Táýelsiz taldaý: «qara jáshik» Brazılııaǵa nege jiberildi
ASTANA. KAZINFORM — 25 jeltoqsanda Qazaqstannyń batysyndaǵy Aqtaý qalasy mańyna qulaǵan ushaq jóninde túrli boljam aıtylyp keledi. Kólik mınıstrligi endi ázerbaıjandyq áýe kompanııaǵa tıesili ushaqtyń «qara jáshigin» Brazılııaǵa jibermek. Vedomstvo nelikten bul sheshimge keldi? Kazinform tilshisi uıǵarymdy sarapshylarmen qosylyp taldap kórdi.
Saıası turǵyda eshkim yqpal ete almaıdy
Elimizdiń Kólik mınıstri Marat Qarabaev basqaratyn Aqtaý mańyndaǵy ushaq apatyn tergeý jónindegi komıssııa qujat negizinde jáne IKAO usynystary boıynsha, Ázerbaıjan men Reseıdegi avıatsııa salasynyń ókilderimen keńesip, «qara jáshikti» Brazılııadaǵy avıatsııa oqıǵalaryn tergeý ortalyǵyna (CENIPA) jiberýdi uıǵarǵany beker emes. Sebebi qulaǵan Embraer jolaýshylar ushaǵy osy elde jasalady. CENIPA ortalyǵynda «qara jáshikterdi» oqýǵa qajet tehnıka da, zerthana da jasaqtalyp qoıǵan.
Aıtpaqshy, Qazaqstanǵa Halyqaralyq azamattyq avıatsııa uıymy (IKAO) bas hatshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, avıatsııa oqıǵalaryn tergeý sektsııasynyń basshysy Tormodýr Tormodson kelgen. Bunyń aldynda CENIPA men memleketaralyq avıatsııa komıtetiniń ókilderi de jetken bolatyn.
Qazir ushaq apatyna baılanysty boljamdar men pikir qaıshylyǵy baryn jasyrmaımyz. Azerbaijan Airlines áýekompanııasynyń Embraer E190 ushaǵy 25 jeltoqsanda Aqtaý mańyna qulamas buryn Groznyı áýejaıyna qona almaǵan, anyǵynda, ushaqty qabyldamaǵan. Áýeli Mahachqalaǵa buryp, keıin ushaq Aqtaý qalasyna bet alypty. Mine, sodan soń Kaspıı teńizi ústinde tótenshe jaǵdaıǵa tap bolǵany jóninde belgi bergen.
Ushaq qustarǵa soǵyldy degenmen, shanaǵynda oq izderine uqsas belgiler baıqalǵan edi. Mamandar ushaq reseılik áýe qorǵanys júıelerine tap bolǵan degen nusqany da joqqa shyǵarmaıdy. Saıasattanýshy Ǵazız Ábishevtiń aıtýynsha, bul jaǵdaıda Qazaqstan durys uıǵarymǵa kele bildi.
– Qara jáshiktiń Brazılııaǵa taldaýǵa jiberilýi saıası turǵydan alǵanda táýelsiz sheshim shyǵarýǵa áser etpek. Ushaqtyń qulaý sebebine baılanysty Reseı men Ázerbaıjan arasynda kelispeýshilikter boldy. Taldaýdyń beıtarap túrde, basqa elde júrgizilýine Ázerbaıjan tarapy múddeli bolǵan edi. Al Reseı taldaýdy TMD-ǵa qarasty memleketaralyq avıatsııa komıtetine tapsyrýdy kózdegen.
Qazaqstan Reseımen de, Ázerbaıjanmen de dostyq qarym-qatynasta. Sondyqtan máselege birjaqty qaramaı, «qara jáshikti» Brazılııanyń CENIPA ortalyǵyna tapsyrýy durys sheshim boldy. Bul ortalyq eshkimge táýeldi emes, belgili bir memlekettermen baılanysy joq. Sondyqtan apattyń qalaı bolǵanyn anyqtap, taldaý qorytyndysyn ashyq jarııalaıtynyna senemiz, – deıdi ol.
Taldaý qorytyndysyna kúmándanbaýǵa bolady
Avıatsııa salasynyń sarapshysy Abyl Kekilbaıdyń pikirinshe, aldaǵy ýaqytta taldaý qorytyndysy qandaı bolsa da, kúmándanbaýǵa negiz bar. Óıtkeni muhıttyń arǵy betine «qara jáshikti» jiberýdegi maqsat – táýelsiz taldaý men ashyq qorytyndy.
