Sońǵy sapar: Ushaq apatynan mert bolǵan álem kóshbasshylary
ASTANA. KAZINFORM – 2024 jyldyń 19 mamyrynda Irannan soltústik-batysqa qaraı, Shyǵys Ázerbaıjan ólkesinde tikushaq apatqa ushyrap, Iran Prezıdenti Ebragım Raısı mert boldy. Osyǵan oraı Kazinform ushaq apatynan qaza tapqan álemdik kóshbasshylar jaıynda sholý usynady.
Avtonomdy Ortalyq Afrıka Respýblıkasynyń birinshi premer-mınıstri Bartelemı Boganda
19 ǵasyrdyń sońynan bastap 1958 jylǵa deıin bul memleket Frantsııa kolonııalarynyń biri edi. Bartelemı Boganda Frantsııa qoǵamdastyǵynyń quramyndaǵy Avtonomdy Ortalyqafrıka Respýblıkasynyń birinshi premer-mınıstri boldy.
Bastapqyda rım-kotolık shirkeýiniń dinı qyzmetkeri bolǵan B.Boganda saıasatqa halqynyń ómir súrý jaǵdaıyn jaqsartyp, áleýmettik ádilettik ornatamyn degen nyq senimmen kelgen-di.
Ol 1949 jyly Frantsııanyń Ekvatorlyq Afrıka halyqtarynyń quqyqtary men táýelsizdigin qorǵaýda sheshýshi ról atqaratyn «Qara Afrıkanyń áleýmettik evolıýtsııasy» qozǵalysyn qurdy.
Ókinishke qaraı, ol Ortalyq Afrıka Respýblıkasy resmı túrde Frantsııadan táýelsizdik alǵanǵa deıin 1959 jyldyń 29 naýryzynda ushaq apatynan qaıtys boldy.
Birikken Ulttar Uıymynyń Bas hatshysy Dag Hammarsheld
Burynǵy shved dıplomaty Dag Hammarsheld 1953 jyly Birikken Ulttar Uıymynyń Bas hatshysy bolyp taǵaıyndaldy.
1960 jyly taıaýda ǵana Belgııadan táýelsizdik alǵan Kongo úkimeti Birikken Ulttar Uıymynan eldegi kúsheıip kele jatqan zorlyq-zombylyqpen kúresýge kómek surady.
Hammarsheld Kongoǵa Birikken Ulttar Uıymynyń bitimgershilik kúshterin jiberdi – bul 1960 jyly qyrkúıekte Bas hatshynyń otstavkaǵa ketýin talap etken Keńes Odaǵy basshylyǵyn aıyptaǵan sheshim bolatyn.
1961 jylǵy qyrkúıekte D.Hammarsheld Kongonyń Katanga provıntsııasyna ushady. Onyń ushaǵy sol kezdegi Soltústik Rodezııa (qazirgi Zambııa) jerindegi Ndola qalasyna jaqyn jerge qulaıdy.
Bolıvııa prezıdenti Rene Barrentos
General Barrentos 1964 jyly memlekettik tóńkeris nátıjesinde bılikke keldi.
Barrentos tusynda eldiń qarýly kúshteri kez kelgen oppozıtsııalyq qozǵalystardy, onyń ishinde Che Gevara bastaǵan kóterilisti basyp tastady. Bolıvııa armııasy 1967 jyly qazanda Che Gevarany tutqynǵa alyp, ólim jazasyna kesti.
Prezıdent Rene Barrentos 1969 jyly sáýirde ózi ushqan tikushaq Kochabamba provıntsııasynda apatqa ushyraǵannan keıin qaıtys boldy. Resmı tergeý komıssııasy ushaqtyń elektr symyna soǵylǵanyn anyqtaǵanymen, Bolıvııada tikushaq atyp túsirildi degen qaýeset taraǵan.
Portýgalııanyń premer-mınıstri Fransıshký Karneırý
1974 jylǵy qalampyr tóńkerisinen keıin bılikke kelgen saıasatker Portýgalııa premer-mınıstri 1976 jyldan beri ekonomıkalyq jáne saıası reformalardy qarqyndy júrgizdi.
1980 jyly 5 qazanda Karneıronyń partııasy kirgen Demokratııalyq alıans saılaýda jeńiske jetti.
Fransıshký Karneırý 1980 jyly 4 jeltoqsanda Cessna 421 Golden Eagle jeńil qos qozǵaltqyshty ushaǵynyń apatynda qaıtys boldy. Tergeý ushaqtyń tehnıkalyq jaǵdaıy nashar ekenin kórsetkenimen, saıasatkerdiń ólimine qatysty kóptegen qaýesetter men qastandyq teorııalar tarady.
