Táýelsizdikke 30 jyl: Elimizdegi tuńǵysh qazaq mektep-gımnazııasy Aqtóbede ashylǵan
Mektep tarıhy
Tek qazaq tilinde bilim beretin mektep-gımnazııa óńir úshin emes, kúlli qazaq eli úshin mańyzdy boldy. Ulttyq rýh qaıta oıanǵandaı. Tarıhı derekterge júginsek, 1990 jyl Aqtóbe oblystyq halyqtyq bilim berý basqarmasynyń qaýlysy shyqty. Onda 1-11 klass oqýshylaryna qazaq tilinde dáris berý, shtattyq kesteni qurý, bekitý tapsyrylǵan. Bul bilim ordasynda Máskeýdegi №315 mektep gımnazııasynyń ádistemesi negizge alyndy. Balalar sabaq oqyp, keıin túrli úıirmelerge qatysty. Sóıtip bilim men tárbıe qatar júrdi. 1991 jyly Aqtóbe qalalyq halyqtyq depýtattar keńesi de bul jumystan tys qalmady. Munda jyl saıyn 60 myń rýbl bólýge, sóıtip materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýǵa tapsyrma berildi. Mektep-ǵımnazııanyń nájıjeli jumysyna Aqtóbe pedagogıkalyq ınstıtýty da úles qosty. Sol kezdegi mektep-gımnazııa dırektory Marııa Qurmanǵalıeva «Altyn urpaq» táýelsiz bilim berý mekemeleri qaýymdastyǵynyń prezıdenti J.N.Azızhanovqa hat joldap, №32 mektep-gımnazııany múshelikke qabyldaýdy surady. Bul málimetterdiń barlyǵy mekteptegi murajaıda saqtaýly tur. Sonymen birge №1 sertıfıkat ta murajaı qabyrǵasynda ilýli. Onda: «Osy sertıfıkat №32 mektep-gımnazııasynyń bilim jáne tárbıe sapasy men deńgeıine kepildik beredi. Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik standartyn arttyrady jáne gımnazııanyń málimdegen mártebesine sáıkes keledi», dep jazylǵan. Táýelsiz Qazaqstannyń tuńǵysh mektep-gımnazııasynyń ashylý saltanatyna Elbasy Nursultan Nazarbaev ta qatysty. Munda el azamattary, óner adamdary jıi keledi.
«Negizi 1989 jyly qazaq mektebi bolyp ashyldy. Al 1990-1991 jyly elimizdegi tuńǵysh mektep-gımnazııasy boldy. Bilim orny 1200 balaǵa shaqtalǵan. Sol kezde jumys istegen ustazdarymyzdyń kóbi zeınetke shyqty. Áli de eńbek etip júrgen aǵa býyn ókilderi bar. Al alǵashqy dırektory Marııa Qurmanǵalıevǵa eskertkish taqta ilinip, mektepke esimi berildi», - dedi №32 mektep-gımnazııasy dırektorynyń orynbasary Gúlshara Mýsına.
Bilim men tárbıe - egiz
Tuńǵysh mektep-gımnazııa Máskeýdegi №315 mektep-gımnasynyń oqý tájirıbesine súıengenimen, sol jyldary eńbek etken ár ustaz qazaqtyń ulttyq salt-dástúrin qaıta jańǵyrtyp, óz ádisterin usyndy. Elimizdegi tańdaýly tájirıbege súıendi. Sonyń biri – «Murager» baǵdarlamasy.
«1991 jyldan bastap №32 mektep-gımnazııada jumys istedim. 1992 jyldan bastam Abdýlhamıt Raıymbergenovtiń «Murager» baǵdarlamasyn ákeldim. Oǵan keıin qobyz, kilem toqý úıirmesinen sabaq berdim. Sol kezdegi dırektor Marqum Marııa Ǵızatqyzy «qala balalary ulttyq tárbıe alýy kerek» degen oımen dástúrli qolónerdi qatar oqytýdy jón kórdi. Qolónerge beıim adamdardyń jumys isteýine múmkindik berdi. Sondyqtan anamyzdan, ájesizden úırengenimizdi qaıta eske túsirip, qajetti qural-jabdyq jasadyq. Balalarǵa kilem, shı toqýdy úırettik. Bazargúl Álıhanqyzy, Márııa Myńbaeva da eńbek etti. Mektep ashylǵannan zeınetke shyqqanǵa deıin sol jerde boldym. Menińshe «Rýhanı jańǵyrý» sol kezden bastaldy.
