«Taza qala» baǵdarlamasy Almatyda: Jańa Arbat, eski aýdandar, ekonaýqandar
ALMATY. KAZINFORM — Jibek Joly telearnasynyń «Taza qala» baǵdarlamasy Alataýdyń baýraıyna jetti jáne kezekti shyǵarylymynda alyp shahar Almatynyń tazalyǵy men estetıkasyna sholý usynady. Baǵdarlama júrgizýshileri ekige bólinip, megapolıstiń sanıtarlyq ahýalyn, kógaldandyrý men ınfraqurylymdaǵy jańashyldyqtardy, qala turǵyndarynyń ekologııalyq mádenıetin kórsetedi jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady.
Jańa Arbat salynady
Almatynyń aýmaǵy 68 myń gektarǵa jetedi jáne qalada 8 aýdan bar. Jyldan-jylǵa shaharǵa kóship kelýshiler sany artyp keledi. Sońǵy jyldary munda demalys aýmaqtary, qoǵamdyq oryndar kóptep salynyp keledi. Mysaly jańa Naýryzbaı aýdanynda jańa Arbat salynyp jatyr.
Saıran kóliniń jaǵasynda jańa demalys aýmaǵy salynǵan. «Taza qala» baǵdarlamasynyń byltyrǵy shyǵarylymynda Qarasý ózeni laı men qamystan tazartylyp jatqan edi. Júrgizýshiler aýmaqtyń bıylǵy kelbetin kórsetti.
— Qarasý ózeni osy jerden bastaý alady. Byltyrǵy tehnıkalar Qarasý ózeniniń astyndaǵy laıdy tazartýǵa jumyldyrylǵan edi. Bıyl bul jumystar tolyǵymen bitti, sý qubyryn burý mehanızmi salyndy. Endi abattandyrý jumystary qaldy. Bıyl osy mańaıdaǵy stadıondy jóndeýdi bastadyq, — dedi Almaty qalasy ákiminiń orynbasary Azamat Qaldybekov baǵdarlamaǵa bergen suhbatynda.
Alataý baýraıyndaǵy qalada tazalyqqa erekshe kóńil bólinedi. Ár aıaldama jýylyp, árbir baǵdarsham boıalady. Tipti kóriktendirýdiń jańa erejesi boıynsha árbir jeke úı ıeleri jer telimin tártippen kútip-ustaýy kerek jáne irgeles aýmaqtyń tıisti sanıtarlyq jaǵdaıyn qamtamasyz etýi qajet. Kóz qýantar ásemdikti qala kóshelerinde de, turǵyn úı aýlalarynda da kezdestirýge bolady. Máselen, qala turǵyny Anna Geısler 24 jyldan beri óz aýlasyn kórkeıtýmen aınalysyp keledi. Seksenniń seńgirine shyqqan zeınetker óz qolymen músinder jasap, sýburqaq ta ázirlegen. Aınalany abattandyrý úshin ýaqytyn da, qarjysyn da aıamaǵan kórinedi.
— 24 jylda qansha aqsha jumsaǵanymdy kúıeýim bilse, baıaǵyda-aq urysyp tastar edi. Bos bótelkelerdi, tipti qaqpaqtaryn da laqtyrmaımyn, ishine qum toltyryp, dekoratsııa retinde qoldanamyn. Gúlderdiń san alýan túri tolyp tur. Gortenzııa, búldirgen, shyraıgúl, raýshannyń qyzyly da, sarysy da bar. Olardy kútip-baptaý úshin tańmen talasa turamyn. Ǵalamtordan laıfhaktardy kórip, qoldan kelgenin jasap qoıamyn, — deıdi turǵyn.
Qoqys úıindilerine kim kináli
Halyq arasynda «Tastaq» atalyp ketken aýmaq bar. Keńes kezeńinde salynǵan turǵyn úılerdiń kórki ketken, aınalasy qoqysqa tolyp, úısiz jandardyń mekenine aınalǵandaı. Túsirilim tobyn kórgen turǵyndar birden kóshege shyǵyp, jaǵdaıyn aıta bastady.
— Tastaqqa jaqyn aýmaqta avtovokzal ornalasqan. Alys joldan sharshaǵan júrgizýshiler osynda kelip tynyǵatyn syńaıly. Sońynan qoqys qaldyryp ketedi, — deıdi turǵyn Qymbat Alpysbaıqyzy.
Qaladaǵy Jetisý aýdanynyń qurylǵanyna júz jylǵa jýyq ýaqyt bolǵan. Árıne munda jańa nysandardy keziktirý qıyn. Al Raıymbek batyr dańǵylynda túsirilim toby ár jerde úıilgen qoqys pen ár jerge jantaıǵan úısiz jandardy da túsirip aldy. Joldan ótetin kópir bar, al ondaǵy múmkindigi shekteýli jandarǵa arnalǵan jedelsaty jabyq tur.
Almaty qalasy ákiminiń orynbasary Azamat Qaldybekov qalanyń joǵary-tómen bolyp ekige bólingenin, munyń tazalyqqa da áser etip jatqanyn aıtyp aqtaldy.
— Qalanyń tómengi bóliginde páter jaldaý arzanyraq bolǵandyqtan, basqa óńirlerden otandastarymyz kóship kelip jatady. Olar Almatynyń naǵyz turǵynyna aınalǵansha osyndaı kemshilikter bolady, — deıdi ákimniń orynbasary.
Tazalyq týraly kontent kóbeıedi
Qazir balalardyń kóbi áleýmettik jelide otyrady. Demek tazalyq týraly kontentti arttyrý kerek. Bul baǵytta da almatylyq belsendi jastar kóp. Volonter, bloger Dýlat Nábıev TıkTok jelisinde jastardy tazalyq chellendjine shaqyryp, Almatyny 90 kúnde tazartyp shyǵý chellendjin bastaǵan.
