Soǵys kezinde áskerı tártipti oryndaý jaǵynan qazaqqa teń keletin eshkim bolǵan joq - maıdanger Ǵalym Toqsanbaev
"Men 1923 jyly Otar stansysynyń tusyndaǵy Aq qaınar degen jerde týdym. Alǵashqy zulmatty 6 jasymda kórdim. Bul - 1930-31 jylǵy asharshylyq. Bolshevıkter soǵystan shyqqan orystardyń jer aıdaıtyn kúsh-kóligi joq dep aldymen qazaqtyń jylqysyn tartyp aldy. Odan keıin aldyndaǵy saýyp otyrǵan sıyry men qoıyn aıdap ketti kámpeske dep. Oǵan meniń de áke-sheshem iligipti. Sol kezde isher astan taryqqan halyq ashtyqtan kóz juma bastady. Olardy kómbeı, arbamen temir joldyń boıyna ákep ústi-ústine tóge beretin", deıdi Ǵalym Toqsanbaı. Áke-shesheden jastaı jetim qalyp, balalar úıinde erjetken ol 1942 jyly soǵysqa attanady. 3-shi Ýkraına brıgadasy quramynda soǵysqa kirgen maıdanger, elge 1945 jyly qarashada oralady.Eńbek jolyn temirjol salasynda jalǵastyryp, otbasyn quryp 2 qyz 5 ul ósiredi. Búginde nemere-shóbereleriniń sanynan jańylyp qalǵan aqsaqal «olardan vzvod qurýǵa bolady» dep maqtanady.
"Soǵysta alǵashqy kezde qazaqtardy marapattan da, áskerı ataqtan kóp shettetti. Biraq keıin eriksiz moıyndaýǵa májbúr boldy. Óıtkeni ofıtserlerdiń buıryǵyn buljytpaı oryndaý jaǵynan qazaqtarǵa eshkim teńdese almady. Qanǵa bitken qasıettiń arqasynda qazaq halqy óziniń dosyna adal, meıirban ekenin, al dushpanymen eshqashan ymyraǵa kelmeıtinin dáleldedi. Máselen, Máskeý túbinde jaýdyń negizgi kúshine qarsy Qazaqstanda qurylǵan áskerı dıvızııalardyń erekshe qaharmandyq kórsetýi kezdeısoqtyq bolǵan joq. Tipti olardyń erligine rıza Stalınniń ózi Panfılovty shaqyryp alyp, Túrkistanǵa baryp dalalyqtardan taǵy bir dıvızııa qurýǵa qalaı qaraısyz dep suraǵan da kórinedi. Bul týraly keıin jaryq kórgen túrli estelikterde jan-jaqty aıtylyp júr", deıdi Ǵalym Toqsanbaev. Almatydaǵy 28 gvardııalyq panfılovshylarǵa qoıylǵan eskertkishtiń avtoryna óziniń alǵysy sheksiz ekenin aıtqan ardagerdiń pikirinshe, Uly Otan soǵysy kezindegi qazaqtardyń eren erligi eshqashan umytylmaıdy. Qaıta tarıh qoınaýyndaǵy aqtańdaq better ashylǵan saıyn ol bıikteı túspek.
Endi eshqashan soǵys bolmasa eken dep tileıtin maıdangerdiń paıymdaýynsha, soǵystyń bári bir eldiń ózgelerdi tonaý men jaýlap alý maqsatynda ǵana jasalady. Máselen, nemis áskeri de kezinde ózderi basyp alǵan qala men eldi mekenderde tonaýshylyqpen aınalysty. Olardyń óz úılerine tonap alǵan zattaryn posylkamen jiberip otyrýyna áskerı basshylyq ádeıi mursat berdi. Onsyz basqynshylyq soǵysty aqtap alý qıyn edi. Al Keńes armııasy soǵys bitken kezde ǵana áskerlerge úılerin posylka jiberýine 1 ret ruqsat berdi. Onyń 3-4 keliden aspaýyn qadaǵalaǵan jáne ondaǵy zattardy da muqııat tekserip otyrǵan.
"Soǵys kezinde ońaı oljaǵa kenelmek bolǵandar bizdiń aramyzda da kezdesti. Olar jaýǵa óz erkimen berilip, qarsy jaqqa qashty. Ózge ult ókilderi arasynda mundaılar kezdesti. Biraq onyń ishinde birde-bir ret qazaq bolǵan joq", deıdi búginde jasy 87-ge kelip otyrǵan qart jaýynger. Soǵysty Mıýnhennen 40 shaqyrym jerdegi Gıtlerdiń týǵan derevnıasynda aıaqtaǵan maıdangerdiń denesine 2 oq, 13 snarıad jaryqshaǵy tıip, odan 3 ret jaraly bolǵan. "Oqtyń jarasy jazylǵanmen, júrekke túsken soǵystyń jarasy jazylmaıdy eken. Ol eske túsken kezde búgingi beıbit ómirge jetkenime táýbe etip, táýelsiz eldiń jarqyn keleshegine úmit artyp, kóńilim marqaıyp qalady", deıdi soǵystan alǵan ataq-dárejesin aıtyp maqtanǵandy unatpaıtyn ardager Ǵalym Toqsanbaev.
