Strategııalyq geologııalyq málimetterdi qorǵaý kúsheıtiledi – Edil Jańbyrshın
ASTANA. KAZINFORM – Jaqynda Parlament Májilisi paıdaly qazba kenishterin barlaýǵa ótinish berý tártibin ońtaılandyratyn zań jobasyn birinshi oqylymda qarap, maquldady. Sársenbidegi palatanyń jalpy otyrysynda depýtattar osy qujatty ekinshi oqylymda talqylaıdy. Osy oraıda jer qoınaýyn paıdalaný salasynda ashyqtyqty kúsheıtýge baǵyttalǵan zań jobasy boıynsha Májilistegi Ekologııa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń tóraǵasy Edil Jańbyrshınniń pikirin kópshilik nazaryna usynýdy jón kórdik.
Biryńǵaı platformany jekeshelendirýge tyıym salynady
– Osy zań jobasy Memleket basshysynyń Joldaýlaryna negizdelip ázirlengeni belgili. Onda jer qoınaýyna qol jetkizýdiń ashyqtyǵyn arttyrý úshin qandaı mańyzdy qadamdar eskerilgen? Jańa ınvestorlardy tartý protsesin barynsha ashyq etý baǵytynda ne ózgeredi?
– Kez kelgen ınteraktıvti saıası júıesi bar memleket ınvestorlarǵa ádil básekelestikti, ashyqtyqty jáne túsinikti erejelerdi qalyptastyrýy qajet. Osyǵan oraı zań jobasy Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Joldaýlarynda aıtylǵan tapsyrmalardy oryndaýǵa, onyń ishinde jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasyn zańdastyrýǵa baǵyttalǵan.
Zań jobasynda engiziletin negizgi jańalyqtarǵa toqtalsaq, Biryńǵaı platforma arqyly bloktarǵa ótinimder tikeleı beriledi, eki kezeń qaǵıdaty joıylady. Barlaý jáne óndirý salasyndaǵy barlyq negizgi qyzmetter tsıfrlandyrylyp, aqparat júıelenedi. Biryńǵaı platforma mártebesi tıisti Kodekste bekitilip, lıtsenzııalar men olardyń sharttary ashyqtyq qaǵıdattaryna sáıkes beriledi. Burynǵy paıdalanýshylardyń quqyqtary toqtaǵan bloktar biryńǵaı platforma arqyly aınalymǵa engiziledi. Bir mezette túsken ótinimder úshin elektrondyq aýktsıon ótkiziledi. Jalpy aıtqanda, jer qoınaýyna qatysty búkil bıznes-protsester tsıfrlandyrýǵa kóshedi.
«Ulttyq geologııalyq qyzmet» biryńǵaı platforma operatory retinde jáne geologııalyq aqparatty basqarýshy organ retinde Kodekste bekitiledi. Onyń jekeshelenýine tyıym salynady, barlyq derekter men platforma memlekettik menshik retinde qalady. Bul elimizdiń barlyq geologııalyq aqparatyn biriktirilgen ortalyqtan basqarýǵa múmkindik beredi.
– Jer qoınaýyn paıdalaný salasynda talaptardy buzǵany úshin belgilenetin jazany qatańdatý normalary engizilip jatyr ma?
– Iá, zań jobasynda jer qoınaýyn paıdalaný talaptaryn buzǵany úshin quqyqtyq jaýapkershilikti kúsheıtý normalary qarastyrylǵan. «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly kodekske» (79-bap) engiziletin ózgeristerge sáıkes, zańnamany buzǵany úshin jaýapkershilik qatańdatylady. Sonymen qatar, «Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeks» 349-1-bappen tolyqtyrylý kózdelgen.
Bul bap boıynsha jer qoınaýyn paıdalanýshylar esepterde nemese basqa qujattamada aqparatty jasyrsa nemese jalǵan málimet berse, bundaı áreketi úshin aıyppul salynady. Munymen qosa, eger barlaý operatsııasy kezinde qazyp alynǵan shyǵaryndynyń kólemi 1000 tekshe metrden assa jáne bul áreket quzyretti organnyń ruqsatynsyz júzege asyrylsa, jer qoınaýyn paıdalanýshynyń áreketi dereý toqtatylady.
Taǵy bir jańa talap - aýktsıon aýqymy keńeıtilip, jeńimpazdar lıtsenzııa berilmes buryn bonýs tóleýge mindetti bolady. Tólemegen tulǵalar men olardyń benefıtsıarlary 5 jyl boıy jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵynan aıyrylady.
Osylaısha, zań jobasy aqparatty jasyrǵan nemese durys emes málimet bergen tulǵalarǵa ǵana emes, ruqsatsyz jer qoınaýyn paıdalanǵandarǵa jáne aýktsıon tártibin oryndamaǵandarǵa da qatal sharalardy qoldanýdy kózdeıdi.
– Sonymen qatar bul salada jumys istemeıtin jobalar máselesi qalaı sheshilmek?
