«Sóz salmaqtaýǵa ýaqyt joq» nemese «Jaýdy kórse qýanǵan...»
O basta romantıkaǵa beıimdeý qazaq jurtshylyǵy jeńildeý qabyldaǵan, soǵysqa attanǵan qımasyna kóldeneń kózden jasyryp kesteli oramal syılaǵan qyz qoshtasar sońǵy sátte ǵana qımastyqpen kózine jas alǵany bolmasa, erteńiń ne bolady degenge asa bir egilmeı, ajaldyń aranyna ketip bara jatqan jas jigittiń tez arada dańqqa bólenip, jaýdy japyryp qaıta oralaryna sengen kóńilmen qala berdi... Shal-shaýqan, kempir-sampyr ǵana shyn qaýip kútkendeı bir kep ańǵarylady. Bala-shaǵa oınap júr. Aýyl-kontordyń mańdaıyndaǵy radıo «Soǵys bastaldy, jaý kep qaldylap» attandap jatqanymen, qaı shyǵarmany aqtarmańyz, asa bir úreıdi kóre almaısyz...
Soǵysty qazaq o basta osylaı qabyldapty.
Soǵys týraly estigenmen, onda qan tógilgenin bilgenmen - salmaǵyn sezinip kórmegenbiz. Endi mine, aldyńda «Jabaıy alma». Bastalǵannan-aq bar tileýiń qos ǵashyq Toqtar men Nazıranyń ústinde bolady. Tipti, jas bala - bas keıipkerdiń ózin kóp eleı qoımaısyń. Kitaptyń orta shenine jetkende... Ólim! Bul ýaqyt, - joqshylyq, aýyr eńbek óz aldyna, - eldiń qara qaǵaz alyp, soǵystyń naǵyz aýyrtpalyǵyn, qaıǵy-qasiretin tolyq sezinip bolǵan shaǵy. Kezekti qara qaǵaz meniń balam bolsa ǵoı deıtindeı, jigittiń sultany derlik Toqtardan da keldi...
Soǵystyń ne ekenin tuńǵysh sonda uqtyq... Aýyldaǵy sanaýly ardagerlerdiń jalǵyz qolyna, aqsaq aıaǵyna, tipti, shal basymen aýzy burqyrap turǵanyna ózińe de túsiniksizdeý, beımálim qurmet, keshirim paıda bolǵan. Iá, «Biz soǵysty kórgen joqpyz». Biraq, tolyqtaı bolmasa da sezine alyppyz.
Ádebıetke myń taǵzym!
«Soǵystyń 5 jyly - soǵys týraly naǵyz shyǵarmany týdyra alǵan joq», - deıdi jalpy pikir. Jan-jaqtylyq, taqyryp aýqymy, kólem máselesin negizge alǵanda solaı. Al, soǵys kezindegi kóńil-kúıdi bilgińiz kelse, dál qan maıdanda nemese tyldaǵy eńbek dalasynda týǵan qadaý-qadaý óleń, ocherk, pýblıtsıstıkaǵa nazar aýdaryp kórińizshi: Іshki bir túısikpen árbir jolynan aýyr jaǵdaıdy ańdap otyrǵanmen, sol sonshama qıyndyqty avtordyń (lırıkalyq keıipkerdiń) jeńiske degen nyq senimi (belgili dárejede urandarǵa eltip) kólegeılegenmen, tolyqtaı jasyryp, jaba almaıdy. Sondaı-aq, keıingi romantıkalyq romandarda sýretteletindeı sonshalyq bir aýyr muń men qorqynyshty úreıdiń de anaý aıtqandaı bola qoımaǵanyn ańǵarar edińiz. Qalaı degende de, kóp nárseden habary joq bylaıǵy qalyń buqara UOS-n kezekti, ótpeli aýyrtpalyq dep qabyldaǵan syńaıda. Demek, qan qasaptyń qaınap turǵan shaǵyndaǵy adamdar psıhologııasynyń, rýhynyń birden bir mór basylǵan qujaty - qysqa da bolsa - osy kezeń týyndylary. Ideologııalyq saıasatqa saı soǵys kezindegi kemshilik, qatelikterdi búrkemeleý, keıbir shyndyqtardy attap ketý, qııalmen qaharmandy oq ótpes dárejesine kóterip jiberetin sál keıindeý jazylǵan shyǵarmalarǵa tán azdaǵan kemshilikterden ada, asyǵys bolsa da adal, tez bolsa da taza, qımyl ústindegi kóńil-kúımen jazylǵan sebepti, ómirge jaqyndyǵymen qymbat.
