Tasmaǵambetovtiń jańa qyzmeti, Toqaevtyń Beıbitshilik formýlasy - UQShU sammıti nesimen este qaldy
Otyrysta uıymǵa múshe memleketterdiń basshylary UQShU-nyń bolashaqtaǵy maqsat-mindetterin, halyqaralyq jáne óńirlik qaýipsizdiktiń jaı-kúıi men damý perspektıvalaryn, Ýkraına men Reseı, Armenııa men Ázerbaıjan arasyndaǵy qaqtyǵystardy, Aýǵanstandaǵy ashtyq, terrorızmmen kúres máselesin, sonymen qosa uıymǵa múshe elderdiń qaýipsizdigin saqtaý maqsatyndaǵy is-sharalardy talqyǵa saldy. Sammıtte kóterilgen máseleler jóninde tolyǵyraq QazAqparat sarapshysynyń materıalynan oqı alasyz.
Jıynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev UQShU aıasyndaǵy yntymaqtastyqtyń túrli baǵytyna qatysty elimizdiń ustanymyn jetkizdi. Uıymǵa múshe elder basshylarynyń qorytyndy kezdesýi kúrdeli geosaıası qaıshylyqtar men buryn-sońdy bolmaǵan syn-qaterler jaǵdaıynda ótip jatqanyn atap ótti.
Foto:akorda.kz
«Halyqaralyq isterde kúsheıe túsken turaqsyzdyq UQShU keńistigin de aınalyp ótken joq. Bizdiń aımaqta búkil Eýrazııa keńistigindegi turaqtylyqqa, qaýipsizdikke nuqsan keltiretin janjaldar áli de jalǵasyp jatyr. Mundaı jaǵdaıda ashyq, shynaıy, konstrýktıvti dıalogty saqtaý jáne damytý óte mańyzdy. Bul – kúrdeli daǵdarystar men qaıshylyqtardan shyǵýdyń tıimdi ári ońtaıly joly»,-dedi Qazaqstan Prezıdent.
Armenııa men Ázerbaıjan qaqtyǵysy
Osy oraıda Memleket basshysy kórshi elder arasyndaǵy qaqtyǵystardy beıbit jolmen sheshý keregin alǵa tartty. Óz sózinde, sonyń biri - armıan-ázerbaıjan qaqtyǵysyn dıplomatııalyq jolmen retteýge baǵyttalǵan sharalardy qoldaıtynyn jetkizdi.
«Armenııa men Ázerbaıjan arasyndaǵy qarym-qatynastyń qalpyna kelýine bárimiz de múddelimiz. Reseı tarapynyń bitimgerlik áreketteri armıan-ázerbaıjan qaqtyǵysyn tek saıası-dıplomatııalyq jolmen sheshýge jáne eki jaqtyń beıbit kelisimge qol qoıýyna múmkindik beredi dep úmittenemiz»,-dedi Memleket basshysy.
Jıynǵa qatysqan Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın de eki el arasyndaǵy qaqtyǵysqa qatysty sóz qozǵady. Onyń aıtýynsha, Armenııa men Ázerbaıjan arasyndaǵy qarym-qatynasty turaqty túrde qalypqa keltirýge tek «shekarany delımıtatsııalaý, kólik baılanystaryn ashý jáne gýmanıtarlyq máselelerdi sheshý jónindegi kelisimderdi dáıekti túrde oryndaý» arqyly ǵana qol jetkizýge bolady.
Foto:akorda.kz
«Bul Erevan men Bakýge bitimgershilik kelisimge qol qoıýǵa múmkindik beredi dep úmittenemiz. Biz Armenııa premer-mınıstrimen bul másele jóninde qysqasha sóılestik jáne búgingi ekijaqty kezdesýimizde bul týraly tolyǵyraq aıtatyn bolamyz»,-dedi RF Pprezıdenti.