– Salada jumys istemeıtin jobalar máselesi zań jobasynda qarastyrylǵan. Mınıstrlik jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń lıtsenzııalyq jáne kelisimsharttyq mindettemelerin turaqty túrde monıtorıngileıdi. 2022–2024 jyldar aralyǵynda bul baqylaý nátıjesinde 675 obekt boıynsha jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵy toqtatyldy. Onyń arasynda 109 barlaý kelisimsharty, 31 óndirý, 24 barlaý men óndirýdi qosa atqarýǵa arnalǵan kelisimshart jáne 511 lıtsenzııa (onyń 510-y barlaý, al bireýi óndirý) qamtylǵan.
2025 jyldyń basynan beri qosymsha 8 kelisimshart jáne 29 lıtsenzııa toqtatyldy. Toqtatylǵan obektilerdiń 441-i boıynsha tekserý nemese joıý aktileri jasalyp, biryńǵaı kadastrǵa engizilgen, bul olardyń keıinnen basqa tulǵalarǵa berilýine múmkindik beredi. 4 ken orny aýktsıon arqyly paıdalanýǵa berildi.
Qalǵan 221 kelisimshart pen lıtsenzııa boıynsha Mınıstrlik jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip, jer qoınaýyn paıdalanýdyń saldaryn joıý jumystaryn júrgizip jatyr. Bul protsess belgilengen tártippen jalǵasyp jatyr.
Osy sharalar arqyly saladaǵy jumys istemeıtin jobalardyń máselesi sheshilip, lıtsenzııalyq quqyqtardyń tıimdi paıdalanýyna kepildik beriledi.
Tsıfrlandyrý ashyqtyqty arttyrady
– Qazir kez kelgen salaǵa tsıfrlandyrýdy engizýdiń mańyzy artyp keledi. Osy oraıda jer qoınaýyn paıdalaný reformasyn nyǵaıtýda qandaı jańalyqtar bolady?
– Qazirgi tańda jer qoınaýyn paıdalaný reformasyn nyǵaıtý aıasynda geologııalyq aqparatty tsıfrlandyrý jáne jer qoınaýy týraly derekterdiń Biryńǵaı ulttyq qoımasyn qurý jumystary belsendi júrgizilip otyr. Biryńǵaı platformada qazirgi ýaqytta 66 180 geologııalyq esep jáne 109 522 zerttelgen kontýrdyń geografııalyq baılanysy ornalastyrylǵan, al 3,3 mıllıon bastapqy geologııalyq aqparat tsıfrlandy, bul jalpy kólemniń 73 paıyzyn quraıdy.
2025 jyldyń sońyna deıin bul kórsetkishti 4,7 mıllıonǵa (97 %) jetkizý josparlanyp, al 2026 jyly tolyq tsıfrlandyrý arqyly 100 paıyzdyq qamtýdy qamtamasyz etý eskerilip otyr. Aqparatty óńdeý protsesin jedeldetý maqsatynda jasandy ıntellekt elementteri engizilip jatyr, ıaǵnı tehnıkalyq tapsyrma ázirlenip, Astana Hub platformasynda konkýrs jarııalanǵan. Jobany iske asyrý 2026 jyly bastalyp, 2028 jyly aıaqtaý josparlanǵan.
Osylaısha, tsıfrlandyrý reformasy derekterdi elektrondyq formatqa kóshirýdi aıaqtap, Geologııalyq málimetterdiń Biryńǵaı portaly arqyly tolyq qoljetimdilikti qamtamasyz etedi. Bul jer qoınaýyn paıdalanýdyń ashyqtyǵyn arttyryp, jańa ınvestorlardy tartýǵa múmkindik beredi.
– Qatty paıdaly qazbalardy tájirıbelik-ónerkásiptik óndirý syltaýymen jasyryn óndirý derekteri anyqtalyp jatady. Bul turǵyda paıdaly qazbalardy zańsyz óndirýge tosqaýyl qoıýdyń qandaı tetikteri usynyldy?
– Qatty paıdaly qazbalardy tájirıbelik-ónerkásiptik jumystardyń atyn jamylyp, zańsyz óndirý faktilerin boldyrmaý úshin zań jobasynda naqty tetikter usynyldy. Endi 1000 tekshe metrden asatyn kez kelgen taý massasyn alý tek qatań negizdelgen jáne quzyrly organnyń ruqsaty boıynsha júzege asyrylýy tıis. Bul talap buzylǵan jaǵdaıda, jumysty zańsyz óndirý dep taný kózdelip, lıtsenzııany dereý qaıtaryp alý sharasy qoldanylady.