1992 jyly semınarǵa bardym. Sol kezde Abdýlhamıt Raıymbergenovtiń «Murager» baǵdarlamasy bastalyp jatqanyn kórip, muny dırektorǵa aıttym. Jańa ádispen oqytý jolyn engizýdi qoldady. 2004 jylǵa deıin baǵdarlama qaıta-qaıta ózgerip, keıin dombyra bere bastady. «Arahan» qory demeýshilik jasady. Aldymen 25 dombyra berdi. Kabınet ashylyp, mektepte eki klass ashyldy. Keıin 27 klasqa sabaq berdim. Sonda aptasyna 800 bala aldymnan ótti», - de eske aldy ardager ustaz Roza Raıymbergenova. Onyń aıtýynsha, ata-analar «balalarymyz qazaq boldy» dep qýanǵan. Talap boıynsha alǵashynda ár bala dombyrany úıinen ákeldi.
«Sol kezde syrt kóz «balalar dombyramen qaıda bara jatyr» dep aıtady eken. «Mýzykalyq mektepte aqy tólep aparsa, munda tegin úıretedi» dep te aıtatyn edi. Ata-analar jınalysynda balalar terme aıtty, kúı tartty. Úırengenin kórsetti. Belgili kúıshi Jaılaý Asylhanovtyń úıirmesi boldy. Ol balalardy dombyra tartýǵa mashyqtandyrdy. Ózim Almatyda respýblıkalyq deńgeıde shyǵarmashylyq esep berý keshin ótkizip, taǵy 25 dombyra utyp aldym. Al 2000 jyldan bastap damyp, bul ádis jan-jaqqa tarala bastaldy. №41, 51, 40 mektepter de osy tásildi qoldanyp, oqý ádisine engizdi. Qazir de ázdeýshiler kóp. Ata-analar habarlasyp, jeke sabaq ótkizgisi keledi. Shákirtterim habarlasady. Tek dombyra emes, oıý salyp, ony qııý, applıkatsııa salady. Kıiz úıdiń tuǵyryn úırettim. Shı toqýdy da meńgerdi. Kilem toqýdy da úırendi. Qajetti qural-jabdyqty ózimiz jasap aldyq. Balalar óleń shyǵarýdy úırenip, aıtys jasap júrdik. Qazaqtyń tyıym sózderi, maqal-mátel men onyń mánin de balalar mektepte úırendi, meńgerdi. Balalarymyzdyń tárbıeli, tálimdi urpaq bolyp ósýiniń bir syry osynda bolsa kerek. Balalar erkin otyrady. Eshkim shýlamaıdy. 60-65 dombyrany tańdap oınady. Ózim de oqýshylarymdy saǵynamyn», - dep sózin qorytyndylady Roza Raıymbergenova.
Balalarmen qatar ata-analary qazaq tilin úırendi
Orys tili keń qoldanysqa enip, kóbi ana tilin umyta bastaǵanda qazaq mektebiniń ashylýy sana-sezimdi silkidi. Ardager ustaz Nesibeli Izımbetovanyń estelikterinen osyny uǵyndyq.
«Men 1991-1992 oqý jyldary jumysqa keldim. Sol jyldyń ereksheligi bir sátte 17 álde 18 klass ashyldy. Balalardyń bári birinshi klasqa keldi. Qazaq qaýymy úshin úlken serpilis, aq túıeniń qarny jarylǵan kún boldy. Táýelsizdik alǵan kúngi áser mektep ashylǵanda da sezildi. Úlken synnan óttik. Ózim týraly aıtar bolsam.... Aqtóbe qalasyndaǵy Qarǵaly orta mektebi birinshi klasty ashý úshin muǵalim izdedi. Jumyssyz otyrǵym kelmeı, jas maman retindi baǵymdy synadym. Dırektor «vy ne spravıtes s klassom» dedi. Orys klastaryna qazaq tilinen berý jaıyn oıladym. Keıin sol kezdegi qazaq tili qoǵamynyń dırektory Muǵalov Qarǵalyda turatyn 19 otbasyn tapty. Sóıtip qazaq tilinde sabaq beretin klass ashyldy. Úsh jyl boıy sabaq berdim. Menen keıin eki qazaq klasy ashyldy. Turǵylyqty mekenimdi aýystyrǵan soń mektep-gımnazııaǵa keldim. Dırektory Marııa Ǵızatqyzy keskin-kelbetime qarap, «demalys kúnderi kelshi» dep aıtty. Men jazǵy demalysta on kún saıyn mektepke baryp turdym. Ol kisi «qanshalyqty shydamdy, salmaqty, maqsatyna jete alatyn adam dep» synaıdy eken. Sol 17 klastyń «G» klasyn maǵan berdi. Men óte qatty qýandym. Úsh kezeń oqydyq. Shataspasam 80-85 klasqa jetkende mektepke balalar syımaı qaldy. 11 shaǵyn aýdandaǵy balabaqsha ǵımaraty qosymsha alyndy», - dedi ol. Iıa, bul jyldary eńbek etken ustazdyń eńbegi eren. Nesibeli Izımbetova da ózi qatarly jastarmen birge kún-tún demeı bala tárbıeledi. 1993 jyly «Jyl muǵalimi» baıqaýyna qatysyp, І oryndy jeńip aldy.
