Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres tolastamaıdy– Qyzylorda oblysy boıynsha Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres departamentiniń bastyǵy N.Qambatyrov
- Bizdiń departament qyzmetkerleri aǵymdaǵy jyldyń 11 aıynda ekonomıkalyq sıpattaǵy 415 qylmysty anyqtady. Olar boıynsha keltirilgen zalaldyń 3,9 mlrd.teńgesi óndirildi, - dep bastady áńgimesin N.Qambatyrov. - Ekonomıkalyq qyzmet salasynda barlyǵy 320 qylmys tirkeldi, olardyń 231 eleýli qylmystar bolyp tabylady. Bir baıqalǵany, ekonomıkalyq qylmystardyń basym kópshiligi memlekettik satyp alýmen, bóten múlikti ıelenip alý jáne ysyrap etý, jalǵan kásipkerlik, zańsyz jolmen tabylǵan aqsha qarajatyn nemese basqa múlikterdi zańdastyrýmen, zańsyz kásipkerlikpen, qasaqana jáne jalǵan bankrottyqpen baılanysty bolyp otyr. Sondaılardyń biri - «Energetık jáne DAS» JShS-nyń burynǵy dırektory men quryltaıshysyna qatysty qylmystyq isti jaqynda sotqa joldadyq. Onda anyqtalǵany, atalǵan laýazymdy tulǵalar 2009 jyly tıesili salyqtardy tólemeý maqsatynda kásiporyn qarajatyn quryltaıshynyń esep shotyna zańsyz aýdaryp, bıýdjet aldyndaǵy 27,4 mln. teńge qaryzyn tólemeı, kásiporyndy tólem qabiletsizdigine ákelip, qasaqana bankrottyqqa soqtyrǵan.
- Qyzylorda óńiri keıingi kezderi munaıly aımaqtar qataryna engeni belgili. Aıtylyp-jazylyp júrgenindeı osy óndiris tóńiregindegi jeń ushynan jalǵasqan qylmystardyń sany artyp kele jatqan sııaqty...
Bizdiń departament qyzmetkerleriniń jumysyndaǵy basym baǵyttardyń biri - munaı-gaz sektoryndaǵy qylmystardy anyqtaý jáne olardyń jolyn kesý. Osy salada atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde onyń kóleńkeli aınalymynan biraz qylmystyń izin taptyq. Sonyń arqasynda bıylǵy jyldyń 11 aıynda 47 qylmys ashylyp, aınalymnan 198mln.teńgeniń munaıy men munaı ónimderi alyndy.
Qylmystarǵa barǵandardyń qatarynda «Ideal TAB» JShS dırektory J.Turmanova, «Qorqyt baba» JShS quryltaıshysy Sh.Ismaıl, «Úshqońyr Qyzylorda» JShS dırektory B.Qoıshybaev sekildi azamattar bar. Tekserý barysynda olardyń aldyn ala sóz baılasý arqyly qylmystyq jolmen tabylǵan iri mólsherdegi 14 tsısterna 834,817 tonna shıki munaıdy satyp alyp, satý arqyly zańsyz operatsııalar júrgizgeni anyqtaldy. Aqyrynda sot úkimimen olardan quny 55 mln. shıki munaı memleket paıdasyna óndirilip, árbiri 3 jyldan 6,5 jylǵa deıin sottaldy. Osyndaı qylmysty jasaǵan «Munaı Servıs LTD» JShS dırektory M.Saǵyndyqov jýyrda 4 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Ol 2006-2008 jyldary qylmystyq jolmen tabylǵan jalpy quny 131 mln.tengeni quraıtyn 3641,8 tonna shıki munaı men munaı ónimderin satyp alyp, jalǵan qujattarmen satyp zańsyz qarjylyq operatsııalar júrgizgen.
Qarjy polıtsııasy ogandarynyń jedel-tergeý qyzmeti kórsetkendeı, munaı kompanııalarynyń salyqtan jaltarý faktileri jıi anyqtalýda. Sondaı qylmystyq is «Torǵaı Petroleým» AQ-nyń laýazymdy qyzmetkerleriniń ústilerinen qozǵaldy. Atalmysh aktsıonerlik qoǵamnyń laýazymdy qyzmetkerleri mindetti túrde tapsyrylýǵa jatatyn deklaratsııaǵa jalǵan málimetter engizý arqyly 2000-2002 jyldary bıýdjetke 3,7 mlrd. teńge kóleminde qosymsha qun salyqtaryn jáne mindetti tólemderdi tóleýden jaltarǵan. Aldyn ala tergeý barysynda keltirilgen zalal tolyǵymen memleketke óndirilgenine baılanysty qylmystyq is aqtalmaıtyn negizder boıynsha qysqartyldy.