Panama prezıdenti Omar Torrıhos
Bılikte bolǵan kezde ol popýlıstik saıasat júrgizip, Amerıka Qurama Shtattarymen Panama kanaly aımaǵynyń egemendigin Panamanyń óz qolyna birtindep berý týraly kelisimge qol jetkizdi.
Torrıhos Amerıka Qurama Shtattarynyń qoldaýyna ıe boldy, óıtkeni ol kommýnızmniń jalyndy qarsylasy boldy. 1981 jyly shildede onyń ushaǵy qolaısyz aýa raıy jaǵdaıynda apatqa ushyrady.
Mozambık prezıdenti Samora Mashel
Ol azattyq qozǵalysyn basqardy jáne 1975 jyly táýelsiz Mozambıktiń birinshi prezıdenti boldy.
1986 jyly prezıdent ushaǵy Mozambık pen Svazılend shekarasyna jaqyn Ońtústik Afrıka aýmaǵynda taýǵa qulady. Tergeý komıssııasy apatqa ushqyshtyń qateligi sebep bolǵanyn anyqtady.
Pákistan prezıdenti Mýhammad Zııa-ýl-Hak
Ol áskerı tóńkeris nátıjesinde bılikke keldi jáne Keńes odaǵynyń Aýǵanstanǵa basyp kirýi kezinde antıkeńestik modjahedter kóterilisin qoldaýda tanyldy.
1988 jyly 17 tamyzda ushaq apatynan qaıtys boldy.
Tergeý komıssııasy apattyń eń yqtımal sebebi dıversııa dep boljaǵany este.
Rýanda prezıdenti Jıývenal Habıarımana
Ol 20 jyl prezıdent qyzmetin atqardy jáne týtsı etnıkalyq az halyqtarǵa qarsy saıasat júrgizdi.
1994 jylǵy 6 sáýirde Býrýndı prezıdenti Sıprıen Ntarıamıra mingen onyń ushaǵy zymyranǵa ushyrap, qaza tapty. Eki prezıdenttiń de óltirilýi Rýandadaǵy etnıkalyq týtsılerdiń genotsıdine, odan keıin etnıkalyq hýtý úkimetiniń qulaýyna túrtki boldy.
Makedonııa prezıdenti Borıs Traıkovskıı
Makedonııa prezıdenti 2004 jyly aqpanda Beechcraft Super King Air 200 ushaǵy bortynda Bosnııa men Gertsegovınadaǵy taýǵa qulap, apat bolýyna oraı qaıtys boldy, apattyń sebebi naqty belgisiz.
Borıs Traıkovskıı saıasatqa Makedonııa táýelsizdik alǵannan keıin keldi. Onyń qyzmeti etnıkalyq makedondyqtar men etnıkalyq albandar arasyndaǵy shıelenistiń kúsheıýine ákeldi. Ol 1999 jylǵy saılaýda shamamen 90 paıyz daýys jınaǵan tanymal saıasatker boldy.
Polsha prezıdenti Leh Kachınskıı
Polsha prezıdenti 2010 jylǵy 10 sáýirde Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń basynda Keńes basshylyǵy tarapynan óltirilgen polıak ofıtserlerin eske alý keshine qatysý úshin Katyn qalasyna bara jatqanda, Smolensk túbinde ushaq apatynan qaıtys boldy.
Prezıdent mingen Tý-154 qoný kezinde syrǵanaý jolynan tómen boldy, onyń qanaty aǵashtarǵa tıip, aýada ydyrap, jerge qulady. Ushaqta prezıdentpen birge kórnekti polıak saıasatkerleri, joǵary laýazymdy áskerı qyzmetkerler, sondaı-aq belgili qoǵam jáne din qaıratkerleri bolǵan edi.
Iran prezıdenti Ibrahım Raısı
2024 jyldyń 19 mamyrynda Shyǵys Ázerbaıjannyń taýly provıntsııasynda tikushaq apatynan Iran prezıdenti Ibrahım Raısı men Syrtqy ister mınıstri Hoseın Amır Abdollahııan qaza tapty.
Apat saldarynan Tebrız meshitiniń ımamy Muhammed Álı ál-Hashem, Shyǵys Ázerbaıjan provıntsııasynyń basshysy Malık Rahmatı, tikushaq ekıpajy men kúzetshi de qaza tapty.
Iran prezıdentiniń kortejindegi úsh tikushaqtyń biri aýa raıynyń qolaısyzdyǵynan taý shyńyna soqtyǵysýy múmkin degen boljam aıtylady. Degenmen, ázirshe apattyń resmı sebebi rastalǵan joq.
Apat aldynda delegatsııa músheleri Ázerbaıjan prezıdenti Ilham Álıevpen eki el shekarasynda kelissóz júrgizgen bolatyn.
