bar. Degenmen, týǵan jeriniń tabıǵatyna alańdap, óz erkimen aınalasyn tazartyp júrgen turǵyndar jeterlik. Máselen, Qulsarydaǵy bul kóshege ólkeniń damýyna eleýli úles qosqan batyr ana, tyl ardageri Túımesh Sábetovanyń esimi berilgen. Al urpaqtary eki jyl boıy osy aýmaqty abattandyryp, kógaldandyryp keledi.
– Biz ár úıdiń tóńiregine qoqys salatyn jáshikter men oryndyqtar ornatyp berdik. Aǵashtardy ózimiz sýaryp júrmiz, – deıdi Erkin Sábetov.
Ótken jyly sý tasqynynan keıin Jylyoı aýdanyndaǵy keýip jatqan sý arnalary tolyp, balyq kóbeıgen. Al qulsarylyq jas ónertapqyshtar osy balyqtardy qorǵap qalý úshin arnaıy joba ázirlepti. Olar maıda shabaqtardy úlken bóshkege soryp alyp, ózen-kólderge tasıtyn qurylǵy jasap shyǵarǵan.
Jas ónertapqyshtar osyǵan deıin Qursaı ózenindegi qalqymaly qoqystardy tazartpaq bolǵan. Alaıda qamystar kedergi keltirgen soń joba ýaqytsha toqtapty. Zertteı kele, jas ǵalymdar qamysty shabý ekojúıege keri áser etetinin anyqtaǵan.
Munaı qaldyǵy, qamysqa toly kól, jóndelmegen jol
Qulsarydaǵy Qamyskól men Qursaı arnasy qamysqa tolsa da, jaǵalaýynda turǵyndar úshin oryndyqtar qoıylyp, aǵash otyrǵyzylypty. Biraq aǵashtar sýarylmaı qýrap tur, oryndyqtardy qıratyp úlgergen.
– 2019 jyly túbin tereńdetý jumystary júrgende barlyq qamys alynǵan. Bıyl Qursaıdyń túbi tereńdetiletin bolǵasyn sý jiberilgen joq. Aldaǵy ýaqytta qaıyqtyń arnaıy quralymen qyrqyp shyǵý múmkindikterin qarap jatyrmyz. Túp tereńdetý júrgende tazartylady, – dedi qala ákimi.
Qala mańyndaǵy munaı qaldyqtary da mańyzdy máseleniń birine aınalǵan.
– Ońtústik-shyǵysymyzda munaı qaldyǵy – shlamdy óńdeıtin zaýyt tur. Ol jerdiń ıisi sumdyq, ashyqtan-ashyq shlam jatyr. Ony ákimdik tazartamyz dedi, biraq áli esh jumys qolǵa alynbaǵan. Osy jaqynda bizdiń belsendiler baryp, kameraǵa túsirip keldi. Odan bólek, qala ishine munaı ákelinedi. Meniń estýimshe qalaǵa munaı ákelip, janar-jaǵarmaı óndirgisi keletinder bar. Qala ortasyna ondaı zaýyt ashýǵa bola ma?, – deıdi qala turǵyny Janargúl Shyrǵabaeva.
Sonymen birge, monoqalada jol máselesi de ózekti. Tipti, sý tasqynynan keıin áli qalypqa keltirilmegeni de bar. Al turǵyndardyń talabyna ákimdik «bizge tıesili emes» dep jaýap beripti.
– Tipti qaladaǵy salyq bóliminiń aldynda shuryq-tesik jol jatyr. Jol máselesi bizde óte úlken problema. Ásirese, sapa jaǵynan qıyn bolyp tur. Baqylaý joq, tehnıkalyq baıqaýshylar jumysyna kóńilim tolmaıdy, – dedi taǵy bir turǵyn Azamat Nurálıev.
Qazir Qulsarynyń 68 shaqyrymyna ǵana asfalt tóselgen. Aldaǵy ýaqytta 260-qa jýyq kóshe men kóshe aralyq ótkelderde jol salý josparlanyp otyr. Al ázirge jergilikti bılikten úmit úzgen turǵyndar joldy ózi jóndep júr.
Tastandy qurylys tóbesinde adamdar turyp jatyr
Bul qalada qoqys pen úıindi tabý úshin ár buryshty aralaýdyń qajeti joq.
