«Taza qala» baǵdarlamasy Kentaýda: Qala turǵyndary kommýnaldyq qyzmetke nege ókpeli
KAZINFORM — Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy bul joly Túrkistan oblysyndaǵy Kentaý qalasynda boldy. Qarataý táji atanǵan bul shahardyń negizi qalanǵanyna 70 jyldaı bolǵan, turǵyndarynyń sany da 70 myńnan asyp jyǵylady. Júrgizýshiler ádettegideı qalanyń kórikti mekenderi men jeke sektoryn bólip alyp, aralady. Ondaǵy ekologııalyq ahýaldy, tazalyq jaǵdaıyn, turǵyndardyń tazalyq saqtaý mádenıeti men jalpy abattandyrý máselelerin sholyp shyǵyp, bar málimetti sarapshylarǵa tapsyrdy.
Baǵdarlama júrgizýshileri Ánýar men Qyrmyzy ádepki dástúr boıynsha qalanyń ortalyq bóligi men shet jaǵyn, ıaǵnı kórikti jerleri men jeke sektoryn kimniń aralaıtynyn oıyn arqyly anyqtap aldy. Jerebe qyzdyń jolyn jasyl-jelek ortalyqqa, jigittiń jolyn qoqys órgen jer úıler jaqqa baǵyttady.
Júgirip júrip qoqys terseń, jymıyp otyryp balmuzdaq jeısiń
Kentaý aýyzbirshilik pen tatýlyqtyń mekeni ispettes. Qala turǵyndary kúndelikti ómirde ǵana emes, tazalyqty saqtaý máselesinde de bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara biledi eken. Máselen “Taza Qazaqstan” baǵdarlamasy aıasynda munda ózen jaǵalaýlary, kósheler men saıabaqtar tazartylyp turady. Ondaı sharalarǵa osy kúnge deıin 10 myńǵa jýyq jas pen erikti qatysypty. Odan bólek eko-marafon, eko-chelendj sekildi is-sharalar da úzilmeıtin kórinedi. Sonyń biri — “Taza qala” baǵdarlamasynyń túsirilimimen tuspa-tus kelgen balalar arasyndaǵy ploggıng boldy.
— Bundaı ploggıng saıysyn turaqty túrde apta saıyn uıymdastyryp otyramyz. Negizgi maqsatymyz osyndaı kópqabatty turǵyn úıdiń aýlalaryndaǵy tazalyqty saqtaý, mundaǵy balalardy tazalyqqa tárbıeleý. Bul 14-shi ret ótkizip jatqan ploggıngimiz, – dedi Jastar resýrstyq ortalyǵynyń basshysy Azat Sultan.
Onyń aıtýynsha, ploggıng júgirip júrip qoqys terý degen maǵyna beredi. Al bul jarysqa qatysqan balalarǵa aktsııa sońynda baǵaly syılyqtar men balmuzdaq taratylady eken.
Oıyn kóre me, álde is-shara sońynda beriletin azyn-aýlaq syılyqqa qyzyǵa ma, áıteýir júzdegen bala aýladan japa-tarmaǵaı qoqys terip ketti. Uıymdastyrýshylar balalarǵa qoq salatyn qap pen qolǵap úlestiredi, al búldirshinder ózderi oınaıtyn aýla men óz úıiniń aınalasynan qoqys teredi. Bundaı aktsııa 2023 jyldan beri ótkizilip keledi eken. Al buǵan alǵash qatysqan balalar búginde estııar bop qalǵan.
— Tabıǵatty aıalamaıtyndar qoqystar tastap ketedi. Bundaı sharaǵa 14-shi ret qatysyp jatyrmyn. Birde-bir ret qalǵan emespin, – deıdi tazalyq aktsııasynyń belsendi qatysýshylarynyń biri.
Eski úılerdiń aýlasyndaǵy ahýal kóńil kónshitpeıdi
Qaladaǵy jas órkenniń tazalyqqa degen talpynysy bolashaqta bul shahar elimizdegi eń taza qalalardyń birine aınalady degen úmit otyn jaǵady. Alaıda keıbir aýlalardaǵy ahýal ol úshin áli de kóp nárse ózgerýi, kóp is atqarylýy kerektigin uǵyndyrady.
Máselen myna turǵyn úı 90-shy jyldary paıdalanýǵa berilgen eken. Bir aýlada osyndaı 7 úı bar. Qazirgi kezde aýlada balalar alańy da joq. Oǵan “ábden eskirgen, jańalaýy kerek” dep demontaj jasaǵan, alaıda ornyna jańasy sol beti ornatylmapty.
Al turǵyn úıdiń ózin jergilikti ákimdik jańǵyrtpaq bolǵan, biraq 2019 jyly bastalǵan jumys áli aıaǵyna jetpegen.
Týǵan jerine tý tikken kásipker
Qaladaǵy eski nysandardyń bári tozyp turǵan joq. Olardyń ishinde epti qolǵa ótip, búginde jańaryp, jarqyrap, qala turǵyndarynyń súıikti ornyna aınalyp otyrǵandary da bar. Máselen myna bir saıabaq sondaı eski ǵımarattyń qasynan salynǵan.
— Bul ǵımaratty 2005 jyldary alǵan edim. Toqyraý kezinde bul jer qırap, tozyp qaldy. Buryn Kentaý turǵyndarynyń eń súıikti, demalatyn orny bolǵan, – dedi Dáýrenbek Mýbarov.
