Táýelsizdiktiń qadir-qasıetin uǵyný – búgingi jastardyń mindeti – D.Saǵynǵalıev, BQO
Oqýshylar arasyndaǵy respýblıkalyq ǵylymı joba saıysynyń altyn medal ıegeri, Qazaqstan tarıhy páninen respýblıkalyq pándik olımpıadanyń kúmis júldegeri. Sondaı-aq elimizde ozdyrylǵan «Bir el, bir Elbasy» atty shyǵarmalar saıysynyń jeńimpazy. «Oblystyń úzdik oqýshysy» atalymyn ıelengen.
Dáýren jýyrda qazaqtyń uly aqyndarynyń biri Muqaǵalı Maqataevtyń 80 jyldyǵyna oraı mektep oqýshylary arasynda uıymdastyrylǵan oblystyq Muqaǵalı oqýlarynyń bas júldesin ıelendi. Sóıtip aldaǵy naýryz aıynda aqynnyń týǵan jeri Qarasazda ótetin respýblıkalyq baıqaýǵa joldama aldy.Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin dúnıege kelgen Dáýren Saǵynǵalıev áńgimesin osy taqyryptan bastady.
-Táýelsizdiktiń qadir-qasıetin uǵyný - búgingi jastardyń mindeti, -dep bastady áńgimesin ol. - Alashtyń zııalysy Ahmet Baıtursynov «Halqymyz ańsaǵan beıbit kúnge qashan jeter ekenbiz» dese, Álıhan Bókeıhanov «Ahmet, seniń halqyń, seniń urpaǵyń túbi biz ańsaǵan azat kúnge jetedi. Sol kezde seniń esimiń olardyń sanasynda qaıta jańǵyryp, tarıh bolyp qalanady» degen eken. Táýelsizdigimizdiń qundylyǵy da arystarymyzdyń dáriptegen ıdeıalarynyń urpaq sanasynda joǵaryda aıtylǵandaı aıqyn kórinis tabýy. Birinshiden, qaı kezde de asqan otanshyldyq, ultty súıý sezimderi ár qazaq balasynyń jadynda ustaıtyn mindeti bolý kerek. Ekinshiden, ótken babalarymyzdy ardaqtaı bilýimiz kerek. Óıtkeni jeti atasyn bilmegen jetesiz. Úshinshiden, jaqsy da, jaman da adamnyń peıilinen deıdi. Adamnyń júreginiń shamy jaryq bolýy kerek. Osy sharttardy jaqsy ustanǵan jas shyn máninde memleketimizdiń baılyǵy dep bilemin. Zamanymyzdyń jaqsylyǵy sol - kózi ashyq, kókireginde sańylaýy bar jasqa múmkindik joǵary. Soǵysta óz boıyndaǵy úreıdi jeńe bilgen jaýyngerden naǵyz batyr shyǵady deıdi. Kópshilik jaǵdaıda talantty, talapty degen jastarymyz ózin-ózi jeńe almaıdy. Sol jaǵynan kishkene qaıralsa eken. Sebebi adam ózin jeńse, basqalar oǵan baqtalas bolýdan qalady.
-Dáýren, seni biletinder Muqaǵalıdyń 380 óleńin jatqa aıtady deıdi. Ádebıetke qushtarlyq kimniń yqpalymen, qalaı bastalyp edi?
-Taıpaqtyń Óleńtisiniń týmasy bolǵan atam ádebıetti janyna jaqyn tutqan jan eken. Aqıyq aqyn Juban Moldaǵalıevpen bir aýylda ósken, syrlas dos bolǵan. Aqjaıyq aýdanyndaǵy ustazym Aıagóz Qanatbaeva - atamnyń oqýshysy. Sol ustazymnyń jetekshiligimen altynshy synypta Abaı óleńderin jattaýdy bastadym. Abaıdyń 145 óleń jáne qara sózderin jattatty. Muqaǵalı óleńderin segizinshi synypta qolyma aldym. Aldyma qoıǵan mindetim - kúnine on óleńin jattaý boldy. On bes kúnde shamamen 145 óleńdi jatqa aıtatyn boldym.