Qazynaǵa baı óńir bolsa da, tazalyq mádenıeti turalap qalǵandaı. Qulsary boıynsha 54 konteınerlik alań, 800-ge jýyq qoqys jáshigi qoıylǵanymen, turǵyndar qaldyqtardy kóshege tastaýdy jón kóredi.
Al keıbir nysandar tipti qoqysqa tolyp qalǵan. Syrt kózge tastandy úı bolyp kóringen ǵımarattyń ústińgi qabattarynda adamdar turady eken. Aılap jatqan qoqystyń ıisi qolqany qabady. Al Qulsary ákimi Q. Ádınov bul ınjenerlik qurylys ekenin, jeke kásipkerdiń menshiginde ekenin aıtýda.
Aıtpaqshy, Qulsaryda páter ıeleri kooperatıvi joq. Turǵyndar múlik ıeleri birlestigin de qurmaǵan. Biraq bul ákimdiktiń áljýaz áreketterin aqtamasy anyq. Qulsarydaǵy keı kóppáterli úıdiń dárethanasy syrtta ornalasqan. Elektr symdary ádettegideı ashyqtan-ashyq qalǵan. Balalar alańy jartylaı salynyp, gazony tóselmeı ketken.
Munda tek balalardyń emes, jalpy turǵyndardyń qaýipsizdigine qater tónip tur. Qarapaıym halyq ótken ǵasyrda boı kótergen, tozyǵy jetken úılerde turýǵa májbúr. Bul ǵımarattar kez kelgen ýaqytta qırap qalýy múmkin. Máselen, baǵdarlamanyń túsirilim toby jertólesi sýǵa tolǵan úı turǵyndarynyń nazyn tyńdady. Sózi nanymdy bolý úshin júrgizýshi jertólege tas laqtyryp kórdi. Qıraǵan úıdiń sý men káriz júıesin jóndeý úshin arnaıy adam jaldanyp, belýardan keletin sýdan qorǵanatyn kostıýmmen jertólege túsedi eken.
Qazir Qulsaryda 250-ge jýyq kóppáterli turǵyn úı bar. Ótken jyldan bastap jergilikti ákimdik barlyq úıge tehnıkalyq qorytyndy jumystaryn júrgizgen. Sonyń nátıjesinde 120-ǵa jýyq úıdi súrý týraly qorytyndy shyqty. Qazir 2025-2029 jyldarǵa apatty turǵyn úılerdi súrý jospary bekitilip jatyr. Bastapqy kezinde 80-90% kónergen úıler birinshi kezekte súriledi.
Sý tasqyny saldary, qıraǵan úı qaldyqtary
Qulsary byltyr tasqyn sýynyń qursaýynda qalyp, jergilikti jurt qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan edi. Memleket meılinshe kómegin kórsetip, el bolyp, jylý jınaldy, jaǵdaı turaqtaldy. Biraq tabıǵı apattan keıin qıraǵan úılerdiń qaldyǵy úıindi-úıindi bolyp jatyr. Munyń bári qashan shyǵarylady, kim shyǵarady – suraq kóp.
Al Qulsary qalasynyń ákimi Qadyrjan Ádınov turǵyndardyń ózi eski úılerin buzýmen aınalysyp jatqanyn aıtty.
– Byltyrǵy sý tasqynynda aýdanymyzda úsh myń úı zardap shekti, keı yqshamaýdanda turǵyndar úılerin buzyp, qurylys qaldyqtaryn aýla syrtyna shyǵaryp tastaıdy. Bul baǵytta birneshe ret tehnıka taýyp, demeýshilik kómekpen qoqysty arnaıy polıgonǵa tasydyq. Jalpy qala tazalyǵyn saqtaý maqsatynda senbilikter men tazalyq jumystary júrgiziledi, – dep aqtaldy ákim.
Qala ákiminiń aıtýynsha, Qulsarynyń damýyna 2025-2027 jyldarǵa úsh mlrd teńge qarastyrylǵan. Byltyr kópqabatty turǵynúılerdiń qasbetterin jóndeý jumystary bastalyp, 17 úı jóndeý jumysynan ótken. Bıyl taǵy 10 úıdiń qasbetin jóndeý josparlanǵan.
Qoqys polıgonynda jumys isteıtin adam joq
Baǵdarlama júrgizýshileri Qulsarynyń tazalyǵyna tikeleı jaýapty mamandy kezdestirip, 11 gektar jerdi alyp jatqan qoqys polıgony týraly surady. Ókinishtisi, bul polıgonda keıingi 10 aıda qoqys suryptalmaǵan. Óıtkeni suryptaý jelisinde jumys istegisi keletin adam joq.