Kásipker bul jerdi atyna túsirgen soń aınalany adam tanymastaı ózertip jibergen. 20 jyl ishinde sırııalyq, ırlandııalyq aǵash tuqymdaryn egip, qosh ıis ańqyp turatyn oazıske aınaldyrady. Fontan saldyryp, túrli músinder ornatady. Osynyń bári bul jerdi adam jany rahat tabatyn demalys ornyna aınaldyrady. Buny jeke kásipker qala ekojúıesiniń aldyndaǵy jaýapkershiligin jete túsinýiniń jarqyn mysaly der edik.
Kentaýdyń kóleńkeli tustary: qańyrap qalǵan ǵımarattar, qoqys toly aýlalar
Bul jerde bir kezderi ońtústik óńirdi túgeldeı kıim-keshekpen qamtyp turǵan tigin fabrıkasy bolǵan.
Keıinnen munda jeńilónerkásip kolledji ashylady. Sońynda ǵımarat qańyrap bos qalady.
Odan bólek Jibek joly kóshesiniń boıyndaǵy myna úı de bos qalǵan. Alaıda munda áli kúnge birneshe otbasy turyp jatyr. Al bul jerdiń balalar úshin óte qaýipti ekeni aıtpasa da túsinikti.
Jergilikti atqarýshy organ ókilderiniń aıtýynsha, bul adamdar sotqa shaǵym berip, qazir is júrip jatqan kórinedi.
— Sot protsesine 2 aı ketedi dep josparlasaq, jyl aıaǵyna deıin bir zańdy sheshim shyǵady dep otyrmyz. Odan keıin taǵy bir másele bar: baǵalaý kompanııasy kelip, olardyń baspanasyn baǵalaǵannan keıin, ol adamdar sheshimmen kelispeýi múmkin. Sondyqtan bul másele naqty osynsha ýaqytta sheshiledi dep kesip aıtý qıyn, – dedi qala ákiminiń orynbasary Ǵalymjan Tólepov.
Odan bólek keıbir jekelegen turǵyn úılerdiń turǵyndary kommýnaldyq qyzmettiń jumysyna kóńili tolmaıtynyn ashyq aıtty. Bazarǵa jaqyn ornalasqan myna tuǵyn úıdiń adamdary qoqys tastaıtyn jerdiń durys tazalanbaıtynyna, onyń artyndaǵy shaǵyn bos aýmaqtyń únemi qoqysqa tolyp jatatynyna narazy.
Kommýnaldyq qyzmet jumysshylary túsirilim tobynyń kelgenin estisimen jetip kelip, qoqysty artyp, tazalyq jumysyn júrgize bastady.
Alaıda olar jýrnalıster ketisimen isti sońyna jetkizbeı, taıyp turǵany belgili boldy.
Qoqysty qaıta óńdeý jolǵa qoıylǵan
Osyndaı olqylyqtarǵa qaramastan qaladaǵy tazalyq úshin kúres pen qoqystan arylý jumystarynan úmit úzýge bolmaıdy. Máselen munda plastıkterdi qaıta óńdeý sekildi zamanaýı tehnologııamen jumys isteıtin nysandar da bar.
— Plastıkterdi Kentaý qalasynyń qoqys polıgonynan alamyz. Osy jerde jýylyp, shaıylyp, birinshi jáne ekinshi sortty týralǵan fleks bolyp shyǵady, – deıdi kásipker Ulyqbek Rahymjanuly.
Osylaısha munda qoqys shıkizatqa aınalady. Ótken jyly bul kásiporyn 800 myń tonna ónim óńdepti.
Sarapshylardyń baǵalaýy
Qalada bolǵan túsirilim toby jınaǵan materıaldarmen tanysqan sarapshylar Kentaý qalasynyń ekologııalyq ahýalyna, tazalyǵyna, qala turǵyndarynyń mádenıetine baǵa berdi.
— Jalpy qala taza eken. Abattandyrylǵan. Halyqtyń mádenıeti de kóterilip keledi. Kentaýdyń damyp kele jatqany unady, – deıdi qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish.
— Qala turǵyndarynyń mádenıetine jáne qalanyń estetıkasyna tómen baǵa qoıdym. Ortalyq pen shet jaǵy jer men kókteı, – dedi sáýletshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen arhıtektory Serik Rústembekov.
— Bir kezde qırap qalǵan Kentaý qalasynyń qaıta ońalyp kele jatqanyn kórip otyrmyz. 90-shy jyldary mundaǵy óndiris ornynyń jabylýy qala ómirine tikeleı áser etken edi. Qala kósheleriniń tazalyǵy men kommýnaldyq qyzmetke tómen baǵa qoıyp otyrmyn, – dedi geografııa ǵylymynyń doktory, professor Ordenbek Mazbaev.
Jalpy esepte Almaty qalasy 27 upaı jınap, Astanadan keıingi ekinshi orynǵa jaıǵasty. Al monoqalalar tiziminde Qaraǵandy oblysynyń Abaı qalasy 24 upaımen kósh bastady. Odan keıin Temirtaý (22), Hromtaý (22), Balqash (21), Rýdnyı (20), Lısakov (19), Aqsaı jáne Shahtınsk (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary, 14 upaımen Qulsary jáne 10 upaı alǵan Jańaózen tizim sońynda.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq.
Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.