Ýkraına-Reseı: «Beıbitshilik formýlasyn birge qarastyratyn ýaqyt keldi»
Qasym-Jomart Toqaev UQShU Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń sessııasynda Ýkraına tóńiregindegi janjaldy sheshýdiń beıbit joldaryn izdeýge shaqyrdy.
«Ýkraına máselesine keler bolsaq, beıbitshilik formýlasyn birlese qarastyratyn ýaqyt keldi dep oılaımyn. Kez kelgen soǵys beıbit kelissózben aıaqtalady. Bitimge kelýdiń kez kelgen múmkindigin paıdalaný kerek. Ystanbuldaǵy kelissóz raýndy úmit syılaǵan edi, biraq túrli sebeptermen kelisim iske aspady. Ondaǵan, júzdegen jyldarǵa sozylatyn ókpe-renishten baýyrlas orys jáne ýkraın halyqtary arasynyń alshaqtaýyna jol bermeý kerek»,-dedi Memleket basshysy.
Foto:akorda.kz
Aýǵanstan máselesi: UQShU-nyń ońtústik shekaralaryndaǵy qaýipsizdik
Budan bólek Qasym-Jomart Toqaev Aýǵanstandaǵy jaǵdaıǵa arnaıy toqtaldy.
«Bul memlekettegi jaǵdaıdy retteý joldaryn qarastyrý – UQShU-nyń ońtústik shekaralaryndaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń negizgi faktorlarynyń biri. Qazaqstan osy eldiń ózekti áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerin sheshý úshin Aýǵanstan basshylyǵymen ózara yntymaqtastyqty jalǵastyrýǵa nıetti. Biz Aýǵanstanǵa gýmanıtarlyq kómek kórsetip kelemiz»,-dedi Q. Toqaev.
Óz kezeginde Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti Sadyr Japarov ta Aýǵanstan máselesin, onyń ishinde terrorızm problemasyn tilge tıek etti. Ol Aýǵanstandaǵy jaǵdaıǵa qatysty ishki shekaralarda qaýipsizdikti qamtamasyz etý boıynsha kúsh-jigerdi biriktirý qajet ekenin aıtty.
«Terrorızm UQShU-ǵa múshe memleketterdiń qaýipsizdigine úlken qaýip tóndiredi. Sondyqtan da uıymnyń ujymdyq qaýipsizdik júıesiniń kúshteri men quraldaryn, basqarý organdary men qurylymyn birlesip daıarlaý terrorızmge qarsy baǵyttalýy tıis»,-dedi Qyrǵyzstan Prezıdenti.
Jıynda 10-nan astam qujatqa qol qoıyldy
Atalǵan jıynda Armenııanyń UQShU-ǵa tóraǵalyǵy aıaqtaldy, budan bylaı UQShU-ǵa Belarýs memleketi tóraǵalyq etetin bolady. Osylaısha, UQShU-nyń kelesi otyrysy 2023 jyldyń tórtinshi toqsanynda Mınskide ótedi.
Osyǵan baılanysty Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko aldaǵy jumystyń basym baǵyttaryna toqtaldy. Onyń qatarynda daǵdarysty eńserý, UQShU aýmaǵynda turaqsyzdyqqa jol bermeý, halyqaralyq uıymdarmen jáne basqa eldermen yntymaqtastyqty damytý arqyly UQShU-nyń halyqaralyq qatynastar júıesinde pozıtsııasyn aıqyndaý máselesi bar. Sonymen qosa ol UQShU-ǵa múshe memleketter óz mindetterin oryndaýǵa, olardyń áskerı-tehnıkalyq yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýǵa jáne UQShU-nyń aqparattyq-saraptamalyq saladaǵy ınstıtýtsıonaldyq áleýetin arttyrýǵa baǵyttalatynyn atap ótti.