«Bir ereksheligi, ata-analar orys klasynda oqyp júrgen balalaryn bizge ákele bastady. Bul qazaq tili pániniń muǵalimine artylǵan júk. 9 jyl boıy orys klasta oqyǵan balany qazaqsha oqytý qıyn. Ózim alǵash ashylǵan kúnnen bastap jumys istegen soń búginde tarıhqa aınalǵan ár jyly esimde. Gımnazııany Elbasy ashty. Elbasymen kezdesý óte qarapaıym ótti. Marııa Ǵızatqyzyna batasyn berip ketti. Shyn máninde Marııa Qurmanǵalıevanyń eńbegi zor. Qatty sóılemeıdi, biraq talapshyl, óte parasatty. Ár muǵalimmen jeke sóılesip, kreatıvti kózqarasyn damyta bildi. 1997-1998 oqý jyldary Ýfa qalasyna baryp, álemdegi ádemi mektep statýsyn jeńip aldyq. Nege ádemi? Syrtqy kelbeti múmkin ádemi emes te shyǵar, biraq ishki jan dúnıesi, ulttylyǵy esepteldi. Barlyǵy tarazyǵa salyndy. Qazir zeınetkerlikke shyqqanymmen jumysymdy jalǵastyryp júrmin. 30 jyl boldy. Bir kúni jumystan ketemin ǵoı. Sol kezde kún saıyn mektepti bir aınalyp ketetin shyǵarmyn dep oılaımyn. Baýyr basyp qaldym. Kete qalý da ońaı emes», - dedi ol.
Al Aına Raeva 1991 jyly №32 mektep-gımnazııasyna muǵalim bolyp jumysqa ornalasty. Ózi oqý ornyn orys tilindi bitirgenimen, qazaq mektebinde eńbek etý baqyty buıyrdy.
«Qazaq mektebinde jumys istegim keldi. Al dırektor Marııa Ǵızatqyzy nıetimdi qup kórip, meni qabyldady. Ol kezde bala óte kóp boldy. Barlyq adam balasyn qazaq mektebine bergisi keldi desem artyq aıtqanym bolmas. Búkil qazaq qaıta oıandy dep aıtar edim. Mende «z» klasy boldy. Onda 30 bala qabyldandy. Tek oqý emes, tárbıege erekshe mán berip kelemiz. Mádenı-aǵartýshylyq sharany jıi uıymdastyramyz. Balalarymyz Qazaqstanda ǵana emes, shetelde de júr», - dedi ol. Bizge ustaz Janar Martaeva da eńbek jolyn aıtyp berdi. Ol 1992 jyly mektepke jas maman retinde qabyldandy.
«Sodan beri 29 jyl ótti. Úzdiksiz qyzmettemin. 2005 jyldan bastap dırektordyń oqý isi jónindegi orynbasary boldym. 90-jyldary orys tildi balalar keldi. Bizder sabaq bergen jyldary ata-analardyń kóbi qazaq tilin bilmedi. Balalarymen birge olar da oqydy. Alǵashqy jyldary oryssha túsindirip, qazaqsha qaıtalaıtyn edik. Kóbi balabaqshanyń orys tobyna barǵan», - dedi ol.
Álem tanyǵan túlekter
Bul mektepte ánshi Dımash Qudaıbergen bilim alǵan. Talantty shákirt №32 mektep-gımnazııasyn da álemge tanytty. Munda ánshiniń fanattary jıi kelip, ol oqyǵan synypqa kiredi, partasyna otyrady. Mýzeıde arnaıy burysh ta jasaqtaldy. Ustazy Klara Qajǵalıeva da buǵan deıin QazAqparat tilshisine eksklıýzıvti suqbat bergen bolatyn. Sondaı-aq memlekettik qyzmet, kásipkerlik salany tańdaǵandar, elimizdiń, álemniń úzdik oqý oryndarynda bilim alyp júrgen stýdentter osy gımnazııada tálim aldy.
«Qazir 1300-den astam adam oqýshy bilim alyp júr. Túlekterdiń teń jartysynan astamy jyl saıyn memlekettik grantty jeńip alady. Olımpıadaǵa da jıi qatysady. Tórt jyl qatarynan qala boıynsha birinshi oryn aldyq. Úsh jyl qatarynan oblystyq úzdik ınnovatsııalyq mektep atandyq. Muǵalimder jyl saıyn ádistemelik kitabyn shyǵarady», - dedi mektep-gımnazııa dırektorynyń ǵylymı-ádistemelik jónindegi orynbasary Gúlshara Mýsına.
