Tas keneden saqtaný úshin neni bilgen jón - epıdemıolog
Kóktemde - jándikter kóbeıedi. Sonyń ishinde eń qaýiptisi - tas keneler. Kene belsendiliginiń maýsymy sáýirden qazan aıyna deıin, al olardyń belsendiliginiń shyńy mamyr jáne maýsymǵa keledi. Keneler adamǵa tek ormanda ǵana emes, sonymen qatar qalalyq saıabaqtarda, baqtarda, baqshalarda shabýyl jasaıdy. Kene úıge úı janýarlarynyń júnimen nemese jabaıy gúl shoqtarymen keledi.
- Ásel Toqanqyzy, sózimizdi anyqtamadan bastasaq kene entsefalıti degenimiz ne?
- Kene entsefalıti - ortalyq júıke júıesin zaqymdaıtyn jedel juqpaly vırýstyq aýrý. Aýrýdyń saldary: tolyq saýyǵýdan múgedektikke jáne ólimge ákeledi.
- Aýrýdy qalaı juqtyryp alýǵa bolady?
- Kene adamdardy ormanda, saıabaqta, jeke baý-baqsha ýchaskelerinde jáne kene entsefalıti boıynsha endemııalyq aýmaqtarǵa barý kezinde shaǵyp alýy múmkin. Sondaı- aq kene úıge janýarlar (ıt, mysyq) nemese adamdardyń kıimimen, gúlmen keledi. Eshkiniń (kóbinese), qoıdyń, sıyrdyń shıki sútin ishkende, kenelerdiń olardy jappaı shaǵýy kezinde vırýs sútte bolýy múmkin. Sondyqtan kene entsefalıtiniń qolaısyz aımaqtarynda bul ónimdi tek qaınaǵannan keıin qoldaný kerek. Sonymen qatar, keneni usaqtap janshý nemese shaqqan jerdi tyrnaǵan kezde vırýs terige ysqylaǵanda juqtyryp alýǵa bolady.
- Entsefalıttiń belgileri qandaı?
- Inkýbatsııalyq (jasyryn) kezeń ádette 10-14 kúnge, 1 kúnnen 30 kúnge deıingi aralyqta sozylýy múmkin. Aýrý jedel túrde bastalady, qaltyraý, qatty bas aýrýy, temperatýranyń 38-39 gradýsqa deıin kúrt kóterilýi, júrek aıný, qusý sııaqty belgiler paıda bolady. Kóbinese moıyn men ıyqta, keýde jáne belde, aıaq-qolda bulshyq et aýyrsynýy mazalaıdy.
- Atalǵan ınfektsııaǵa kimder beıim bolady?
- Barlyq adamdar jasyna jáne jynysyna qaramastan kene entsefalıtimen ınfektsııaǵa beıim. Qyzmeti ormanda bolýmen baılanysty adamdar – aǵash óńdeýshi kásiporyndardyń, geologııalyq barlaý uıymdarynyń qyzmetkerleri, avtomobıl jáne temir jol, munaı jáne gaz qubyrlaryn, elektr jelilerin salýshylar, topograftar, ańshylar, týrıster eń qaýipti topqa jatady. Qala adamdaryn qala mańyndaǵy ormanda, saıabaqta, baý-baqsha ýchaskelerinde júrgende kene shaǵyp, aýrý juqtyrý múmkin.
- Kene entsefalıtinen qalaı qorǵanýǵa bolady?
- Jeke qorǵanys sharalary jáne kene entsefalıtine qarsy vaktsınatsııa – kene entsefalıtiniń aldyn alýdyń negizgi sharasy. Kene entsefalıtiniń tabıǵı oshaǵyna barǵan kezde, ıaǵnı taýǵa, ormanǵa, Almaty qalasynyń mańynda ornalasqan lagerler men saýyqtyrý oryndarynda keneniń shaǵýyna jol bermeý boıynsha myna saqtyq sharalaryn saqtaý kerek:
- shópke otyrýǵa, jatýǵa bolmaıdy, kıimdi, deneni jáne zattardy jıi tekserip, úıge oralǵanda da kıim men denede keneniń bar – joǵyn muqııat tekserip alyńyz;
- birińǵaı jáne ashyq tústi kıimder kıip, shalbardy etikke, shulyqqa, kıimniń joǵarǵy bóligin – shalbarǵa salyńyz, jeń manjetteri qolyńyzǵa myqtap ornalasýy kerek, kóılek jaǵalary men shalbarynyń astynda kene júre almaıtyn bekitkishter bolýy kerek; kóılekke, kúrteshege tigilgen kapıýshon kıińiz nemese basqa oramal tartyńyz;
- kenelerdi úrkitetin zattardy – repellentterdi qoldaný qajet. Sonymen qatar, kene entsefalıtinen qorǵanýdyń eń tıimdi ádisi – vaktsınatsııa ekenin este ustaǵan jón.