Foto:akorda.kz
Keńes barysynda memleket basshylary 10-nan astam qujatqa qol qoıdy, atap aıtsaq onyń ishinde Táýelsiz Memleketter Dostastyǵymen (TMD jáne Shanhaı yntymaqtastyq uıymy (ShYU)) yntymaqtastyq, 2023 jylǵa arnalǵan bıýdjet jáne UQShU bitimgershilik kúshterin zamanaýı qarý-jaraqpen, áskerı jáne arnaıy tehnıkamen jaraqtandyrý týraly qujattar bar. Máselen, UQShU-ǵa múshe memleketterdiń áskerı yntymaqtastyǵyn damytýdyń 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan josparyn oryndaý maqsatynda UQShU-nyń bitimgershilik kúshin zamanaýı qarý-jaraqpen, áskerı jáne arnaıy tehnıkamen jaraqtandyrý týraly mańyzdy sheshimge qol qoıyldy. Sondaı-aq UQShU-ny radıatsııalyq, hımııalyq jáne bıologııalyq qorǵanys pen medıtsınalyq turǵydan qamtamasyz etýdi birlesip qurý týraly sheshim qabyldandy. Mundaı mańyzdy jáne der kezinde qabyldanǵan qujattar men olardy júzege asyrý UQShU Ujymdyq kúshterin jańa sapaly deńgeıge shyǵarady dep kútilýde.
Foto:akorda.kz
Sonymen qosa Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymynyń 2023 jylǵa arnalǵan bıýdjeti bekitildi. Memleket basshylary Armenııanyń 2021-2022 jyldardaǵy Uıymǵa tóraǵalyǵyna joǵary baǵa berdi.
Imanǵalı Tasmaǵambetov UQShU Bas hatshysy boldy
Taǵy bir mańyzdy jańalyq – Qazaqstanda ár jyldary Úkimet basshysy, Memlekettik hatshy, Prezıdent Ákimshiliginiń basshysy sekildi joǵary laýazymdy qyzmetter atqarǵan Imanǵalı Tasmaǵambetov UQShU-nyń Bas hatshysy bolyp taǵaıyndaldy. Ol bul qyzmetti 2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap úsh jyl atqarady.
Osyǵan qatysty pikir bildirgen belgili saıasattanýshy Marat Shıbutov UQShU bas hatshylyǵyna áskerı adam emes, Imanǵalı Tasmaǵambetov sııaqty óte saýatty saıasatker qajet ekenin aıtty. Ol óziniń Telegram paraqshasynda burynǵy Qorǵanys mınıstri ári eks-premer-mınıstr Tasmaǵambetovtiń mundaı laýazymǵa taǵaıyndalýynyń tórt sebebin atap kórsetedi.
Birinshiden, UQShU-nyń tártibi boıynsha Qazaqstan ókili aldaǵy úsh jyl boıyna Bas hatshy qyzmetin atqarýy tıis, ıaǵnı Imanǵalı Tasmaǵambetov 2026 jylǵa deıin UQShU Bas hatshysy qyzmetin atqarady.
Ekinshiden, qazirgi ýaqytta UQShU-nyń ózekti máselesi - Armenııa men Ázerbaıjan arasyndaǵy qaqtyǵys. Sondyqtan da saıası turǵydan alǵanda, onyń aıtýynsha, Armenııanyń múddesin qazaq qorǵaǵan durys, bul ázerbaıjandyqtardyń ustanymyn «jumsartar» edi.
Úshinshiden, buǵan deıin UQShU hatshysy qyzmetin atqarǵandardyń QR Premer-mınıstri, QR Prezıdenti Ákimshiliginiń basshysy bolǵan Imanǵalı Tasmaǵambetov sııaqty saıası tájirıbesi bolǵan joq.
«Qazir UQShU qıyn kezeńdi bastan ótkerýde, sondyqtan Bas hatshy laýazymyna áskerı adam emes, óte saýatty saıasatker qajet», - dep túsindirdi ol.