– Qara jáshikti ushaq jasalǵan Brazılııa eline taldaýǵa jibergeni durys dep esepteımin. Onda apat bolar kezde ushaqtyń qandaı bıiktikte, qandaı jyldamdyqpen ushqany, ekıpaj músheleriniń sheshimi jazylǵan. Bul tusta bir emes, eki qara jáshiktiń baryn eskere otyryp, taldaý qorytyndysy táýelsiz negizde, ádil shyǵady dep oılaımyn. ıAǵnı, saıası máselelerdiń qatysy bolmaýǵa tıis. Embraer zaýytyndaǵy mamandardyń múmkindigi mol, sheshimderi kúmán keltirmesi anyq. Onyń ústine komıssııa ókilderi retinde ázerbaıjandyq, qazaqstandyq mamandar da taldaý protsesine qatysýy múmkin, – deıdi sarapshy.
Abyl Kekilbaıdyń aıtýynsha, negizi Embraer ushaqtary qaýipti sanalmaıdy. Degenmen Air Astana kompanııasy bul ushaqtardan bas tartpaq. Sebebi kompanııa ýnıfıkatsııa jasap, biryńǵaı Airbus 320 jáne 321 ushaqtaryn jasaqtaǵysy kelip otyr.
«Qara jáshik» qalaı jumys isteıdi?
Osy tusta kópshiliktiń kókeıinde ushaqtaǵy aqparattar jazylatyn «qara jáshiktiń» jumysy jóninde saýaldar týyndaýy múmkin. Eń aldymen ol búline qoımaıtynyn, biraq ońaı tabylatynyn aıta keteıik. Kompıýterdiń qatty dıskisine nemese jad kartasyna uqsas erekshe qorǵalǵan jazý apparaty. Munda ushý kezindegi avıalaıner jumysynyń barlyq mańyzdy parametrleri, ushqyshtardyń sóıleskeni saqtalady.
Mańyzdysy – tózimdiligi. Máselen, paıdalanýǵa berer aldynda jáshikter synaqtan ótkiziledi. Beton qabyrǵaǵa 750 km/saǵ jyldamdyqpen soǵylǵanǵa, kem degende bes mınýt boıy 2,25 tonna qysymǵa, keminde 1100 gradýs tselsııge deıingi temperatýraǵa búlinbeı, sý astynda 6000 metrge deıingi tereńdikte tura alýǵa tıis. Teńizde jyldam baıqaý úshin jáshikterge tuzdy sýmen janasqan kezde avtomatty túrde eki kılometr radıýsta belgi alýǵa bolatyn etip radıomaıakty qosady.
Ushqyshtar bul jáshikterden eshteńeni de jasyra almaıdy. Kabınadaǵy barlyq dybys, kompıýterge berilgen nusqaýlyq, jerdegi qyzmetkerlermen áńgimeleskeni, tipti, jolaýshylarǵa qandaı habarlandyrýlar aıtylǵanyna deıin jazylady. Shýdy, árisi qozǵaltqyshtyń daýysyn da tirkep otyrady. ıAǵnı, apat bola qalǵan jaǵdaıda jáshiktegi jazbalar naqty sebepti anyqtaýǵa kómektesedi.
Qazir ushqyshtar «qara jáshikti» ózderi qosyp nemese óshire almaıdy. Ushaq otalǵanda avtomatty túrde jazba bastalady. Keıingi jyldary «qara jáshikterdegi» derekter kóbeıgeni jıi aıtylyp júr. Sebebi myńdaǵan parametrdi tirkep otyrady. Ushý traektorııasy, bıiktigi, jyldamdyǵy, jaǵdaıy, qozǵaltqyshtyń jumysy, paıdalanylǵan gazdardyń temperatýrasy, shassı men qanattardyń jaǵdaıy, ár detal baqylaýda turady.
Alaıda «qara jáshikterdiń» derekterin tolyqqandy taldap, maǵynasyn asha alatyn álemde tek birneshe mamandandyrylǵan ortalyq bar. Árqaısysynyń baǵyty bar desek te jańylmaımyz. Mysaly, germanııalyqtar Eýropada jasalǵan «qara jáshikterdi» oqýǵa mashyqtanǵan. Basqa jaǵdaıda mamandar sheteldik áriptesterinen kómek surap otyrady.
Bir qyzyǵy, osynsha jazba júrgizetin «qara jáshikterdi» damytý bunymen toqtamaıtyn sekildi. Óıtkeni keleshekte ushaqtyń kabınasynda bolyp jatqan oqıǵalardy beınejazbaǵa túsirý ádisi de engizilýi múmkin.
Taǵy eskerer jaıt, «qara jáshik» dep jalpylama ataý bergenimizben, shyndyǵynda olardyń túsi qara bolmaıdy. Ońaı tabylýy úshin ashyq-qyzǵylt, sarǵysh tústermen boıaıdy.
Aıta keteıik, 25 jeltoqsanda Aqtaý qalasynyń mańyna ázerbaıjandyq ushaq qulaǵany, jolaýshylardyń ishinde 6 qazaqstandyq bolǵany jarııa etildi.
Al 29 jeltoqsanda apattyń naqty sebebin anyqtaý úshin ushaqtyń «qara jáshigi» Brazılııaǵa jiberiletini habarlandy.