Jalpy, salyqtan jaltarýshylyqqa baılanysty 46qylmystyq is kóterildi. Onyń ishinde 7 qylmys azamattardyń salyq tóleýden, 39 qylmys uıymdarǵa salynatyn salyqty tóleýden jaltarý faktileri negizinde qozǵaldy. Olar boıynsha keltirilgen zalal mólsheri 5,7mlrd. teńgeni qurady. Onyń 3,9 mlrd.teńgesi tergeý barysynda qabyldanǵan sharalar nátıjesinde memleketke óndirildi.
Salyq tóleýden jaltarý faktileriniń kópshiligi salyq deklaratsııasyna jalǵan málimetter engizý jolymen jasalǵan. Osyǵan oraı taǵy bir derek - Qyzylorda qalalyq sotynyń úkimimen «Orda Energo» JShS dırektory M.Ábdikárimov 1 jyl 6 aıǵa bas bostandyǵynan shartty aıyrýǵa sottaldy. Ol kásipkerlik qyzmetpen aınalysý nıetinsiz jeke kásipkerlik sýbektisin quryp, ózine tıesili mekemeleriniń salyq tólemderin tóleýden jaltarý maqsatynda jalǵan kásipkerlikpen aınalysqan. Osy arqyly memleketke 1,4 mlrd.teńge zalal kelgen. Sol sııaqty «Stroı Moda LTD» JShS dırektory T.Sultanov 1 jylǵa shartty jaza aldy. Ol salyq deklaratsııasyna jalǵan málimetter engizý arqyly 2005-2009 jyldar aralyǵynda bıýdjetke 684,5 mln.teńgeniń salyǵyn tólemeı kelgen. «Best Servıs» JShS dırektory A.Baeshev te salyq deklaratsııalaryna jalǵan málimetterdi engizý arqyly 2006-2008 jyldary bıýdjetke 68,1 mln.teńge kóleminde salyqty tólemegen. Osynyń bári bizdiń kásipkerlik aınalysatyn tulǵalarymyzdyń báriniń birdeı sanalary joǵary emes ekenin kórsetedi.
-Nurlan Dáýletuly, memleket qarajatyn talan-tarajǵa salýshylar haqynda ne aıtar edińiz?
- Bizdiń departamenttiń negizgi jumystarynyń biri de osy baǵytta bolǵandyqtan, onda da biraz qylmystyń betin ashyp úlgerdik. Sonyń nátıjesinde aǵymdaǵy jyldyń 11 aıynda talan-tarajǵa salý faktileri boıynsha 112 qylmystyq is anyqtaldy. Atalmysh sanattaǵy qylmystyq isterdiń memleketke keltirilgen zalal somasy 293,3 mln. teńgeni quraıdy. Máselen, jaqynda ǵana oblystyq energetıka jáne kommýnaldyq basqarmasynyń burynǵy bastyǵy E.Sultangereev pen onyń orynbasary V.Mýhamedııarovtyń isteri sotqa tapsyryldy. Olar qyzmettik jalǵandyq jasaý arqyly, qyzmettik ókilettigin teris paıdalanyp, 2008 jyly oblystyq medıtsınalyq ortalyǵynyń jáne ókpe aýrýyna qarsy kúres dıspanseriniń jylý qazandyqtaryn ilespe gazǵa aýystyrý jumystaryn júrgizý barysynda bıýdjettiń 89 mln.teńge qarajatyn talan-tarajǵa salǵan.
Joǵaryda aıtyp óttik, memlekettik satyp alýlardy júzege asyrý kezinde jasalatyn bıýdjet qarajatyn urlaý faktileri de azaımaı keledi. Bul qylmys túri memleketke aıtarlyqtaı zalal keltirýde. Biz esepti kezeńde osyndaı faktiler boıynsha 21 qylmystyqis qozǵadyq. Aıtalyq, Qyzylorda qalalyq turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyǵy, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bóliminiń sektor meńgerýshisi S.Egembergenov aıyppul túrindegi jazaǵa sottaldy. Ol qyzmettik ókilettigin teris paıdalanyp, qyzmettik jalǵandyq jasaý arqyly «Eko kurylys Marketing» JShS-men qalalyq parkine kórkeıtý jumystaryn júrgizý úshin jasalǵan kelisimshart boıynsha atqarylǵan jumystardy qabyldaý barysynda, F-2 nysandy aktisine atqarylmaǵan jumystardy atqarylǵan dep kórsetip, memleketke 3,7 mln.teńgege zalal keltirgen.
Budan basqa, jyl ishinde aýyl sharýashylyǵy salasyn damytýǵa bólingen qarajatty talan-tarajǵa salýshylyqtyń da birneshe deregi anyqtaldy. Sonyń biri - «Muqan» sharýa qojalyǵynyń tóraǵasynyń jubaıyna qatysty qylmystyq is qozǵaldy. Ol alaıaqtyq jolmen, senimge qııanat jasaý arqyly bóten múlikti urlaý maqsatynda 2009 jyly sharýa qojalyqtyń 63 ga jerine kúrish daqyly egilmese de, egildi dep jalǵan qujattar daıyndap, memleketten zańsyz 840 myń teńge sýbsıdııa alyp, ıemdengen. Qazirgi ýaqytta qylmystyq is tergelýde.