Soǵys ádebıeti dese ózimizge qatysty qandaı shyǵarmalar atalady qazir? Naqty statıstıka júrgizip kórgen eshkim joq, dese de, ataýy soǵyspen bite qaınasyp, qulaqqa sińisti bolyp ketken sanaýly shyǵarmalar bar. Biraq, biz olarǵa arnaıy toqtalmaımyz. Bir nárseni eskerý kerek. Soǵysty qazaq ádebıeti qanshalyqty ashty degen suraqqa bir qaraǵanda tolyqtaı jaýap berilgendeı, bul taqyryp taptaýryn bolǵandaı kórinedi. Áıtse de, sál tereńdep kórińizshi, birdi-ekili zertteýlerde, syn maqalalarda ár shyǵarma jeke-jeke atalyp, keıipker men oqıǵa týraly taldaý jasalǵanmen, soǵystyń qazaq ádebıetinde kórinis tabýy kóp qaralmapty (ár jerde qorǵalǵan dıssertatsııalar, kópshilikke jete qoımaıtyn tam-tum monografııalar bolsa, keshirim suraımyz).
Qasym Amanjolovtyń «Abdolla» poemasy soǵys taqyrybyndaǵy shyǵarmalar tiziminde jıi atalǵanmen, tipti, «soǵys kezinde jetken qazaq ádebıetiniń shyńy» dep áspettelgenmen, osy bir «Aqyn ólimi týraly ańyzdy» tolyq tanymappyz. Tanytpappyz... Arnaıy aınalyp soǵýǵa basty sebep te osy.
Bir qaraǵanda, jaralanyp, gospıtalda jatqan tynymdy bir sátti qur jibermeı jazyp tastaǵandaı kórinetin «Abdollaǵa» úńile kelseńiz, avtordyń uzaq ýaqyt boıǵy tolǵaǵynan týǵanyn kórýge bolady. Ózi jaqsy kórgen, ózin jaqsy kórgen inisi, dosy Abdolla Jumaǵalıevtiń qazasy aýyr tıgen Qasym aqyn birtutas, kesek dúnıeni bir demmen dúnıege ákelgeni baıqalady. Munda avtordyń ózi de jaýynger bolǵandyǵy erekshe kórinip turady. Sonymen:
«Shashtan súırep mahabbatty..,
...Naızaǵa ilip ar-uıatty...
...Kele jatty sum jendetter» beınesindegi jaýǵa qarsy:
«Kókireginiń kekti zilin
Qosa túırep qorǵasynǵa» - batyr er atoılaıdy. Bir nárse anyq: kúsh teń emes. Maqsaty óltirý, ólim sebý ǵana bolǵan kúshi basym jaýdy «jendet» dep kemsitip, aldymen, óz keıipkeriniń rýhyn bıiktetip alady. Jáne, aqyn-keıipkerde bir-aq murat: jastyǵyn ala jyǵylý. Amanjolovtyń qaharmanynyń basty artyqshylyǵy - ólimge bas tigýinde. Onyń basty qarýy da sol. Sol ǵana. «Bomba bolyp jaryl júrek» deıtini de sodan. Jaýǵa degen óshpendilik pen ólispeı bitispes kektiń de shyǵar jeri álgi namys.
