Tarıhta alǵash ret jylyna 100 mln tonna munaı óndirý mejesin eńseremiz - Energetıka mınıstri
ASTANA. KAZINFORM — Energetıka salasynyń jahandyq transformatsııasy aıasynda Qazaqstan XVI Eýrazııalyq KAZENERGY forýmyn ótkizýge daıyndalyp jatyr. Osy oraıda Energetıka mınıstri Erlan Aqkenjenov elimizdiń nelikten kúrdeli halyqaralyq dıalogta moderator rólin alyp jatqany, qandaı tehnologııalyq jetistikterge basymdyq beriletini jáne Qazaqstannyń jańa energetıkalyq arhıtektýradaǵy orny jóninde aıtyp berdi.
— Qazir Qazaqstan úshin eń ózekti sanalatyn álemdik energetıkalyq sektordyń negizgi úrdisteri men jahandyq syn-qaterleri qandaı?
- Búginde barlyǵy mán berip otyrǵan negizgi úrdis – ol ekonomıkalyq, áleýmettik jáne ekologııalyq talaptardyń arasynda aqylǵa qonymdy tepe-teńdikke qol jetkizý. Álemde muny ádette «ornyqty damý» dep ataıdy, biraq Qazaqstan úshin bul energetıkalyq pragmatızm men ulttyq múddeni qorǵaýdy bildiredi dep aıtar edim. Biz jahandyq syn-qaterlerdi, sonyń ishinde energetıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdi jáne aýqymdy jańǵyrtý qajettiligin sheshemiz. Osy qadamdardy ózimizdiń naqty jaǵdaımyzǵa jáne basym baǵyttarymyzǵa súıene otyryp jasaımyz.
Bizdiń strategııa – energetıkalyq egemendikti júıeli túrde nyǵaıtý. Shynaıy teńdestirilgen energetıka keshenin qalyptastyramyz. Bul turǵyda senimdi bazalyq generatsııa irgetas retinde qalanyp, jańa tehnologııalar búkil júıeniń tıimdiligin arttyrýǵa qyzmet etedi.
— Aldaǵy 10-15 jylda munaı men gaz elimizdiń energetıkalyq balansynda qandaı oryn alady? Óndiris pen eksporttyq áleýetti nyǵaıtý úshin qandaı qadamdar jasalyp jatyr?
— Árıne, munaı men gaz aldaǵy 10-15 jylda ekonomıkamyzdyń jáne energetıkalyq qaýipsizdigimizdiń negizi bolyp qala bermek. Óıtkeni, damýshy elderde, ásirese Azııada 2050 jylǵa deıin kómirsýtekterge degen suranystyń arta túsetinin túrli saraptamalarda aıtylyp jatyr. Bizdiń mindetimiz - osy resýrstyq áleýetti barynsha tıimdi paıdalaný.
Mundaǵy basty basymdyq – óndirý kólemin saqtaý jáne arttyrý. Teńiz, Qarashyǵanaq jáne Qashaǵan ken oryndaryn keńeıtý jobalaryn júzege asyrýdyń arqasynda taıaý arada jylyna 100 mıllıon tonna munaı óndirý mejesin eńseremiz. Bul tarıhtaǵy alǵashqy jetistigimiz bolady. Bul rette ulttyq qaýipsizdiktiń kepili sanalatyn eksporttyq baǵyttardy ártaraptandyrý máselesin sheship jatyrmyz.
— Qazir Qazaqstan ónimdi tereńdetip óńdeýge qanshalyqty daıyn jáne osy sala jahandyq syn-qaterlerge qalaı tótep bere alady?
— Qazaqstan bul úrdiske tolyqtaı daıyn jáne qazirdiń ózinde tereńdetip óńdeýge belsendi túrde kóshý protsesinde dep senimmen aıta alamyn. Munaı óńdeý salasyn damytýdyń bekitilgen tujyrymdamasy aıasynda úsh munaı óńdeý zaýytynyń qýattylyǵyn jylyna 18 mln-nan 29 mln tonnaǵa deıin ulǵaıtý jobalaryn bastap jatyrmyz.
