«Taza qala» Ekibastuzda: qaraýsyz ǵımaraty men qoqys máselesi sheshilmegen shahar
EKІBASTUZ. KAZINFORM — Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly Ekibastuz qalasyna bardy. Júrgizýshiler ádettegideı qalanyń kórikti mekenderi men kemshiligi kórinshgen tustaryn da aralady. Ekologııalyq ahýaldan bastap, tazalyq jaǵdaıyn, turǵyndardyń tazalyq saqtaý mádenıeti men jalpy abattandyrý máselelerin sholyp shyǵyp, bar málimetti sarapshylarǵa tapsyrdy, nátıjesin jurtshylyq nazaryna usyndy.
Jaıqalǵan aýlalar jeterlik
Óndirisi órkendegen monoqalada tazalyq máselesi kóleńkede qalǵan emes. Tazalyq aılary uıymdastyrylady, onyń aıasynda myńdaǵan kóshet otyrǵyzylyp, elektr taratý tirekteri men jıektastar aqtalady.
Turaqty senbilikter, ekosharalar ótkiziledi. Bıznes ıelerine de talap joǵary, reıdter júrgizilip, kásipkerlerdiń sanıtarlyq talaptardy saqtaýy qadaǵalanady. Bul turǵyndardyń tazalyq mádenıetin arttyrýǵa zor úlesin qosýda. Sonyń áseri bolsa kerek, Ekibastuzda jan-jaǵy jaıqalǵan aýlalar kóp.
– Anamyz 2017 jyldan bastap aýlalardy baptaýmen aınalysa bastady. Keıin buǵan kórshiler de qosyldy. Barlyǵy birge kóshet otyrǵyzyp, aýlany abattandyrady. Ózimiz jınalys uıymdastyramyz, esh demeýshiden kómek kútpeımiz. Ádemilikti óz qolymyzben jasaımyz, - deıdi qala turǵyny Nellı Shtraýb.
Aýlada qyzyl-jasyl qulpyrǵan otyzdan astam gúldiń túri bar. Sonymen qatar túrli sándik buıymdar qoıylǵan. Bári erekshe úılesimdi. Ózgeshe ýrbanıstıkalyq sheshimder kórinis tapqan kishigirim saıabaq syndy. Jáne munyń bárin turǵyndar óz qolymen istegen.
– Ekibastuzda gúl ósirip, aýlany kútip-baptaýmen aınalysatyn adam kóp. Buryn baıqaý da ótkizilip turatyn. Jańa jylǵa, Naýryz meıramy men jazǵy baıqaýlarǵa da qatysatyn edik. Talaı márte júldeli oryndar aldyq. Sonyń arqasynda mundaı aýlalar kóbeıip keledi, - dedi qala turǵyny Inna Galkına.
Qaraýsyz qalǵan ǵımarattar jıi órtenedi
Degenmen qala quty qashqan aımaqtar da joq emes. Mysaly, Buqar jyraý kóshesiniń boıynda súrilý jumystary aıaqsyz qalǵan nysan bar. Eski qubyrlar, kórki qashqan aýla men turǵyn úılerdiń qulaǵaly turǵan qas beti kórinedi.
– Bizde jańartýdy jáne qaıta qurýdy qajet etetin 470-ten astam aýlada ınjenerlik jeliler bar. Qalalyq jáne jergilikti atqarýshy organdar 70 shaqyrymyn jańǵyrtýdan ótkizdi, - dedi qoǵam belsendisi Aleksandr Razýmovskıı.
Osy jaıttardy eskersek, 2022 jyly qyzmetke kelgen Ekibastuz qalasynyń ákimine atqarar jumys áli dep kóp ekeni ańǵarylady. Másele bunymen bitpeıdi, úısiz-kúısiz júrgen adamdar qoqysty qaraýsyz qalǵan ǵımarattarǵa tastaıdy. Ol birneshe márte órtengen, órt sóndirýshilerge osyndaı aımaqtardan jıi qońyraýlar túsetinge uqsaıdy.