«Qýsa seni óz tórińnen,
Kónseń soǵan,
Ne masqara!..» - Bul qazaqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan jaýyngerlik rýhy, erlik, eldik dúnıetanymynyń aqyn qalamyna sátimen ilige ketken bir úzimi. Buıyǵy, úreımen, ańdysýmen kún keshýge kóshken, óz ishinen jaý izdep (halyq jaýy), bir-birine óshpendilikpen qaraýǵa aýysqan, erlikti qorqaýlyq jeńgen zamanda ómir súrip jatqan qazaqtyń endigi jaýy anyq edi. «Іsh qazandaı qaınaıdy, kúresýge joq dármen» keptegi qusasyn aqtaryp, zárin tógip tastaıtyn shaq týǵanda, bir sát qalǵyp ketken rýh dúbirge eltip, qutyryna oıanady.
«- Almaı qoıman! - dedi dushpan,
- Ala almaısyń! - dedi er ulan».
Qasym keıipkeriniń túısiginde eldi jaýdan qorǵaý muraty bulyńǵyr ǵana eles beredi. Onyń osy sáttegi bar yndyny «jaýdy kórse qýanǵan» metaforasymen astasyp jatyr.
«Otan úshin alǵa! Ýra!» urany jat bir shyǵarma bolsa - osy «Abdolla». Jan pıda etpekke bekingen keıipkerdiń rýhy basqynshylyqqa, qyrǵynǵa qarsy.
«O, Qudiret!
Qunsyz temir,
Keshe ǵana jatqan shańda...
...O, zymııan, surqııa jaý,
Qaıran óner, qaıran aqyl», - degen oımen qaınaı túsken qan ıesin tankimen jekpe-jekke oılandyrmastan jeteleıdi. Jáne:
«Ol temirden aldy tartyp,
Adamzattyń óner-kúshin», - dep, jaý tankisiniń órtengen tusyn fılosofııamen túıindeıdi.
«Osy-aq boldy-aý kelgen qoldan» - tankimen birge órtenip ketken jaýyngerdiń de sońǵy sózi bul. Ókine turyp, qan keshýde múmkindiginiń shyrqaý sheginde áreket etkenine, solaı óle alǵanyna, solaı keýdesin oqqa oılanbaı tosa alǵanyna degen táýbeni ańdaısyz. Sodan soń ǵana qanmen ótelmes, shybyn jannan máńgi bıik turar asqaq dúnıe - týǵan jer, týǵan el túsinigi oıanady. Joǵarydaǵy kózsiz erlik pen qanmen ǵana jýylar kektiń qaıdan týǵanyn aqyn-batyr es pen tústiń arasynda ǵaryshtyq jyldamdyqpen oılap ótedi. Oqýshyǵa solaı áser etedi. Sonda ǵana álgi bir sáttik táýbe, mezgilsiz ólimge jalǵyz ǵana jubanysh ornyn qaıtadan ókinishke bosatyp beredi. «Sońyna deıin shaıqasa almadym, jaýdyń tizesin búktire almadym-aý» degen yshqynǵan júrektiń bulqynysyn aýlap qalasyz. Aqyn janyna «Otanym, sen úshin jan pıda» degen uran, «Sen úshin óldim, mine» degen mindetsiný jat, ol jaı ǵana syn saǵaty tóngende júreginiń qalaýyna baǵady. Namysyna salady bárin. Qalǵany onyń erkinen tys oryndalyp jatady.
«Qosh bol, endi, týǵan elim,
Ketti de, bir qaryzdar jan», - dep súıispenshiligin aqtaryp salǵan ulan taǵy da:
«Kettim, kettim qaryzdar bop», - dep, el aldyndaǵy paryzdyń qanmen, ólimmen de aqtalmaıtynyn qaıtalap aıtady. Ólim sátindegi batyrdyń áttegen-aıy da jaýyn yqtyryp, dosyn rýhtandyrǵandaı.