– Ózderińiz aıtyńyzdarshy, kómbegende ne isteımiz? Kezinde 30 paıyzyn suryptap turdyq, qalǵan tamaq qaldyqtary báribir kómiledi. Ony da óńdeý kerek dep aıtyp júrgender bar. Tipti karton, plastık, tetrapaket, tsellofandy ótkizetin jer joq. Almaty men Pavlodardaǵy zaýyttar óziń ákelip ber deıdi. Ony vagonmen tasysam da óz qunyn aqtamaıdy, sebebi bir kelisine 5 teńge tóleıdi, bir tonnasy – 5 myń teńge. Mansap ortalyǵyna jumysshy, júrgizýshi, shebere kerek dep habarlandyrý beremiz. Eshkim kelmeıdi, bári «Teńizge» jumysqa turǵysy keledi, – dedi «Jylyoı Tazalyq» mekemesiniń basshysy Baýyrjan Ábdirahmanov.
«Taza qala» júrgizýshisi Baýyrjan myrzamen Qulsarynyń tazalyǵyn tekserýge birge shyqty. Birneshe núktege baryp, shashylyp jatqan qurylys zattary men jıhazdardyń jaıyn surady. Tazalyq mekemesiniń basshysy onyń biri jeke sektorda jatqanyn aıtsa, endi biri jumys kúniniń sońyna deıin alynatynyn aıtty.
Tutas qalany jańartý kerek – Sarapshylar
«Taza qala» júrgizýshileri Qulsary týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, elordalyq máslıhat depýtaty Arslanbek Maǵzum jáne Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵatty paıdalaný basqarmasynyń bas mamany Saǵynysh Saǵyntaev tórelik etti.
– Kóshe bolcyn, aýlalar bolsyn, qoqys óte kóp. Bul kórer kózge qatty baıqalady. Maman retinde jergilikti qoqys polıgonynyń kómý jumysyna kóńilim tolmaıdy. Sebebi qaıta óńdeýge jatpaıtyn qoqys kómilýi kerek. Rolıkte kórsetkendeı, qoqys jerdiń ústine laqtyrylyp jatyr. Monoqala bolǵandyqtan úlken saıabaqtar joq, biraq kishkentaı aýla, skver, alleıalar bar. Biraq ózenniń jaǵdaıy óte nashar. Bul halyqtyń sanıtarlyq jaǵdaıyna zııanyn keltiredi, – dedi S. Saǵyntaev.
Óz kezeginde Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany G. Ábish tutas qalany jańartý qajettigin aıtty.
– Jalpy qalanyń aýasy las, shań-tozań, qoqystar jatyr. Joldary sapaly túrde jasalmaǵan, kóptegen kemshilikterdi kórdim. Kógaldandyrý da jetkiliksiz, saıabaqtary az. Adamdar demalatyn oryn joq. Ózeni qamystardan tazartylmaǵan. Jalpy tutas qalany jańartý kerek. Búgin kórgenimizdeı, buzylǵan úıler kóp, sol úılerdi súrip, ornyna zamanaýı turǵyn úıler men áleýmettik nysandar salsa, qalanyń mádenıeti de, estetıkasy da jaqsarady dep oılaımyn. Qulsaryda ómir súrý sapasyn arttyrý kerek, – dedi G. Ábish.
Elordalyq máslıhat depýtaty A. Maǵzum aǵashtardy sýarý máselesi mańyzdy ekenin atap ótti.
– Meniń oıymsha, aǵash egý, jasyl jelekti baptaý – «Taza Qazaqstan» tujyrymdamasynyń basty krıterııiniń biri. Jastar men balalarǵa, jalpy qala turǵyndaryna arnalǵan keńistikter qajet dep oılaımyn. Jáne osy qaldyqtarmen jumys jasaý kerek degen oıdamyn. Ony jergilikti ákimdik jumys istemese, syrttan kelip bireý jasamaıdy, – dedi sarapshy.
Jalpy esepte Qulsary qalasy 14 upaı alyp, qalalar reıtınginde eń tómengi orynǵa turaqtady. Tizim basynda Astana (28), ekinshi orynda Hromtaý (22), úshinshi orynda Lısakov (21), tórtinshi orynda Rýdnyı (20), besinshi orynda Aqsaı (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary altynshy orynda tur.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq. Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.