Bıylǵy 14 sáýirde Úkimet arnaıy qaýly qabyldap, múddeli memlekettik organdar men uıymdar tıisti baqylaý jumystaryn júzege asyrady. Eger ruqsat qujattary (jer servıtýty, ekologııalyq ruqsat, kelisilgen barlaý jospary, 1000 m³-den asatyn taý massasyn alý ruqsaty) bolmaı, jer qoınaýyn paıdalaný jumystary júrgizilgen bolsa, lıtsenzııalardy qaıtaryp alý jáne kelisimsharttardy buzý sharalary qabyldanady. Sonymen qatar, keltirilgen zalal úshin ótemaqy mólsheri 10 esege artady.
– Zań jobasy aıasynda paıdaly qatty qazbalar salasyndaǵy ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq jobalardy iske asyrýǵa baqylaý kúsheıtile me?
– Zań jobasy aıasynda paıdaly qatty qazbalar salasyndaǵy ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq jobalardy baqylaý kúsheıtiledi. Mınıstrlik ónerkásiptik-ınnovatsııalyq qyzmet sýbektileri retinde jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn alǵan jobalarǵa turaqty monıtorıng júrgiziledi.
Qazirgi kezde 63 jobanyń 10-y tolyq júzege asyrylǵan, 28-i belgilengen merzimde oryndalyp jatyr, 13-i keshiktirilgen, al 12 joba boıynsha quqyqtar toqtatylyp, ýchaskeler qaıtadan ınvestorlarǵa usynyldy. Jyl basynan beri 40 joba tekserilip, 20 jobada talapty buzý derekteri anyqtalyp, aıyppul salyndy, al 5 joba boıynsha jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵy toqtatyldy.
Zań jobasyna engizilgen túzetýlerge sáıkes, jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn alý úshin joba Indýstrııalandyrýdyń biryńǵaı kartasyna engizilýi kerek. Sondaı-aq ónerkásiptik saıasat jónindegi vedomstvoaralyq komıssııanyń qaraýyna shyǵarylýy qajet. Munymen qosa, Memleket basshysynyń maquldaýyn alýy tıis.
Eger ónerkásiptik-ınnovatsııalyq joba iske aspasa, lıtsenzııa keri qaıtarylady, al quqyqty basqa tulǵaǵa berý tek ónerkásiptik-ınnovatsııalyq qyzmet sýbektisine ruqsat etiledi. Barlyq protses Biryńǵaı platforma arqyly elektrondyq formatqa kóshirilip, júıeniń ashyqtyǵy qamtamasyz etildi. Monıtorıng tetikteri kúsheıtilip, jer qoınaýyn paıdalanýshy jyl saıyn tek óndiris kólemi boıynsha emes, qaıta óńdeý mindettemelerin oryndaý, jumys oryndaryn qurý jáne ishki naryqty qamtamasyz etý jóninde esep berýge mindetti. Bul talaptar oryndalmaǵan jaǵdaıda, lıtsenzııa avtomatty túrde keri qaıtarylady.
Barlyq geologııalyq aqparat memleket menshiginde bolady
– Qujat jobasyn Parlament Májilisinde talqylaý barysynda depýtattar engizgen mańyzdy usynystarǵa toqtalsańyz...
– Parlament Májilisinde zań jobasyn talqylaý barysynda depýtattar birneshe mańyzdy usynys engizdi. Atap aıtqanda, lıtsenzııanyń qoldanylý merzimi toqtatylǵannan keıin, tıisti ýchastok avtomatty túrde júıege qaıtarylady. Eger on bes kún ishinde birneshe ótinim tússe, elektrondyq aýktsıon ótkiziledi. Bul ádil básekelestikti qamtamasyz etip, sybaılas jemqorlyq táýekelin azaıtady.
«Ulttyq geologııalyq qyzmet» AQ geologııalyq aqparatty óńdeý jáne usyný jónindegi ulttyq operator bolyp belgilenedi. Ol strategııalyq mańyzdy fýnktsııalardy oryndaıdy: memlekettik geologııalyq derekter men kern materıaldaryn saqtaý, júıelendirý jáne jer qoınaýynyń tsıfrlyq qorlaryn júrgizý, Qazaqstannyń mıneraldyq-shıkizattyq egemendigi men qaýipsizdigin qamtamasyz etýge tikeleı qatysady.
Zań jobasynda «Ulttyq geologııalyq qyzmet» AQ-ny jekeshelendirýge tyıym salý normasy bekitiledi. Bul memlekettik menshik quqyǵyn saqtaý úshin qajet, sebebi Biryńǵaı platformadaǵy barlyq geologııalyq aqparat memlekettik menshikte bolady.
Túzetýlerde «Ulttyq geologııalyq qyzmet» AQ jekeshelendirýge jatpaıdy» jáne «geologııalyq aqparattardy jınaqtaý, saqtaý jáne esepke alý ýákiletti organnyń quzyretinde bolady» degen normalardy naqty kórsetý usynyldy. Bul memlekettiń strategııalyq geologııalyq málimetterin qorǵaýǵa jáne qoǵamnyń zańdy qyzyǵýshylyǵyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Budan buryn habarlanǵandaı, bıyl 12 qarashada Májilis «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» QR Kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn birinshi oqylymda maquldady.