Qasymnyń keıipkeri japanda qansyrap, jaqyndaı túsken ólim saǵatyn kútip jatqan jaraly jaýynger emes. Kóktegi qustardan sálem joldap, alystaǵy el-jurtymen qoshtasýǵa múmkindigi joq. Onyń bir sekýndtyq qana ólim sáti asty-ústine shyǵyp, bytysqan, sapyrylysqan, ártúrli sezimderdiń shaǵylysqan keńistigi. Shyǵarmadan sıýjet nemese belgili bir ýaqyt aralyǵyn belgilep bere almaısyz. Áıtse de, avtordyń jeteleýimen sońǵy dem kezindegi tynymsyz almasqan kóńil-kúıge, dúnıeni tynymsyz kezip ketken sana-sezimge boılaı túsesiz, qanyǵa túsesiz. Aqyn esh nárseni qaǵys qaldyrǵysy kelmeıdi. Ómir men ólimniń aýysar tusyn qımaı, uzaq júrip alatyny sodan. Aqyry:
«Ǵashyq jardaı qaıran ómir,
Qınaldyrmaı qalatyn ba eń?» - deıdi. Keıipkerdiń ómirge degen qushtarlyǵy ǵana emes, keıipkerdi ólimge qımaǵan avtordyń ishki daýsy bul.
San taraýdan kelip qysqa ǵana bir sátke túıisken sezimder avtordyń óz júreginiń soǵysy. Týyn qulatpaı, erligin jyqpaı ólgen erge degen qurmeti men súısinisin «paı-paı»-lap bere salýǵa qımaıdy. Tipti, artynda belgi de qaldyrmastan jarylyspen birge aýaǵa aınalyp ketken, jańada ǵana arpalysyp, atoılap júrgen adamnyń joqtyǵyna senbeı, eseńgirep turyp qalady. Kelesi sátte ǵana erliktiń ıesin ardaqtaýǵa, joqtaýǵa aýysady. Al, jaýdyń tilegi jan alý ǵana emes, tize búktirý, jeńilgenińdi, jasyǵanyńdy kórý. Qarsylasynyń ózin óltirgenmen, rýhyn óltire almaǵan dushpannyń endigi áreketi:
«Umtyldy jaý taptamaqqa,
Eń bolmasa qalǵan kúlin».
«Abdollanyń» ón boıynan, - ol týrasynda eshqandaı sýretteý berilmese de, - keskilesken urysta baýdaı túsip, qynadaı qyrylǵan maıdandastaryna kómektesýge dármensiz, qanshama óli deneni jaý tabanynyń astyna janshyltyp, jeńilip, sheginip kele jatqan qalyń áskerdiń syrtqy sulbasy andaǵaılap tur. Sóıtse de, avtor álgi bir sáttegi kóńil-kúıden shyǵa almaıdy da (shyqqysy kelmeıdi), sheıit bolǵan órenge jan dármen arashaǵa umtylady. «Taptatpan!» - deıdi aqynnyń kómeıi. Qarsy turar qaýqar taǵy joq. Alasurǵan aqyn jany aqyry ózin ózi jubatýǵa kóshedi. Kútpegen jerden paıda bolǵan daýyl soldattyń kúlin kókke kóterip áketetini arqyly tosyn sheshimge kelgen soń ǵana avtor-baqylaýshy, avtor-qatysýshy demin alady. Oqyrman shyǵarmanyń sońǵy núktesine jetkende asaý hám muńdy kúı tyńdaǵandaı tylsym bir hál keshedi, alqynyp baryp tynys tabady. Bas keıipker ólmegendeı, keýdeniń tórinde jeńimpazdyq saltanat ornaıdy. Bul saltanattyń avtor kóńil-kúıimen astasyp jatqanyn aıta ketý kerek. Al, ol kóńil-kúı dos aldyndaǵy paryzdyń ótelýimen tikeleı baılanysty.
