Soltústik Irlandııa Ulybrıtanııa quramynan shyǵa ma
LONDON.KAZINFORM - 2 jylǵa jýyq ýaqyttan keıin Ulybrıtanııa quramyna kiretin Soltústik Irlandııanyń jańa úkimeti jasaqtalyp, memleket saıası daǵdarystan shyqty. Biraq qýanysh uzaqqa sozylmaǵan sııaqty. El irgesi 1921 jyly qalanǵaly beri tuńǵysh ret bılikke «Shınn Feın» ultshyldar partııasynyń ókili keldi. Al onyń basty maqsaty Soltústik Irlandııany Ulybrıtanııa quramynan shyǵaryp, Irlandııamen biriktirý. Partııanyń kóshbasshysy Mıshel O’Nıl referendým ótkizip, degenine jetkisi keledi, dep habarlaıdy Kazinform-nyń menshikti tilshisi Ǵalymjan Qaramanuly.
Stormont saraıynda Ulybrıtanııa Premer-mınıstri men Irlandııa úkimetiniń basshysyn Soltústik Irlandııa «Shınn Feın» partııasynyń birinshi mınıstri jáne onyń orynbasary — demokrat-ıýnıonıster partııasynyń ókili qarsy aldy. Saıası daǵdarysty eńsergenderine qýanyshty. Óıtkeni 2 jylǵa jýyq ýaqyt boıy Soltústik Irlandııa avtonomııasy úkimetsiz qaldy. Sebebi Demokratııalyq ıýnıonıster partııasy Breksıtten keıingi saýda kelisimderine narazylyq bildirip, parlamentten shyǵyp ketken bolatyn.
«Bul bizdiń tarıhymyzdaǵy mańyzdy sát. Kópshilik buǵan senbegen edi. Ata-anamnyń, ata-ájelerimniń býyny da „Shın Feın ókili birinshi mınıstr bolady dep oılamaǵan shyǵar. Sondyqtan maǵan úlken jaýapkershilik artylyp otyr der edim», — deıdi Soltústik Irlandııanyń birinshi mınıstri Mıshel O’Nıl.
London Ulybrıtanııanyń basqa aımaqtarynan Soltústik Irlandııaǵa tasymaldanatyn taýarlardy baqylaýdy jumsartýǵa ýáde bergennen keıin ıÝnıonıster óz ustanymdaryn ózgertti. Sonymen qatar memlekettik qyzmetterge 3 mıllıard fýnt kóleminde qarjylyq qoldaý usynyldy.
«Soltústik Irlandııa saıasatkerleri óz halqynyń atynan qaıtadan sheshim qabyldaı alatyn bolady. Bizdiń jańa kelisimimiz osy eldegi otbasylar men bızneske burynǵydan da kóp qarjylaı qoldaý kórsetip, ókilettikter beredi», — deıdi Ulybrıtanııanyń Premer-mınıstri Rıshı Sýnak.
Jańa úkimet soltústik ırlandııalyqtardy tań qaldyryp, kópshiliktiń pikirin ekige jardy. Óıtkeni mundaı jaǵdaı úsh uıyqtasa da eshkimniń túsine kirmegen edi. Halyq arasynda jańalyqqa shyn qýanǵandarmen qatar, kúmánmen qaraǵandar da boldy.
«Jeke ózim buǵan qýanbas edim, óıtkeni men ıýnıonıstpin. Biraq demokratııa degen osy. Buǵan tek kónýimiz kerek. Óz basym olardy parlamentke kirgizbes edim», — deıdi Belfast turǵyny Enn Stıý.
«Bul, árıne, bolashaqqa jasalǵan nyq qadam. Nátıjesinde Irlandııamen birigemiz be, joq pa belgisiz. Biraq bul, árıne, jaman jańalyq emes, — deıdi Belfast qalasynyń taǵy bir turǵyny Charlz Rıdlı.
Aralda ornalasqan memleket 1921 jylǵa deıin Ulybrıtanııaǵa táýeldi boldy. Anglııa-Irlandııa soǵysynan keıin ǵana aral halqy egemendik alyp, memleket ekige bólindi. Nátıjesinde Irlandııa jáne Soltústik Irlandııa elderi paıda bolyp, sońǵysy Koroldiktiń quramynda qaldy. Biraq halqy áli de ekige jarylǵan. Biri Ulybrıtanııamen birge bolýdy jaqtaıtyn ıýnıonıst-protestanttar bolsa, ekinshisi Irlandııaǵa qosylǵysy keletin katolık-ultshyldar.
«Tuńǵysh ret birinshi mınıstr qyzmetine túpki maqsaty Irlandııany birtutas memleketke aınaldyrǵysy keletin partııanyń ókili keldi. Partııa jetekshisi Mıshel O’Nıl aldaǵy on jylda Irlandııa Respýblıkasyna qosylý týraly referendým ótkizý ıdeıasyn usynyp júr», — deıdi Belfast Koroldik ýnıversıtetiniń professory Keıt Heıvord.
Biraq bul ıdeıanyń qalaı júzege asatyny belgisiz. Ulybrıtanııadan bólingisi keletin Shotlandııa ulttyq partııasy «Shınn Feınge» úlgi bola almaıdy. Birinshiden, Shotlandııa ulttyq partııasy bılikte burynnan beri otyr. Al «Shınn Feın» jaqynda ǵana keldi. Ekinshiden, 1998 jyly Soltústik Irlandııadaǵy qarýly qaqtyǵystarǵa núkte qoıǵan Kelisim bar. Táýelsizdik týraly referendýmdy ótkizbes buryn ol Kelisimdi jańalap alý kerek. Al oǵan biraz ýaqyt ketedi. Ǵalymjan Qaramanuly