— Kúnnen-kúnge qaralym kóbeıip, qatarymyz arta tústi. Qazir meniń komandamda 200-300 adam bar. Biz kún saıyn tańǵy 5-te jınalyp, qalanyń túrli lokatsııalaryna bardyq, san túrli qoqysty kórdik. Kúndelikti 30-40 qap qoqys shyǵaratynbyz. Osylaısha tazalyq chellendjin 90 kúnde emes, 28 kúnde aıaqtadyq, — deıdi D. Nábıev.
Dýlat bul ıdeıanyń aýqymyn keńeıtip, respýblıka qalalaryn aralap, tazalyq mádenıetin dáripteýdi qalaıdy. Búginde áleýmettik jelidegi qaralym da, tazalyqqa úles qosýshy jandar da artyp keledi.
Jalpy Almatyda tazalyqqa shaqyrýdyń zamanaýı ádis-tásilderi keńinen qoldanylady. Mysaly ekoreındjer atty arnaıy kólik sýper qaharmandarmen birge qalany aralap, jetkinshekterdi tazalyq naýqanyna shaqyrady. Erekshe keıipkerlerdi kórgen jandar, áp-sátte jınala qalady eken. Qazirgi tańda ekoreındjerlerdiń qatarynda 5 myńǵa jýyq adam bar.
— Jańa oqý jylynda Almaty mektepterinde tazalyq mádenıetin qalyptastyrý sabaqtary bastalady. Balabaqshalarda, mektepterde, kolledjder men JOO-larda da osyndaı jumys atqarylady, — dedi qala ákiminiń orynbasary Azamat Qaldybekov.
Eski kıimder qalaı óńdeledi
Almaty ortalyǵynda eski kıimderdi qabyldaıtyn arnaıy jáshikter ornatylǵan. Bir aıda bul jáshikterge 20 tonnadan astam kıim qabyldanǵan kórinedi. Olar surpytalady, kııýge jaramdysy qaıyrymdylyqqa jiberilse, qalǵandary qaıta óńdelip, kádege jaratylady. Naýryzdan bastap búgingi kúnge deıin mekemege 150 tonna tekstıl kelgen.
— Osydan tórt aı buryn toqyma qaldyqtaryn jınap, óńdeýmen aınalysatyn fabrıka ashqan edik. Almaty qalasy boıynsha 25 jáshik ornattyq. Adamdar kereksiz tekstıl buıymdaryn sonda qaldyra alady. Qazir toqyma buıymdaryn untaqtaımyz da, regeneratsııalanǵan talshyqqa aınaldyramyz. Osylaısha burynǵy djıns túrli buıymdarǵa arnalǵan shúberekke aınalady. Munymen toqtap qalmaı, avtokólikterge arnalǵan, túrli tehnıkany oqshaýlaýǵa arnalǵan mata túrin daıyndaýdy josparlap otyrmyz, — dedi kásipker Denıs Lekomtsev.
Ýnıkaldy nysandardy kóbeıtý kerek — Sarapshy
«Taza qala» júrgizýshileri Almaty qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, QR Eńbek sińirgen sáýletshisi Serik Rústembekov jáne AMANAT partııasy janynan qurylǵan Ekologııalyq keńes tóraǵasynyń orynbasary Eldos Abaqanov sarapshy boldy.
— Almaty elimizdegi eń kórkem qalalardyń biri. Almatynyń jaqsy damyp kele jatqanyn, abattandyrýǵa baılanysty jaqsy jobalar baryn kórdik. Qala turǵyndarynyń ashyqtyǵyn da kórdik. Árıne, megapolıs bolǵandyqtan problemalyq máseleler de bar, bul problemalardyń sheshimi tabylady degen oıdamyn, — dedi Eldos Abaqanov.
Sarapshy G. Ábish Almaty qalasyna 8 upaı berdi jáne qoǵamdyq keńistikter jaqsy damyp jatqanyn, aýlalar abattandyrylyp jatqanyn atap ótti.
— Kólik aǵynyn retteý úshin kóp ortalyqtandyrý oryndary bolýy kerek. ıAǵnı adamdardyń bir jerde shoǵyrlanbaı, ártúrli jerde ornalasýy mańyzdy. Meniń oıymsha, Almatyda ýnıkaldy nysandar az, bul jastarǵa da qyzyqty, týrısterge de tartymdy bolar edi. Qala shetindegi aýmaqtardy da birge damytý kerek, — dedi G. Ábish.
Sáýletshi Serik Rústembekov te qalanyń áleýeti mol ekenin aıtty.
— Men Almaty qalasynda 30 jyl turdym, qalanyń jaǵdaıyn jaqsy bilemin. Al qazir Almaty jyldan-jylǵa kórkeıip keledi. Saırannyń mańaıy, qalanyń ortalyǵy, Kóktóbeniń aınalasy aıtarlyqtaı jaqsarǵan. Biraq qalanyń shet jaǵynda kemshin tustar bar, Raıymbek batyr dańǵylyndaǵy qoqystyń kóptigi baǵany tómendetti, — dedi S. Rústembekov.
Jalpy esepte Almaty qalasy 27 upaı jınap, Astanadan keıingi ekinshi orynǵa jaıǵasty. Al monoqalalar tiziminde Qaraǵandy oblysynyń Abaı qalasy 24 upaımen kósh bastady. Odan keıin Temirtaý (22), Hromtaý (22), Balqash (21), Rýdnyı (20), Lısakov (19), Aqsaı jáne Shahtınsk (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary, 14 upaımen Qulsary jáne 10 upaı alǵan Jańaózen tizim sońynda.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq.
Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.