Tabıǵı ormandarǵa qaraǵanda jasyl jelekti qorǵaý mańyzdy — ǵalym
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylordada kóshet kóp egilgenimen boı tikteýi qıyn. Oblys ortalyǵynda burynnan bar jáne sońǵy jyldary egilgen terek, Syr taly, qaraǵashtardyń ózdiginen qýrap qalýy sııaqty jaǵdaılar kezdesetinin mamandar ashyq aıtyp otyr. Onyń sebebin, máseleni sheshý joldaryn Kazinform tilshisine J.Jıembaev atyndaǵy Qazaq ósimdik qorǵaý jáne karantın ǴZI orman jáne jasyl jelekterdi qorǵaý zerthanasynyń meńgerýshisi, PhD, qaýymdastyrylǵan professor Gúlnaz Meńdibaeva aıtyp berdi.
Mamannyń aıtýynsha, jasyl jelektiń basty jaýy — zııankester. Máselen, sońǵy jyldary el aýmaǵyndaǵy orman jáne qalalyq jasyl jelekterde jándikterdiń ınvazıvti túrleri jappaı kóbeıe bastaǵan.
— Olardyń bıologııalyq-ekologııalyq erekshelikteri jetkilikti zerttelmegen. Bul taýar aınalymynyń artýyna, shekaradan ótetin adamdar, júkter men kólik quraldarynyń kóbeıýine baılanysty. Invazıvti túrler kóbine iri kólik toraptary men iri qalalar arqyly enedi. Olar zııankester rezervatsııasynyń bir túrine aınalady. Buryn kezdespegen qaýipti ınvazıvti jáne asa qaýipti zııankester paıda bola bastady. Sondyqtan onymen kúreste barlyq qalada turaqty túrde erte kóktemnen kúzge deıin orman-patologııalyq monıtorıng jasalyp, kúresý sharalaryn uıymdastyrý kerek, — dedi Gúlnaz Meńdibaeva.
Qalada da, aýylda da jasyl ekpelerdiń jalpy sany týraly naqty taldaý júrgizý úshin olardy biryńǵaı bazaǵa engizý kerek.
— Tabıǵı ormandarǵa qaraǵanda jasyl jelekti qorǵaý mańyzdy. Sebebi ekpeniń shyǵymy men jersinýi álsiz keledi. Sondyqtan qalanyń jergilikti klımatyna sáıkes shyǵymy joǵary jáne uzaqmerzimdi úıeńki (acer), jıde (elaeagnus), akatsııa (asasia), aılant (ailanthus altissima) syndy aǵashtardy egýdi usynamyz. Biz kógaldandyrý baǵytyndaǵy máseleler boıynsha jasyl ekpeler, ıaǵnı qylqan japyraqty, japyraqty aǵashtar, butalardyń orman-patologııalyq jaı-kúıine turaqty túrde monıtorıng jasap turamyz. Osy oraıda diń jaralaryn, qýystardy, jaryqtardy saýyqtyrý boıynsha arnaıy yntalandyrýshy quramdardy qoldaný arqyly emdeýge keńes beremiz. Sonymen qatar kóktem-jaz kezeńinde jasyl ekpelerdiń zııandy organızmderiniń túrin, quramyn anyqtap, zamanaýı bıologııalyq preparattar men ósimdikterdiń ósýin yntalandyrýshy qurammen búrký jumysyn atqarǵan jón, — dedi ǵalym.
Instıtýt qyzmetkeriniń aıtýynsha, jasyl jelekti zııankesterden qorǵaý barysynda hımııalyq óńdeýdiń kemshilikteri eskerile bermeıdi.
— Óńdeý barysynda alǵashqy kezde zııankester joıylyp, jaqsy nátıje kórsetedi. Biraq zııany keıin ǵana biline bastaıdy. Máselen, qaıtalap óńdeýden soń az ýaqytta kene, ósimdik bıtteri, taǵy basqa keıbir zııankester qoldanylǵan ınsektıtsıdterge beıimdelip, tózimdiligi artady. Sondyqtan jasyl jelek pen ormandy zııandy aǵzalardan qorǵaý sharalary ǵylymǵa negizdelgen bolýy qajet. Qorǵaý, saýyqtyrý qala aýmaǵynyń qaýipti pestıtsıdtermen odan ári lastanbaýy, ekologııalyq ahýaldy, orman-patologııalyq jaǵdaıdy jaqsartý maqsatynda keshendi sharalar qoldaný kerek. Organıkalyq, mıneraldy makro-mıkrotyńaıtqyshtardyń jetkiliksiz bolýy aǵashtardyń álsireýine, ólýine ákep soǵýy múmkin. Ónerkásiptik óndiristen zııandy qaldyqtar túsý sebebinen barlyq qalada topyraq qatty lastandy. Qunarlylyǵy tómendep ketti. Sondyqtan makro-mıkroelementter, gýmın qyshqyldary, ekstrasol, akvasorbentter, taǵy basqa ósimdiktiń ósýin retteýshilermen jasyl jelekti qorektendirý qajet, — dedi Gúlnaz Meńdibaeva.
Buǵan deıin Qyzylorda qalasynda qalany abattandyrý baǵytynda otyrǵyzylǵan aǵashtardyń shirip jatqany týraly jergilikti turǵyndar men belsendiler dabyl qaǵyp másele kótergen bolatyn.