Shaǵyn shahardyń shyraıy
Shahardyń estetıkasyna qarar bolsaq, kóptegen keremetterdi kóz shalady. Qala boıynsha onǵa jýyq mýral salynǵan. Modernızatsııa jumystary da óz retimen júzege asyrylyp jatyr. Ekibastuzdyń sáýletin ashyp turǵan eskertkish, músinder de kóp. Túrli taqyrypqa arnalǵan týyndylarmen qatar, tarıhı tulǵalardy tanytar shyǵarmalar da kezdesedi. Sonyń biri – Baıan Kurmanǵazyqyzynyń qolynan shyqqan hákim Abaıǵa arnalǵan músin.
– 2019 jyly qala ákiminiń tapsyrmasymen qalamyzǵa 4 músin ornatylýy kerek boldy. 3 aıdyń ishinde mamandar sol jumysty aıaqtady. Aldaǵy ýaqytta ulttyq naqyshtaǵy jumystardy jalǵastyramyz. Basqa da baǵyttardy synaqtan ótkizip, temirden buıym jasaý isin oılastyryp júrmiz, - deıdi sáýletshi Baıan Qaınysheva.
Búginde sáýletshiniń qolynan shyqqan Sultanmahmut Toraıǵyrov, Muhtar Áýezov pen Estaı Berkinbaıuly syndy tulǵalardyń músinderi shaharda boı túzep tur.
Jaısyzdyqtyń «sımvoly»
Áıtse de qalada úı-jaısyz qalǵandar mekendeıtin, vandaldardyń quddy shyǵarmashylyq aýmaǵy sekildi qaraýsyz ǵımarattar da kóp. Máselen, Muhtar Áýezov kóshesinde ornalasqan qala ortasyndaǵy Jastar saıabaǵynyń janynda qaraýsyz ǵımarat kóp dúnıeniń sánin buzyp tur.
Osyndaı taǵy bir ǵımarat Máshhúr Júsip Kópeıuly kóshesiniń boıynda da bar. Qańyrap turǵanyna 5 jyldan asqan.
Ekologııalyq aktsııalarǵa qatysýshylar belsendi
Qalada ekologııalyq mańyzy bar aktsııalar da uıymdastyrylyp turady. Sonyń birine «Taza qala» baǵdarlamasynyń ujymy baryp kórdi. 600 júzge jýyq adam qatysty. Ózge óńirlerden aıyrmashylyǵy – bir aýmaqta birneshe sharalar uıymdastyrylypty. Qaldyqtardy kádege jaratyp, óner týyndysyn jasaǵan kórme de ótkizilgen. Qaqpaqtardy da sándik buıym retinde paıdalanýǵa bolatynyn kórsetken. Kelýshiler paıdalanǵan dúnıeńsin ótkizip, ornyna qajet buıymyn alady.
Kórmede ekologııalyq kitaptar da usynylǵan. Sol arqyly halyqtyń mádenıetin kóterýge at salysýda. Sýret salý arqyly tazalyq mádenıetin sanaǵa sińirýdi kózdegen belsendi turǵandar jeterlik. Qaıta óńdeý taqyryby oıyndar arqyly da dáriptelip jatyr.
Joldardyń jaıy máz emes
Qala aýmaǵynda asfalt tóselmegen, qara jol kúıinde turǵan súrleý kóp. Ásirese bul jaıt jeke sektorda jıi kezdesedi. 22 jáne 23 shaǵyn aýdandardaǵy negizgi kóshede ǵana asfalt bar. Keı aýmaqqa jaqynda ǵana qıyrshyq tas tósegen. Turǵyndar sonyń ózine qanaǵat etken. Sebebi buǵan deıin jol oıdym-oıdym, oqýshylar mektebine bara almaıtyn hálde bolǵan eken.