«Aqyn ólimi týraly ańyz» poemadan góri tolǵaýǵa kóbirek uqsaıdy. Tipti, joqtaýdyń jańa, ozyq úlgisi deýge keledi. Avtor Abdolla esimin sońynda, epılogta ǵana aýyzǵa alady. Ózi qan sasyǵan qyrǵyndy dalada kórgen, júreginen ótkizgen kesek-kesek, úzik-úzik sýretterdi jymdastyra, úndestire kelip, aqynnyń ólim sátimen qııýlastyra alǵanyna degen qýanyshyn poemany oqyp shyqqanda-aq ańdap qoıýǵa bolady. Mezgilsiz kelgen qazanyń ıesi, keleshegi zor dep sengen aqynnyń aldyndaǵy bir paryzy kóp ýaqyt boıy keýdesinde jatqanyn, tipti, jaza almaı ketem be degen qaýiptiń de bolǵanyn boljaý qıyn emes. Bálkim, jaralanyp, gospıtalge túser qarsańdaǵy ókinishi de osy bolǵan shyǵar. Tipti, týyndynyń sátti jazylyp bitýge taıanǵan kezindegi kóńil-kúıin jasyrǵysy da kelmegeni baıqalady. Sol kóńil-kúıdiń ashyq berilgeni úshin naǵyz estelik retinde quny kún ótken saıyn joǵarylaı túspek.
Búginde jıi aıtylatyn, soǵys qarsańyndaǵy asyǵystyq saldarynan týǵan shyǵarmalardyń basty kemshiligi - jurtshylyqty jaýǵa qarsy kúreste tabandylyqqa, erlikke shaqyrýmen júrip, kórkemdikke degen qyraǵylyqty álsiretip alǵan kóptegen avtorlardan ketken aqaýdyń ornyn bir ózi toltyra salǵan «Abdolla» tolǵaý-poemasy joǵaryda aıtylǵan maıdan dalasyndaǵy jaýynger rýhynyń birden bir kórinisi. Onyń syrtynda biz attap ketýge májbúr bolǵan soǵys sýreti, maıdan dalasynyń foto-kóshirmesin berýdegi qyzmeti bir tóbe.
Týra sol jyldary jazylǵan, ár jolynan oq dáriniń ıisi men maıdan dalasynyń lebi esip turǵandaı kórinetin jazbalardyń biri qazaq ádebıeti joǵaltqan, soǵys týraly birden-bir iri týyndy (basqasyn aıtpaǵanda) jazýǵa tıis qyrshyn ketken talant Baýbek Bulqyshevqa tıesili der edik. Onyń sol kezderde baspasóz betinde jarııalanyp turǵan maıdan dalasynan jazǵan hattaryn oqyǵan adam osy pikirge den qoıar edi. «Qazir sóz salmaqtaýǵa da ýaqyt joq» dep Bulqyshevtiń bir keıipkeri («Jaýyzdyq pen mahabbat» áńgimesi) aıtqandaı, qysyltaıań shaqta asyǵys jazylsa da sanaýly ǵana áńgimelerinen (óleńderinen bólek) jazýshylyq zor qýat ańdalady. «Jaýyzdyq pen mahabbatta»: «Urysta janyńda joldas bolsa, qandaı qıyn ýaqytta da kóńilge jeńil. Sondyqtan ba, álde adamnyń adamǵa degen mahabbaty zorlyǵynyń áseri me, álde ólsem kórim bir bolsyn degenge súıenesiń be, áıteýir oq astynda okopty bir-birińe jaqyn qazýǵa tyrysasyń», - deıdi. Avtor aıtyp otyrǵan sebepterden bólek, beımálim bir qorqynysh ańdalady. Bir qaraǵanda, sol kezdegi suranys ártúrli ult ókilderiniń tatýlyǵy, túsinisýi sııaqty máselelerdi kóterýdi kózdegendeı kóringenmen, tutastaı alǵanda, soldattyń jaı kúıin, oı-armanyn, sana-sezimin naqty jetkizýdegi roli erekshe...
B. Bulqyshevtyń az ǵana áńgimeleriniń basty ereksheligi albyrt jastyń soǵysty qabyldaýy, kerek bolsa, kez-kelgen sátte ajal oǵy qıyp ketýi múmkin ekenin túısinýi, ózin ólimge daıyndaýy, jastyqqa tán dańqqa qumarlyq sııaqty kózge kórine bermeıtin adam janynyń áldebir túkpirinde jatatyn ishki sezimderdi jastyqqa tán pafospen-aq sýyrtpaqtap tastaıdy. Taǵy bir jerde «Olardyń óliminde de ómir bar», - dep, sheıit ketken maıdandastaryn úlgi tuta sóıleıdi.
