Sózdik qorǵa revızııa jasap, talapqa saı nusqalardy qaldyrý kerek - depýtat
«Elbasy óziniń «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda latyn álipbıine kóshý máselesin ulttyq sanamyzdy jańǵyrtýdyń keleli mindetteriniń biri retinde belgileı otyryp, onyń qazirgi zamanǵy tehnologııalyq ortanyń, kommýnıkatsııanyń, sondaı-aq 21 ǵasyrdaǵy ǵylym jáne bilim berý protsesiniń erekshelikterine baılanysty ekendigin aıryqsha atap kórsetti. Memlekettik tildegi ulttyq zańnama lıngvıstıkasynyń latyn álipbıine beıimdelýi de leksıkalyq-termınologııalyq jańa sapalyq ózgeristerdi qamtıtyny belgili. Sondyqtan jańa álipbıdiń qabyldanýyna qatysty ulttyq zańnamany latyn álipbıine kóshirý josparyn qolǵa alý, zańnama termınderin qazaq tiline beıimdeý jumysyn jandandyrý qajet»,- dedi ol.
Depýtattyń atap ótýinshe, memlekettik tildi damytýǵa jyl saıyn qyrýar qarjy jumsalyp jatqanyna qaramastan bul baǵyttaǵy jetistigimiz áli de oıdaǵydaı emes. Zańnama termınderin qalyptastyrýda birizdilikti qamtamasyz etýde naqty tujyrymdalǵan ustanym joq. Máselen, «dekrımınalızatsııa» degen termınniń ózi elimizdiń zańdarynda «qylmystyq sıpattan aryltý», «qylmyssyzdandyrý» dep, al Úkimet qaýlylarynda «qylmys dep tanymaý», «qylmystan aryltý», «dekrımınalızatsııalaý» dep qoldanylady.
«Mundaı mysaldar jetip artylady. Qazaq tiliniń baıyrǵy maǵynaly kópnusqalylyǵy, sınonımdik qatarlarynyń keńdigi kórkem ádebıette mol múmkindikter ashqanymen ózindik erekshe talaptarǵa saı jasalatyn zań aktilerinde belgili bir qıyndyqtar týǵyzyp, normatıvtik-quqyqtyq aktilerde zań tehnıkasynyń tilge qatysty talaptaryn saqtamaı otyr. Qazirgi zań mátinderin aýdarýshylar men termıntanýshylardyń arasynda halyqaralyq termınderdi qazaqshalaýda sózderdiń etımologııasyn durys paıdalanbaı, olardy burmalap, orynsyz paıdalaný jıi kezdesip júr. Olar orys, aǵylshyn, nemis jáne basqa da Eýropanyń tilinde júzdegen jyldar boıy paıdalanyp kele jatqan sózderdiń barlyǵyna qazaqsha balama izdep, olardyń zańdyq-termındik maǵynasyn buzyp otyr. Jedel júrip jatqan jahandaný men ıntegratsııa protsesinde tilderdiń de bir-birine jaqyndaı túskenin ańǵarýǵa bolady. Bul jolda termın sózderdiń yqpaly erekshe. Demek termınderdi jan-jaqty ǵylymı-praktıkalyq zerdeleýden ótkizbeı zań mátinderine engizýge jol bermeý kerek. Árbir termındi bekitip, ony zań mátinderine engizbes buryn jan-jaqty ǵylymı-praktıkalyq taldaýdan ótkizgen jón», - dedi Smaǵulov.
Onyń aıtýynsha, elimiz Táýelsizdikke qol jetkizgenge deıin ıaǵnı, Keńes úkimeti kezeńinde halyqaralyq termınder, qysqarǵan sózder aýdarylmaı sol qalpynda alynýy tıis degen buljymas qaǵıda bolǵan. Mysaly pravo, kosmos, balans, staj, stajırovka taǵy basqa sózder sol qalpynda qoldanylatyn.
«Al Táýelsizdiktiń alǵashqy kúninen bastap halyqaralyq sózderdi jappaı qazaqshalaý bastalyp, tilimizge enip jatqan termınder qulaqqa túrpideı tıip, ózimiz áreń túsinetin halge jettik. Bul problemany kezinde Elbasy da atap kórsetken bolatyn. Demek Til komıteti, Lıngvıstka ortalyǵy jáne basqa da tilmen aınalysatyn uıymdar zańdaǵy termınderdi durystap, birizdilikti qamtamasyz etý maqsatynda burynnan bar sózdik qorǵa revızııa jasap, olardyń arasynan talapqa saı keletin nusqalardy qaldyrýy kerek. Bul másele depýtattar tarabynan byltyr da kóterilip, arnaıy depýtattyq saýal joldanǵan bolatyn. Alaıda búginge deıin qandaı da bir is atqarylǵanyn kórip otyrǵan joqpyz. Berilgen jaýaptan is-sharalar boıynsha jumystardy josparlaýmen ǵana shektelgenin kórýge bolady. Osy oraıda joǵaryda aıtylǵan máselerdi qaıta qarastyryp, tıisti sheshim qabyldaýdy suraımyz», - dedi Májilis depýtaty.