Atap aıtqanda, Shymkent munaı óńdeý zaýytynyń qýattylyǵy eki esege ulǵaıyp, 12 mln tonnaǵa, al Atyraý jáne Pavlodar munaı óńdeý zaýyttary sáıkesinshe 6,7 jáne 9 mln tonnaǵa deıin ulǵaıtylady. Bul bizge K5 eń joǵary ekologııalyq sanattaǵy motor otyndaryn shyǵarýǵa jáne aldaǵy ýaqytta K6 sanaty jaıynda, sondaı-aq Jet A-1 halyqaralyq standartyndaǵy avıatsııalyq otynyn shyǵarý týraly oılanýǵa múmkindik beredi.
Óńdeý protsesinde jańa ári joǵary tehnologııalyq ındýstrııa qurý úshin eksklıýzıvti shıkizatty óndiremiz. Qazirdiń ózinde polıpropılen shyǵarý boıynsha gaz-hımııa zaýyty sátti jumys istep tur, polıetılen óndiretin alyp keshenniń qurylysy júrip jatyr.
Bolashaqta jalpy ınvestıtsııa kólemi shamamen 15 mlrd dollardy quraıtyn býtadıen men karbamıd óndirý jobalary bar.
Atap aıtqanda, jahandyq syn-qaterlerge tehnologııalyq tıimdilikpen jaýap berýge bolady. Bul rette resýrstarymyzdy tıimdi paıdalaný úshin ozyq tehnologııalardy engizýge ekpin qoıylǵan. Osy baǵytta naqty nátıjelerge qol jetkizdik: ilespe gazdy jaǵý kólemi 75 paıyzdan astam qysqardy.
— Álemde energetıkalyq teńgerimniń bolashaǵy týraly belsendi talqylaý júrip jatyr. Ekonomıkanyń ósip kele jatqan qajettiligin qamtamasyz etý úshin senimdi jáne turaqty energetıkalyq júıeni qurýdaǵy Qazaqstannyń strategııalyq tásili qandaı?
— Bul máselede Qazaqstan árbir energııa kózi óziniń naqty qyzmetin atqaratyndaı kóp deńgeıli ári teńgerimdi júıesin quryp jatyr. Bizdiń jaǵdaıda synaqtan ótpegen ıllıýzııalar men túrli dálelsiz sheshimderge umtylý keıinnen elimiz úshin shyǵyndy bolatynyn túsinýimiz kerek. Sondyqtan naqty ınjenerlik jáne ekonomıkalyq esepteýlerge súıenemiz.
Aldaǵy onjyldyqtarǵa arnalǵan energetıkalyq turaqtylyǵymyzdyń negizi - ol senimdi bazalyq generatsııa. Bul bazanyń irgetasy – kómir salasy. Qazaqstannyń orasan zor kómir qory bar jáne bul strategııalyq aktıvimiz. Osy resýrs arqyly táýlik boıy úzdiksiz jáne arzan energııamen qamtamasyz etýge múmkindik bar.
Mınıstrliktiń mindeti - bul artyqshylyqtan bas tartý emes, ony múmkindiginshe zamanaýı jáne tehnologııalyq etý. Sondyqtan ekologııalyq júktemeni túbegeıli azaıtatyn ozyq «taza tehnologııalardy» paıdalana otyryp, kómirmen jumys isteıtin jańa jylý elektr ortalyqtaryn salýǵa nazar aýdaryp otyrmyz.
Júıeniń ekinshi deńgeıi - joǵary manevrlik múmkindikteri bar qýat kózderi. Munda gaz negizgi ról atqarady. Gaz stantsııalary jelidegi teńgerimdi saqtaýǵa qajet.
