«Taza qala»: Abaı qalasynda kommýnaldyq jumys aqsap tur
ABAI. KAZINFORM — Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy Qaraǵandy oblysynyń monoqalalaryn aralaýdy jalǵastyrady. Búgingi shyǵarylym 30 myńǵa jýyq halqy bar shaǵyn meken Abaı qalasynyń tazalyǵy men jasyl jelegine arnaldy.
Baǵdarlama júrgizýshileri ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparatty zertteıdi. Biri jaqsy, endi biri jaǵymsyz tustaryn anyqtaıdy jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady.
Mamandar sheshimdi 5 krıterııge súıene otyryp shyǵarady. Árqaısysy 10 baldyq júıemen baǵalaıdy.
Qala ortalyǵy jaınap tur, shet jaǵy she
Abaı — shahterlerdiń, energetıkterdiń, qurylysshylardyń qalasy. Sońǵy jyldary mundaǵy apattyq úıler súrilip, ornyna kópqabatty baspanalar boı kótergen.
Abattandyrý baǵytynda da ilkimdi ister bar. Birer jylda 14 jańa balalar alańy salynǵan. Qaladaǵy músinder de erekshe kórik berip tur.
— Biz qazir eskız jasap jatyrmyz, bul — bolashaqta ákimdik janyna ornatylatyn kompozıtsııa. Qazaqtyń eposy meniń jan dúnıemde tereń oryn alǵan. Sondyqtan men ájeıdi, qozylardy, úlken tazymen jáne oınap júrgen eki nemeresimen beıneleýge tyrystym. Myna bir kompozıtsııada aqsaqal nemeresin oqýǵa baýlyp otyr. Jalpy qala boıynsha jıyrma shaqty týyndym bar, — deıdi músinshi Rashıd Kıdrasov baǵdarlamaǵa bergen suhbatynda.
Ótken jyly qalada 10 myń aǵash otyrǵyzylǵan. Bul rette Abaı aýdanynyń ákimi Sábıt Ospanov sanǵa emes, sapaǵa mán beretinin, kútip-baptaýǵa qalanyń múmkindigi jetetin kólemde ǵana tal ekkenin aıtyp otyr.
Abaı qalasyn aralap shyǵý kóp ýaqyt almaıdy. Osylaısha baǵdarlama tilshisi ekinshi shaǵynaýdandaǵy burynǵy úı ornyn kórsetti.
Іrgetas qaldyǵy áli kúnge deıin shashylyp jatyr. Qala basshysy bul másele kóktemde sheshiledi dep ýáde berdi.
— Tazartý jumystary sońǵy 2-3 jyldan beri júrgizilip keledi. Árıne barlyǵy qarajatqa kelip tireledi, bárin birden tazartýǵa qarajat jetpedi. Qazir 5-6 irgetastyń orny qaldy, ony kelesi jyly kóktemde tolyǵymen joıamyz, — dedi S. Ospanov.
Qulyp salynǵan qoqys jáshigi
Qala ishindegi aýlalarda qoqys konteıterleriniń jaǵdaıy máz emes. Tipti túsirilim toby qulyp salynǵan qoqys jáshigin de kórsetti. Jańadan salynǵan balalar alańy da jańa dep aıtýǵa jaramaı qalypty.
Biraq balalarǵa mundaı oıyn alańdary qyzyq emes sekildi. Eski matrastardan bıiktikke sekiretin sporttyq jabdyq jasap qoıǵan. Ol balanyń densaýlyǵyna da, qalanyń estetıkasyn da saı kelmeıdi.
Baǵdarlama tilshisi aınalany aralap júrip, qoqys shoǵyrlanǵan aýmaqtardy keziktirdi jáne eksperıment retinde ony jınaýǵa kiristi. Anyqtalǵandaı, oǵan 30-40 adam da, arnaıy tehnıka da qajet emes. Tek qana máseleni der kezinde anyqtaý jáne 18 mınýt ýaqyt qajet eken.
Óz jaýabynda Abaı aýdanynyń ákimi Sábıt Ospanov qaladaǵy 1200 jer úıdiń árqaısysyna bir konteınerden qoıyp shyqqanyn aıtty.
Sonymen birge, mundaǵy qoqys polıgony qalaǵa tym jaqyn ornalasqan. Byltyr Abaı qalasynyń mańynda qoqys polıgony salynyp jatqany jaıynda aqparat shaqty. Onda ótken jyldyń sońyna deıin qurylys aıaqtalady dep jazylǵan edi. Belgilengen mejeden jarty jyl ýaqyt ótti. Qorshaý da kórinbeıdi, sanıtarlyq talaptar saqtalmaǵan.
— Jańa polıgondy túgel qorshap, kógaldandyryp, keńsesimen, tehnıka qoıatyn garajymen birge salyp jatyrmyz. Tipti kólikti ólsheıtin tarazy, dezınfektsııa jasaıtyn arnaıy orny bolady. Zamanaýı polıgondy qyrkúıek aıynda aıaqtaımyz, — dep ýáde berdi ákim.
«Meıirimdi qaqpaqtar»
«Taza Qazaqstan» aktsııasy aıasynda Abaı qalasynda 400 gektar aýmaq tazalanǵan, aýqymdy iske 9 myńdaı turǵyn qatysqan. ıAǵnı, qala halqynyń úshten bir bóligi tazalyqqa úles qosady degen sóz.
