Ushar aldynda ájesi úıretken duǵany oqıtyn: Talǵat Bıgeldınov jaıly týystarynyń áńgimesi
ALMATY. KAZINFORM — Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta 305 ret kókke kóterilip, eren erligi ańyzǵa aınalǵan Talǵat Bıgeldınovtyń esimi el esinde máńgi saqtalady. Ol — Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn eki márte alǵan jalǵyz qazaq. Ajalmen birneshe márte betpe-bet kelgen maıdangerdiń erlikteri týraly ne bilemiz?
Bala kezinen ushqysh bolýdy armandaǵan Talǵat Bıgeldınov 1940 jyly Balashov áskerı avıatsııa mektebine oqýǵa túsip, keıin Chkalov áskerı avıatsııa ýchılışesine aýysady.
1943 jyldyń qańtarynda maıdanǵa attanyp, jaýmen bolǵan áýe urystarynda kózsiz erligimen tanyldy.
Ataqty ushqyshqa Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy alǵash ret 1944 jyldyń 26 qazanynda Znamenka men Kırovograd qalalaryn azat etý kezindegi erligi úshin berildi. Ol bul shaıqasta jaýdyń tórt ushaǵyn joıǵan.
Birinshi Ýkraın maıdanynda urysqa qatysqan eskadrılııa komandıri, gvardııa kapıtany Talǵat Bıgeldınov soǵysta 305 ret jaýyngerlik tapsyrmamen ushyp shyǵyp, jaýdyń bekinisterin, áýejaılaryn, temirjol toraptaryn, kópirlerin jáne shoǵyrlanǵan áskerin joıdy.
Kýrsk doǵasyndaǵy, Kıshınev, Berlın jáne Praga mańyndaǵy shaıqastarda jaýdyń jeti ushaǵyn atyp túsirdi.
Tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Bolatbek Násenovtyń aıtýynsha, ol Talǵat Bıgeldınovpen 30 jyldan astam ýaqyt boıy jaqyn aralasqan. Ǵalym batyrdyń erlik jolynan bastap, jeke ómirine deıingi derekterdi óz aýzynan estigenin aıtady.
— Ol kisi Qanjyǵaly Bógenbaı batyrdyń jetinshi urpaǵy ekenin aıtatyn. Abylaı han tusyndaǵy erlik 1941–1945 jyldardaǵy jahan soǵysynda Talǵat Bıgeldınov arqyly qaıta tirilgendeı boldy, — deıdi Bolatbek Násenov.
Ushqysh bolýdy armandaǵan jas jigit Bishkektegi aeroklýbqa oqýǵa túspek bolady. Biraq ondaǵylar boıy alasa bolǵandyqtan bastapqyda qabyldamaǵan.
Alaıda, Talǵat alǵan betinen qaıtpaı, armanyna qol jetkizip, oqýǵa qabyldanady.
— Áskerı ýchılışede bir komandır «boıyń kishkentaı, aıaǵyń pedalǵa da jetpeıdi» dep kemsitken. Biraq batalon komandıri ony ushaqqa otyrǵyzyp, alǵash aspanǵa alyp shyǵady. «Qoryqpa, boıyń alasa degen bos sóz» dep jiger beredi. 1943 jyldyń qańtarynda, 21 jasynda maıdanǵa attanady. Áskerı joly Kalının maıdanyndaǵy 296-avıadıvızııanyń 800-shabýylshy avıatsııalyq polkinde bastalady. Ol Il-2 ushaǵymen jaýdyń tórt «Messershmıtt» jáne bir «ıÝnkers» ushaǵyn atyp túsiredi, — deıdi tarıhshy.
Kýrsk túbindegi áýe shaıqastarynyń birinde Talǵat Bıgeldınovtiń izinen qýǵan nemis shabýyl ushaǵynan ony Sergeı Lýganskıı qutqaryp qalady.
Osy oqıǵadan keıin olardyń arasynda ómirlik dostyq ornaıdy.
— Bul dostyq ómiriniń sońyna deıin jalǵasty. Tipti týysqandaı bolyp ketti. Meniń atymdy Galına dep sol kisi qoıǵan, — deıdi T. Bıgeldınovtyń qyzy Galına Talǵatqyzy.