Tórtinshiden, Imanǵalı Tasmaǵambetovtiń QR Qorǵanys mınıstri laýazymyndaǵy tájirıbesi bar ári onyń Reseımen baılanysy jaqsy.
«Imanǵalı Nurǵalıuly óte belsendi, saıasatta kóp ıgi is atqara alatynyna senimdimin»,-dep túıindedi Marat Shıbutov.
«Syrtqy kúshterden qorǵaný úshin UQShU-ny paıdalaný mańyzdy»
UQShU-nyń mańyzdylyǵy nede? Onyń perspektıvasy qandaı? Bul suraqtarǵa jaýap alý úshin Qazaqstannyń strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń (QSZI) Halyqaralyq zertteýler bóliminiń basshysy Aıdar Qurmashevqa júgingen edik.
Foto:kisi.kz
«UQShU-nyń maqsaty beıbitshilikti, halyqaralyq, aımaqtyq qaýipsizdikti nyǵaıtý, aýmaqtyq tutastyqty saqtaý, uıymǵa múshe memleketterdiń egemendigin qorǵaý ekeni belgili. UQShU-nyń qurylymy onyń aldyna qoıylǵan mindetterdi tıimdi júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Mysaly, qańtar oqıǵasyn atap ótsek bolady. Qańtar oqıǵasy kezinde UQShU-ny paıdalaný múmkindigi belgili bir destrýktıvti kúshterdiń basqynshylyq is-áreketterine qarsy oń áser etkenine bárimiz kýá boldyq. Destrýktıvti kúshter tarapynan qandaı da bir operatsııa jasalmasa da, UQShU kómegin paıdalaný jaqsy nátıje berdi. Osyǵan qarap-aq, qazir bul qurylymnyń bolashaqta da damı beretinin aıtýǵa bolady»,-dedi sarapshy.
Eske salaıyq, bıylǵy qańtar oqıǵasy kezinde UQShU-ǵa múshe memleketter, atap aıtsaq Armenııa, Belarýs, Qyrǵyzstan, Reseı jáne Tájikstan elderiniń bitimgerleri Qazaqstanǵa kelgen edi. Uıymǵa múshe elderden 2000-nan astam adam men 250 birlik tehnıka eldegi jaǵdaıdy turaqtandyrýǵa úles qosqan. Aıta keteıik, Ujymdyq qaýipsizdik týraly shartqa qol qoıylǵan kúnnen bastap 30 jyl ishinde bıylǵy qańtarda alǵash ret jumyldyryldy.
Sondyqtan da mamannyń sózinshe, elimizdi syrtqy kúshterden qorǵaý úshin UQShU-ny paıdalaný mańyzdy.
«Sonymen qosa Qazaqstan Respýblıkasy ókiliniń Bas hatshy bolyp taǵaıyndalýynyń da biz úshin mańyzy óte zor. Prezıdent atap ótkendeı, Qazaqstan úshin kez kelgen janjaldyń kelissóz ústelinde sheshimin tabýy mańyzdy. Kez kelgen kúrdeli daǵdarys pen kıkiljińnen shyǵýdyń tıimdi joly tek syndarly dıalog bolýy tıis. Sondyqtan da Qazaqstan úshin de qazirgideı geosaıası jaǵdaılar shıelenisip, qaqtyǵystar sany artyp jatqanda keıbir syrtqy kúshterden qorǵaný úshin UQShU-ny paıdalaný mańyzdy»,-dedi bólim basshysy.
Aıta keteıik, bıylǵy 16 mamyrda Máskeýde Ujymdyq qaýipsizdik shartyna qol qoıýdyń 30 jyldyǵyna jáne UQShU qurylǵanyna 20 jyl tolýyna arnalǵan UQShU-ǵa múshe memleketter basshylarynyń kezdesýi ótken edi. UQShU-nyń kelesi otyrysy 2023 jyldyń tórtinshi toqsanynda Mınskide ótedi.