Ásirese ortalyq saıabaqta 2017 jyldan beri 300 túp terek, 500 túp qaraǵaı egilgen. Dál osy saıabaqta turǵyndardyń tazalyq mádenıetin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan «Meıirimdi qaqpaqtar» dep atalatyn joba bar eken.
— Bul aktsııa 2020 jyly bastaý alǵan, onda biz volonterlermen, jastarmen jınalyp, qalamyzǵa qalaı kómek bere alatynymyzdy, ekologııa máselelerine qalaı nazar aýdara alatynymyzdy talqyladyq. Sonda jastar plastık qaldyqtaryn, dálirek aıtqanda, qaqpaqtardy jınaý bastamasyn usyndy. Óıtkeni olar qazir naryqta suranysqa ıe, kásipkerler ony qabyldaıdy, — deıdi ekolog Temirlan Kákenov.
Qaqpaqtardy jınaý orny tek saıabaqpen shektelmeı, mektepterde, saýda ortalyqtarynda, qoǵamdyq oryndarda da jolǵa qoıylǵan. Jınalǵan shıkizatty mekemelerge tapsyryp, túsken tabysty janýarlardy azyqtandyrý syndy paıdaly dúnıelerge jumsaıdy.
Ustazdar kezekshilik etetin alleıa
Osydan 10 jyl buryn Abaı aýdanynyń mektep dırektorlaryna arnaıy alleıa amanat etiledi. Sol ýaqyttan beri bilim salasynyń qyzmetkerleri berilgen aýmaqty kútip-baptap, gúl egip, músin ornatyp, sándep keledi. Bul úshin Abaıdaǵy ár mektepke kezekshilik júktelgen. Ustazdardyń adal eńbek, mańdaı teriniń astarynda oqýshylardyń boıyna ekologııalyq mádenıetti sińirý degen janashyrlyq ta bar eken.
Qala basshylyǵymen qatar jergilikti kásipkerler de aınalasyn abattandyrýǵa úlken úles qosyp júr. Dıirmen, jasyl jelek, sándengen kópir — kásipkerlerdiń qulshynysynan týǵan. Mundaı oryndar qala boıynsha óte kóp. Biri úlgi bolyp, ekinshisi jalǵastyryp shahardy jasyl qalaǵa, taza qalaǵa aınaldyrǵan.
— Men óz dúkenimdi óte jaqsy kóremin, ádemi jerde ómir súrgim keledi. Árbir adam sulýlyqty jaqsy kóredi ǵoı, — deıdi kásipker Elfııa Eıhler.
Sonymen birge, baǵdarlama tilshileri Abaı qalasynyń úzdik aýlasyn da kórsetti. Munda turǵyn úı paıdalanýǵa berilgen kezden beri qonystanǵan adamdar bar. Kórshiler uıymshyl jáne aýla mańaıyn ásemdeýge de qýana atsalysady. Aqyldasyp, kelisip júrip jaıly oryn uıymdastyryp qoıǵan.
Kommýnaldyq jumystar aqsap tur — sarapshylar baǵasy
«Taza qala» júrgizýshileri Abaı qalasy týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, QR Eńbek sińirgen sáýletshisi Serik Rústembekov, Parlament Májilisiniń depýtaty Dáýlet Muqaev tórelik etti.
— Qala turǵyndaryn qarańyzdarshy, qandaı baqytty. Olar basqa qalaǵa kóshkisi de kelmeıdi. Olar óz isterin jaqsy kóredi, mahabbatpen qaraıdy. Sondyqtan bul qalaǵa 9 upaı beremin, — dedi depýtat Dáýlet Muqaev.
Sáýletshi S. Rústembekov Abaı qalasyna 7 upaı berdi.
— Abaı qalasynyń dronmen túsirgen kadrlaryn qaraǵanda qýanyp qaldym. Barlyǵy jaınap tur, áp-ádemi. Al jaqynnan kórsetkende shalalyqtary kózge kórinip tur. Shynyn aıtqanda, basqa qalalarǵa qaraǵanda tazalyq jaǵynan ájepteýir utyp tur. Biraq qalanyń ortalyǵy jaınap tur, shet jaǵynda — qoqys. Sondyqtan meniń bergen baǵam — 7 upaı. Jalpy qala unady, — dedi sarapshy.
Óz kezeginde Gúldana Ábish 8 upaı qoıyp, kommýnaldy jumystardy kúsheıtý kerektigin aıtty.
— Qalanyń abattandyrýy sapaly jasalǵan, jasyl jelegi kóp. Jaqsy jumystar jasalyp jatyr. Kommýnaldy jumystarǵa kelsek, ol jaǵynan da jumys júrgizilýi kerek dep oılaımyn. Qala kóshelerindegi tazalyq jaqsy dep sanaımyn. Adamdar qalany taza ustaýǵa tyrysyp júr, — dedi G. Ábish.
Jalpy esepte Abaı qalasy 24 upaı jınap, Astanadan keıingi ekinshi orynǵa jaıǵasty. Tizim basynda Astana (28), úshinshi orynda Temirtaý (22), tórtinshi orynda Lısakov (21), besinshi orynda Rýdnyı (20), altynshy orynda Aqsaı jáne Shahtınsk (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary jetinshi orynda, 14 upaıymen Qulsary segizinshi orynda jáne eń tómengi orynda 10 upaı alǵan Jańaózen qalasy tur.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq.
Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.