...Soǵys bitti. Biraq, basqa bir maıdan bastalǵan. Ádebıettegi maıdan. Qapylysta jazylyp ketken povester romanǵa aınala bastaǵan shaq. Baıaǵy qapylysý joq, baıyppen jazylǵan shyǵarmalar kelip jatty ómirge. «Bári de maıdan úshin» degen urannyń kóleńkesinde qalyp kelgen tyldaǵy jankeshti eńbek «soǵystan qaıtqan soldattardyń» kórgen-bilgenimen tutastyqta qaralyp, eki tarapty birdeı qamtyǵan romandar sherýi bastaldy. Soǵys júrip jatqan aımaqty erlik jasap, dańqqa bólenip qaıtatyn arena dep túsinetin qarapaıym jurtqa ot pen oqtyń ortasyndaǵy jumyr basty adamǵa tán pendeshilikterden de qur alaqan qalmaǵan maıdan dalasynyń shejireleri jańa keıipte jetip jatty. Biraq, bul kezdiń basty talaby soǵystyń shyndyǵyn ashý emes, eńsesi túsken eldiń ıinin kóterý, dátin bekitý, sóıtip, qaıta qurý kezeńine tyń kúshpen úles qosýǵa úndeý bolatyn.
«Soǵys bastaldy» degen sózden bastap, kóp, óte kóp jazylǵan soǵys taqyryby sátti, sátsiz ár túrli formada tolassyz týyndap jatty. Soǵys týraly bolmasa da, soǵys týdyrǵan taqyryptar boldy. Óndiristik romandar jeńisten soń qolǵa alynǵan, jolǵa qoıylǵan, ókimet qana emes, qoǵam talap etken taqyryptardyń eń negizgisi boldy. Maıdanǵa kirmegen, biraq, soǵystyń qıyn kezeńinde qalyptasqan, es tapqan jazýshylar jańa taqyryp - aýyl sýretterin, tyl eńbekkerleriniń erligin nysana etken týyndylar berdi. Soǵysta erek kózge túsken, erligimen tanylǵan, batyr atanyp, bul kezde dańqy alysqa ketken, respýblıkaǵa aty ardaqty óli-tiri tulǵalar ómirinen ádebı-kórkem, derekti shyǵarmalar shoǵyry oqyrmanmen jylma-jyl qaýyshyp jatty. Bul mindet, ásirese, poema janrynyń enshisine tıdi.
Ýaqyt óte berdi. Keıinirek maıdan dalasyn esine alyp otyryp Syrbaı Máýlenovtyń:
«Jaı borysh dep sanadyq,
Teńdesi joq erlikti», - dep salatyny bar. Iá, soǵys estelikke aınala bastaǵan. Soǵys taqyryby endigi jerde óz shyndyǵy arqyly gýmanıstik taqyryptarǵa qyzmet etýge kiristi. Zulmatty jyldar salǵan jara týraly Qadyr aıtqan:
«Aıdahar bolyp maıdan jutyp jatty,
Ata men nemereniń aralyǵyn», - nemese Muqaǵalıdyń:
«Ákeldi shýaq bar mańǵa,
Soǵystyń sońǵy kóktemi...