Al úshinshi komponent – jańartylatyn energııa kózderi. Olar eldiń energetıkalyq balansynda, ásirese áleýeti joǵary óńirlerde óz ornyn alady. Degenmen, olardyń damýy jeli turaqtylyǵyna jáne túpkilikti tarıfke yqpalyn mindetti túrde eskere otyryp, júzege asyrylady.
Sondyqtan turaqsyz generatsııanyń saldarynan búkil júıege qaýip tóndiretin nemese tutynýshylar men ónerkásipke aýyrtpalyq túsiretin jaǵdaıǵa jol bermeımiz.
Dál osy úsh deńgeıli qadam Qazaqstannyń uzaq merzimdi energetıkalyq qaýipsizdigine kepildik beredi.
— Qazaqstan sýtekti óndirý men eksporttaýdy óziniń strategııalyq baǵyttarynyń biri retinde qarastyra ma?
— Iá, sýtekti energetıka perspektıvti baǵyttarynyń biri dep esepteımiz, biraq bul máselede asyǵystyqqa jol bermeımiz. 2024 jyly Qazaqstanda salany damytý tujyrymdamasy qabyldandy, ol qazirgi kezeńde tereń ǵylymı zertteýler júrgizýge, pılottyq jobalardy júzege asyrýǵa jáne qolda bar barlyq tehnologııany zerdeleýge baǵyttalǵan.
Mindetimiz – resýrstarymyzdy paıdalana otyryp, sýtegi óndirisiniń ekonomıkalyq jáne tehnologııalyq áleýetin naqty túrde baǵalaý. Bul turǵyda ekonomıkalyq tıimdilik pen básekege qabiletti ónim jasaı bilý basty talap sanalady.
— Aldaǵy jyldary qandaı jańa elektr stantsııalaryn salý josparlanǵan?
— Naqtyraq aıtsaq, 2035 jylǵa qaraı 26,3 GVt jańa qýatty iske qosý josparymyzda ártaraptandyrylǵan energııa kózderi qamtylǵan. Shamamen 5,5 GVt jumys istep turǵan stansalardy qaıta qurý jáne keńeıtý esebinen qamtamasyz etiledi. Ońtústik jáne batys óńirlerde jalpy qýattylyǵy 2,5 GVt-tan astam manevrli gaz qondyrǵylarynyń qurylysy júrip jatyr.
Sonymen qatar, qazirgi zamanǵy tehnologııalardy paıdalana otyryp, Kókshetaý, Semeı jáne Óskemen qalalarynda jalpy qýattylyǵy shamamen 1 GVt bolatyn jáne kómirmen jumys isteıtin jańa JEO-lardy salý josparlanǵan. Munymen qosa, qýattylyǵy 2,4 GVt bolatyn atom elektr stantsııasyn salý jobasyn iske asyrý pysyqtalyp jatyr, ol taza bazalyq energııanyń senimdi kózine aınalatyny sózsiz.
— KAZENERGY forýmynan qandaı naqty praktıkalyq sheshimder men kelisimder bolady dep oılaısyz?
— Biz úshin KAZENERGY – eń aldymen, naqty nátıjege baǵyttalǵan jumys alańy. Іs júzinde mańyzdy kommertsııalyq qujattar men munaı-hımııa, ınfraqurylymdy jańǵyrtý jáne dástúrli energetıkada ozyq tehnologııalardy engizý salasyndaǵy jobalar boıynsha memorandýmdarǵa qol qoıylmaq.
Sonymen qatar, forýmda munaı óńdeý zaýyttaryn keńeıtý boıynsha mazmundy kelissózderdi bastaýǵa áleýetti ınvestorlar úshin Munaı óńdeý salasyn damytý tujyrymdamasynyń tanystyrylymyn ótkizemiz. Árbir osyndaı qujat - ınvestıtsııa men tehnologııa tartýǵa baǵyttalǵan naqty qadam.