- Kene entsefalıtine qarsy vaktsınany qaıda jáne qalaı jasaýǵa bolady?
- Kene entsefalıtine qarsy ekpeni turǵylyqty meken-jaıy boıynsha emhanalardan (nemese tirkelgen jeri boıynsha) dárigerdiń keńesinen keıin tegin alýǵa bolady. Vaktsınatsııalaý kýrsy 1-7 aı aralyǵymen eki ekpeden turady. Ekpeni jyl boıyna, sonyń ishinde epıdemıologııalyq maýsymda da júrgizýge bolady. Alaıda, sońǵy ekpe kene ınfektsııasynyń oshaǵyna shyqpastan eki apta buryn aıaqtalýy kerek ekenin árqashan esten shyǵarmaǵan jón. Birinshi jáne ekinshi egýler arasyndaǵy eń ońtaıly aralyq 5-7 aı (kúz-qys). Epıdemıologııalyq maýsymda kene entsefalıtiniń oshaǵyna ekinshi vaktsınatsııa júrgizilgennen keıin 2 aptadan soń barýǵa ruqsat. Revaktsınatsııa vaktsınatsııalaý kýrsynan keıin bir jyldan keıin júrgiziledi. Keıingi revaktsınatsııalar árbir 3 jyl saıyn júrgiziledi.
- Kene shaqqan jaǵdaıda ne isteý kerek?
- Jabysqan kene anyqtalǵan jaǵdaıda, kene shaqqannan keıin 4 kún ishinde bilikti medıtsınalyq kómek kórsetiletin jáne kene entsefalıtine qarsy ımmýnoglobýlındi engizý júzege asyrylatyn seroprofılaktıka pýnktterine júginý qajet. 96 saǵat ishinde kene entsefalıtine qarsy ımmýnoglobýlındi engizý kerek. Denege jabysqan keneni ózińiz alyp tastamaýyńyz kerek, keneni usaqtaýǵa tyryspańyz. Bul óte qaýipti. Eger qolyńyz syrylyp ketken bolsa, vırýs qanǵa enýi múmkin.
Almaty qalasynda kene entsefalıtiniń shuǵyl seroprofılaktıkasy myna medıtsınalyq uıymdardyń travmotologııalyq bólimshelerinde júrgiziledi:
Ortalyq qalalyq klınıkalyq aýrýhana (Jandosov kóshesi, 6) – Bostandyq jáne Medeý aýdandarynyń eresek turǵyndaryna qyzmet kórsetedi;
№4 qalalyq klınıkalyq aýrýhana (Papanın kóshesi, 220) – Jetisý jáne Túrksib aýdandarynyń eresek turǵyndaryna qyzmet kórsetedi;
№7 qalalyq klınıkalyq aýrýhana (Qalqaman yqsham aýdany, Raıymbek dańǵyly, 20) – Alataý, Áýezov jáne Naýryzbaı aýdandarynyń eresek turǵyndaryna qyzmet kórsetedi;
Qalalyq jedel shuǵyl kómek kórsetý aýrýhanasy (Qazybek bı kóshesi, 96, tel 292-31-01) – Almaly aýdanynyń eresek turǵyndaryna qyzmet kórsetedi;
Medıtsınalyq jedel járdem kórsetetin balalar ortalyǵy (Manas kóshesi, 40, tel. 2748319) – qalanyń barlyq aýdandarynyń 17 jasqa deıingi (qosa alǵanda) balalary men jasóspirimderi úshin qyzmet kórsetedi.
– Byltyr medıtsına mamandarynyń kómegine qansha almatylyq júgindi?
- Almaty qalasynyń aınalasynyń aýmaǵy kene entsefalıtiniń endemııalyq aımaǵyna jatady. 2022 jyly qala boıynsha medıtsınalyq uıymdarǵa kene shaǵýy boıynsha 3084 adam júgingen, onyń ishinde 1519-y (49,2%) 14 jasqa deıingi balalar. Barlyǵyna der kezinde shuǵyl medıtsınalyq kómek kórsetilip, kene entsefalıtine qarsy ımmýnoglobýlın engizildi. Kene entsefalıtiniń 7 jaǵdaıy jáne kene borrelıozynyń 9 jaǵdaıy tirkelip, barlyq naýqastar statsıonarda der kezinde em aldy.
- Áńgimeńizge rahmet!