Damyǵan ólkeniń ár kóshesinde asfalt bolý kerek ekeni bul aımaqtyń turǵyndaryna tańsyq jaıt sekildi. Ortalyqta da jaǵdaıy ońyp turǵan joq. Temir jol vokzalynyń aldynda, Qonaev atyndaǵy dańǵylda joldyń kedir-budyr tustary alystan kórinedi.
Búldirshinderdiń tazalyqqa qulshynysy mol
Úlken júrek ádette kishkentaı balaqaılarda bolady. Qalanyń tazalyǵyna, ekologııaǵa degen kózqarasyn bilý úshin baǵdarlama ujymy balalardyń kórkem sýret mektebine bardy. Úlken zalda kórmege qoıylǵan týyndylar óte erekshe. Mundaǵylar 6 jyl buryn sán teatryn uıymdastyrýdy qolǵa alypty. Ereksheligi – buıymdardyń bári turmystyq qaldyqtardan jasalady.
Qalada estetıkalyq damytý ortalyǵynyń rólin atqaratyn 15-balabaqsha bar. Balabaqsha aýlasynda búldirshinder jyl saıyn túrli kókónis egip, kúz jaqyndaǵanda óz qoldarymen jınap alady. Al balabaqshadaǵy tárbıeshiler jaı ustaz emes, naǵyz ekologtar.
– Ár toptyń ózine bekitilgen shaǵyn egis alańy bar. Onda búldirshinder egin egedi. Ózderi barlyq protsesti qarap-baqylaıdy. Keıin ýaqyty jetkende jınap alady, - tárbıeshi ári ekolog Lıýdmıla Kozykova.
Tanymal jer qoqys aımaǵyna aınalǵandaı
419 metrlik murjasy Gınnes rekordtar kitabyna engen qaladaǵy tanymal jylý elektr stantsııasynyń mańaıy qoqys tastaý alańyna aınalǵandaı. Bos aımaqqa arnaıy tehnıka kelip, bar júgin tógip-shashyp ketken syńaıly. Biraq baqylaý joq. Mańaıdaǵy jer úılerdiń janynda qoqys jáshigi bar, alaıda bos tur. Esesine jan jaǵy shashylyp jatyr.
Ákim ne deıdi?
Ekibastuz qalasynyń ákimi Aıan Beısekınniń aıtýynsha, qalada ekologııalyq aktsııalar kóptep uıymdastyrylady eken. Bıyl 14 myń kóshet egý josparlanǵan. Biraq aldaǵy jyldary negizgi tirlik kóshelerge qatysty bolatyn syńaıly.
– Bizdiń qazirgi basty maqsatymyzdyń biri – ınjenerlik ınfraqurylymdy jańartyp alý. Qalada bir-birimen qatar jatqan 5 kóshe bar. Sonyń tórteýin kúrdeli jóndeýden ótkizý qajet. Al jalpy qala ishinde 218 kóshe bar. Onyń júzge jýyǵyna asfalt tóselmegen.
Qaraýsyz qalǵan nysandar jekemenshik tıesili. Sondyqtan biz memleket tarapynan esh shara qoldana almaımyz. Osy jazda ıeleri qalpyna keltiretinin aıtyp, ýáde bergen. Endi amalsyz sotqa júginemiz, - deıdi shahar basshysy.
Qala mańynda ashyq túrde kómir óndiretin álemdegi eń iri kenishterdiń biri «Bogatyr» bar. 1985 jyly qýattylyǵy boıynsha Gınnestiń rekordtar kitabyna engen. Monoqalanyń óndirisimen qatar, ekologııany saqtaýǵa qushtarlyǵy da erekshe.
Sarapshylar qandaı baǵa berdi?
Baǵa berýshiler bir aýyzdan kommýnaldyq qyzmet pen qaraýsyz ǵımarattardy, qala ortalyǵy keremet abattandyrylǵanymen, shetki aýdandarda qoqys máselesiniń kúrdeli ekenin synǵa aldy. Degenmen qala turǵyndarynyń tazalyqqa sińirgen eńbegin, mádenıetin joǵary baǵalady. Nátıjesinde monoqala 26 upaı enshiledi.