Anam maǵan árdaıym mynany aıtyp otyrady: «Balam, mesheý degen at jaqsy emes, maqtan degen jaqsy emes, mansap degen jaqsy emes, kek degen jaqsy emes, kesir degen jaqsy emes». Alty jasymda Abaıdyń «Ǵylym tappaı maqtanba» degen óleńin sanama sińire bastady. Ádebıetke qyzyǵýshylyǵyma anamnyń da yqpaly tıdi dep oılaımyn.
-Óleń shyǵaratyn óneriń bar ma?
-Tikesin aıtqanda, shabyty shyńdalmaǵan bala qyranbyz. Aqyndyq únemi jetilýdi qajet etedi. Dál qazir mektebimizdiń mártebesi oǵan múmkindik bermeıdi. Sebebi munda ǵylym salasyna kóp kóńil bólinedi ǵoı. Al aqyndyqtyń jóni bólek, qaǵazyńdy qurǵatpaýdy, qalamyńdy toqtatpaýdy qajet etedi.
-Sportty janyńa serik etesiń be?
-Altynshy synyptan bastap qazaq kúresine, sambo, dzıýdoǵa mashyqtana bastadym. Aýdandyq chempıonattardyń bas júldesin ıelendik. Oblys kóleminde de baq synap, júldegerler qatarynan kórindik.
-Proza janrynda qaı jazýshylardyń shyǵarmalaryn súıip oqısyń?
-Poezııada qaı kezde de Abaı men Muqaǵalıdy qatar alyp júretin bolsam, prozada Іlııas Esenberlın jáne Muhtar Maǵaýındi oqımyn. Ekeýi de óte sheber jazýshy. Ekeýiniń de qalamy ushqyr. Ushy qıyrsyz qazaq tarıhyn dál olardaı zerttep, zerdelegen tulǵalardy búgingi tańda ózim taba qoıǵan joqpyn. Sebebi Іlııas Esenberlın qazaqtyń áridegi tarıhy Altyn orda kezeńin keńinen zerttep, kórkem ádebı tilmen jetkize bilgen. Al Muhtar Maǵaýın qazaq tarıhynyń álippesin jazǵan adam. Osy jazýshylardyń kitaptaryn oqyǵanda «biz kim boldyq, ata tegimizdi qaıdan alamyz jáne ármen qaraı qalaı órleýge tıistimiz?» degen oryndy suraq týyndap, tujyrymdy oı túıýge talpynasyń. Olar - kókireginde sana, kóńilinde sańylaýy bar jastarǵa baǵyt-baǵdar beretin ádebıettiń proza baǵytyndaǵy naqty tulǵalary. Bularda til baılyǵy da, tarıh ta bar.
-Bos ýaqytty qalaı ótkizesiń?
-Adamnyń qaı kezde de sózi qysqa, isi semiz bolýy kerek. Búgingi zaman talabynda bos ýaqyt degen uǵym bolmaýy shart. Sebebi adam ózinen sheksiz jetildirýdi talap etý kerek. Orystyń danasy M. Gorkııdiń «Aıama ózińdi» degen sózi bar. Poezııa - meniń júregimdegi sónbes shamshyraq. Kóp ýaqytty osy poezııamen ótkizem. Bireýler 380 óleńdi jattaýǵa ýaqytty qalaı tabady dep tańǵalady. Men úshin bos ýaqyt degen - poezııadan lázzat alý.
-Bolashaqta naqty qaı salanyń mamany bolýdy kózdep júrsiń?
-Almatydaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń tarıh baǵytyna oqýdy oılap júrmin. Oral óńirine tanymal jýrnalıst Rashıd Shaqý: «Dáýren, bizdiń tarıhtyń álsiz jerin bilesiń be? Tarıhshylardyń birinde til bar da, tarıhy nashar. Al ekinshisinde tarıh bar da, til joq. Іnim, sen osy baǵytyńnan aınymaı, tarıh pen tildi baılanystyr. Sonda senen shyn máninde úlken adam shyǵady», dep edi. Aǵamnyń osy sózin ózime úlgi-ónege etip aldym. Sondyqtan ádebıet pen tarıhty qatar meńgerip, ómirimniń aınasy etýge tyrysamyn.