...Qýanta biraq almady
Sonaý bir úıdi shettegi», - jyrlaryndaǵydaı prozada, poezııada, ádebıettiń bar salasynda soǵystyń saldary men zardaby aıqyn kórinis taba bastady. Sol qarsańda ádebıetke kelgen qaı aqyn, qaı jazýshy bolsyn, sondaı «shetkeri úıdiń» bir-bir turǵyndary edi. Sondyqtan da, tolyqtaı «qýana almaǵan» úıdiń ishinde dál jeńis kúni qandaı qasiret tunyp turǵanyn olar jaqsy biletin. Aýyr eńbektiń astynda, ashtyqta, qaıǵylanyp ósken býyn ákelgen jańa daýysta muń tunyp turdy. Jańa qoǵamdy jyrlaıtyn ádebıettiń ókilderiniń basym bóligi - jetimder edi. Tórt qubylasy túgel degen avtordyń ózi bul tarapty aınalyp óte almas edi. Endigi ádebıet bala kezinde qyzyq kórmegen, «ómirdi birden azamat bop bastaǵan», ómirge, onyń shattyǵyna, jylýyna ashqaraq keıipkerlermen berildi. Jarym jan, múgedek, beıbit ómirge táýbemen ıakı qyzǵanyshpen qaraıtyn maıdangerlersiz shyǵarma kezdestirý qıyn. Jáne bul keıipkerlerdiń kópshiligi ómirge samarqaý qaraıtyn. Jesirler obrazy... Bular kóp jaǵdaıda eki túrde kórinis berdi: biri - er-azamatqa bergisiz, jetimekterdi jetildirý jolynda bar qıyndyqqa tózgen, sheıit bolǵan eriniń ornyn sýytpaı, shańyraǵyn qulatpaı ustap qalǵan qaıratker analar. Ekinshisi, osyǵan qarama-qarsy keıipte, jastyǵyn qor qylǵan sum zamanǵa ketken esesin qaıyrý jolynda moral máselesine jeńil qaraıtyn jáne sony sonshalyq ar kórmeıtin áıelder. Sol jesirlerdiń baýyrynda eseıip kele jatqan, ákesiniń kim ekenin suraı almaıtyn shatalar beınesi... Taǵdyr-talaıy qatal sheshilse de, kórkem ádebıette sulbalandy. Ákireńdegen ókil, qoqańdaǵan brıgadır, kisimsingen aýyl sovet... Soǵys jyldary jáne odan sońǵy on jyldyqta jazylǵan shyǵarmalardy bul tıptersiz elestetý áste múmkin emes. Ábish Kekilbaevtyń «Shetkeri úıindegi» erin soǵysqa, sábıin balalar úıine bergen jas kelinshektiń ǵumyr boıǵy jalǵyzdyqta ómir súrýi, tipti, týǵan balasy azamat bolyp aldyna kelgende de bótensinetini sııaqty, kisikıik, jalǵyzbasty áıelder nemese M. Maǵaýınniń «Bir atanyń balalary» hıkaıaty ashyp bergen soǵys jyldary Qazaqstanǵa ákelingen jat eldiń jetimderiniń taǵdyry, er jetkennen sońǵy jaı-kúıi - soǵys týraly jańa zamandaǵy tyń kózqarastar edi.
Munyń bári soǵys ákelgen ádebı keıipkerler. Al, soǵystyń saldarynan qazaq ádebıetindegi ákeler beınesi kenje qaldy. Ádebıet ákeniń naqty beınesin emes, oǵan degen zaryqty saǵynysh pen túgesilmes muńdy ǵana bere aldy. Áke obrazy jetimder kóńilindegi soǵysqa degen jek kórinishtiń negizgi quraly retinde ǵana boı kórsetip turdy.
Búgin she? Búgingi ádebıet soǵys týraly az sóıleıdi. Tek, ulttyq turǵydan kelgende qazaq soǵysta joıdasyz kóp qyrylǵan, oǵan sebep, óktem ulttyń maıdan dalasyndaǵy ádiletsizdigi degennen órbip jatady. Qalaı desek te, UOS qazaq ádebıetiniń aýqymynda eń kóp qarastyrylǵan taqyryp. Kórkemdik deńgeıi, shyndyǵy týraly aıtyla berer. Múmkin, jańa bir kózqarastaǵy shyǵarmalar da týar bolashaqta. Biraq, anyǵy sol, solardyń qaı-qaısysy da soǵys jyldaryna jaqyn jazylǵan týyndylardan tamyr tartady. Osyny esepke alǵanda, Uly Jeńiske jetý jolynda bizdiń halyq júrip ótken joldyń aqıqatyn izdegende sol bir ádebı muralarǵa júginetimizge kúmán joq.
Almas Núsip