- Deparmatenttiń negizgi salasy - sybaılas jemqorlyq sıpatyndaǵy qylmystardy anyqtaýdaǵy úlesi qandaı?
- Sózdiń aýanymen aqyryndap buǵan da kele jatyrmyz. Qoldanylǵan sharalar nátıjesinde 2010 jyldyń 11 aıynda sybaılas jemqorlyq sanatynda 63 qylmystyq is anyqtaldy. Olardyń basym bóligin paraqorlyq faktileri quraıdy. Osy derekter negizinde biz 13 qylmystyq is qozǵadyq. Bulardyń 9-y para alýshylyq bolsa, 4-ýi para berý bolyp tabylady.
Endi naqtyly derekterge júginsek, osyndaı qylmystyq ister negizinde oblystyq orman jáne ańshylyq sharýashylyq aýmaqtyq ınspektsııasy bastyǵynyń orynbasary D.Arynov, Syrdarııa aýdany Іńkárdarııa aýyl okrýginiń ákimi M.Raıbekov, osy aýdannyń Shaǵan aýyl okrýginiń ákimi J.Janseıitov, Qyzylorda aýmaqtyq ınspektsııasynyń bas mamany memlekettik-veterınarlyq ınspektory G.Jumalıev, Qyzylorda qalasy salyq basqarmasy bóliminiń jetekshi mamany E.Tileýbergenov, oblystyq sottar ákimshiliginiń sot oryndaýshysy T. Amanqulov ár túrli merzimderge bas bostandyǵynyn aıyrýǵa sottaldy.
Qazirgi kúnderi sotta Qarmaqshy aýdandyq ádilet basqarmasynyń bas mamanyna qatysty qylmystyq is qaralýda. Ol aýdan turǵyny N. degen azamattan jeke kásipkerlikpen aınalasý úshin «Aılýna» JShS tezdetip tirkep berýge 30 myń teńgeni para retinde bopsalaǵan. Departament qyzmetkerleri atalǵan laýazymdy tulǵany para retinde 30 myń teńge aqshany alý ústinde ustady. Sol sııaqty oblystyq memlekettik sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qadaǵalaý departamentiniń dırektory E.Qýandyqov 7 jylǵa, atalmysh departamenttiń taǵam nysandaryn sanıtarlyq-gıgıenalyq qadaǵalaý bóliminiń bastyǵy S.Ahmetova 7 jylǵa, jáne óndiristik nysandardy qadaǵalaý bóliminiń bastyǵy G.Baıgısıeva 7 jyl 6 aıǵa sottaldy. Olar aldyn ala sóz baılasyp osy departamenttiń bólim bastyǵyna qatysty qylmystyq is qozǵamaý úshin qarjy polıtsııasy qyzmetkerine 200 myń teńge para usynǵan. Sondaı-aq Aral aýdany Qosjar aýyldyq okrýgi ákimine qatysty qozǵalǵan qylmystyq is tergelýde. Ol memlekettik satyp alý boıynsha Qosjar aýyldyq okrýgine kógaldandyrý men abattandyrýǵa jáne avtomobıl joldarynyń jóndeý jumystary tolyq júrgizilmese de, osy jumystardy qabyldap alǵan. Atalmysh fakt boıynsha júrgizilip jatqan tekserý barysynda ol ózine qatysty qylmystyq is qozǵaýdan bas tartyp, oń sheshim qabyldaý úshin departament qyzmetkerine 100 myń. teńge para bergen.
Tirkelgen qylmystardy taldaý, memlekettik qyzmet pen basqarýǵa qarsy zańbuzýshylyqtardyń arasynda kóp taralǵan túri senip tapsyrylǵan memleket múlkin talan-tarajǵa salý ekenin kórsetip otyr.
Departament qyzmetkerleri memleketten áleýmettik tólemaqy retinde bólingen bıýdjet qarajatyn júıeli túrde urlaǵan qylmystyq toptyń qyzmetin áshkerledi. Syrdarııa aýdanynyń áleýmettik qorǵaý jáne halyqty jumyspen qamtý bóliminiń sektor meńgerýshisi M.Qartaeva «Qazposhta» AQ-nyń Syrdarııa aýdany boıynsha 12 aýyldyq fılıalynyń meńgerýshilerimen qylmystyq sóz baılasyp, jalǵan qujattar arqyly 18 jasqa deıingi balalary bar otbasylaryna tıesili járdemaqylardy esepteý barysynda naqty tıesili taǵaıyndalǵan járdemaqy kóleminen qarjyny artyq aýdaryp, 18 mln. teńge bıýdjet qarajatyn urlaǵan. Syrdarııa aýdandyq sot úkimimen M.Qartaeva 5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrýǵa sottaldy.
Jyl ishinde ekonomıkalyq qylmys pen sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres baǵytynda osyndaı qylmystar ashylyp, tıisti sharalar qoldanyldy.