Galına ákesiniń soǵystaǵy qasiretti emes, qyzyqty sátterin áńgimelegendi jaqsy kóredi.
— «Berlınge ushyp kelip, qonaıyn dep jatyrmyn. Alań dál meniń ushaǵyma laıyq sııaqty. Qondym. Kapotty kóterip qarasam, qarsydaǵy kópqabatty úıdiń terezeleri toly adam. Bári — nemister. Ushaqqa jyldam qaıta otyryp, ushyp kettim» dep kúlip otyratyn, — deıdi qyzy.
Talǵat Bıgeldınov mingen ushaqtyń bortyna № 13 sany jazylǵan eken.
— Kópshilik bul tsıfrdan seskense de, ákem ony óziniń baqytty sany sanady. Ushar aldynda árqashan ájesiniń úıretken duǵasyn oqyp otyrady eken. Sol duǵa onyń janyna demeý boldy, — deıdi qyzy.
1945 jyldyń 27 maýsymynda eskadrılııasyna sheber basshylyq jasap, Krakov, Oppeln, Katovıtse, Breslaý jáne Berlın qalalary úshin bolǵan urystardaǵy janqııarlyq erligi úshin Talǵat Bıgeldınovke ekinshi márte Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi.
Tarıhshy Bolatbek Násenovtyń aıtýynsha, dańqty ushqysh bul ataqqa eki márte ǵana emes, odan da kóp ret laıyq bolǵan.
— Talǵat aǵamyzben birge soǵysqan maıdandastary — Ivan Kojedýb, Aleksandr Pokryshkın men Alekseı Poddýbnyı da «sen bes márte Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyna laıyq boldyń» dep aıtqan. Biraq Stalınniń buıryǵy boıynsha keı ult ókilderine ekiden artyq berilmesin degen shekteý bolǵan, — deıdi tarıhshy.
Soǵystan keıin Talǵat Bıgeldınov 1950 jyly Áskerı áýe akademııasyn aıaqtap, 1956 jylǵa deıin KSRO Áskerı-áýe kúshterinde qyzmet etti. Bul kezeńde reaktıvti ushaqtardy meńgerýmen aınalysty.
Synaq kezinde bir apatqa ushyrap, alty aı boıy ómir men ólim arasynda boldy. Osylaısha ekinshi toptaǵy soǵys múgedegi atansa da, beıbit ómirde óz ornyn tapty.
Áskerden keıin azamattyq avıatsııa salasynda basshylyq qyzmetter atqaryp, birneshe ret KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolyp saılandy.
Ol — tek áskerı erligimen ǵana emes, adamgershiligimen de tanylǵan tulǵa.
— Soǵystan keıin múgedek jaýyngerler men jetim balalarǵa kómek kórsetetin qaıyrymdylyq qor qurdy. Minezi tik bolsa da, eshkimge daýys kótermeıtin, janashyr, keńpeıil adam edi, — deıdi qyzy.
Budan bólek omartashylyqpen aınalysty.
— Ómiriniń sońǵy jyldarynda súıikti isi — omartashylyqpen aınalysty. Aralaryn «beıbit eskadrılıam» dep ataıtyn. Beken jeńgemiz de óte tamasha jan bolatyn. Barlyq jaǵdaıyn jasap, sońyna deıin qarady. Biraq 23 jyl jary bolǵan jannyń esimi esh jerde atalmaıdy, — deıdi Bolatbek Násenov.
Qazaqtyń qaıtpas eriniń eren erligine Bishkek pen Kókshetaý qalalarynda qoladan eskertkish ornatylǵan.
Aqtóbe qalasyndaǵy Áýe qorǵanysy kúshteri áskerı ınstıtýty men Qaraǵandy qalasyndaǵy respýblıkalyq áskerı mektep-ınternat Talǵat Bıgeldınovtiń esimimen atalady.
Maıdanda san ret ajalmen betpe-bet kelgen, qazaq tarıhynda esimi altyn árippen jazylǵan Talǵat Bıgeldınov 2014 jyldyń 10 qarashasynda 93 jasqa qaraǵan shaǵynda dúnıeden ótti.
Bıyl Baýyrjan Momyshuly men Talǵat Bıgeldınov atyndaǵy áskerı kolledjder ashylady.