Smartfondar men ozyq tehnologııalar arqyly tyńshylyq jasaý múmkin be — sarapshy jaýaby
ASTANA. KAZINFORM — Smartfondar, smart dınamıkter, teledıdarlar jáne tipti kólikter tyń tyńdaý quraly retinde paıdalanylýy múmkin be? Osy oraıda kıberqaýipsizdik jónindegi sarapshy Evgenıı Pıtolın Kazinform tilshisine bergen suhbatynda jasyryn tyńdaý qaýpiniń qanshalyqty shynaıy ekenin, qandaı qurylǵylardyń osal tustary bar ekenin jáne ınternet dáýirinde qupııany qalaı qorǵaýǵa bolatynyn aıtyp berdi.
— Smartfondar men túrli elektrondy kómekshiler jasyryn tyńdaı alady degen ras pa?
— Jalpy, smart tehnologııa, smartfondar, kolonkalar bizdi tyńdaıdy degen oı-pikir kópten aıtylyp keledi. Adamdar jańa zatty satyp alý nemese kólik, noýtbýk, planshet sııaqty qurylǵylardy talqylaǵan kezde, keıinnen osy zattarǵa qatysty túrli jarnamalar shyǵyp jatatynyn aıtyp, osy taqyryp tóńireginde únemi qyzý pikirtalas bolady.
Bul turǵyda birde-bir iri marketıngtik kompanııa nemese kommertsııalyq korporatsııanyń muny isteıtinin moıyndamaıdy. Biraq eger biz tehnıkalyq turǵydan aıtatyn bolsaq, osylaı bolýy múmkin. Degenmen, kompanııalar tyńshylyq jasaýdy maqsat etip qoımaıdy.
Atap aıtqanda, kez kelgen korporatsııa — Google, Amazon, Apple, Facebook tutynýshylardyń úzdiksiz aýdıo jazbalaryn jarnama úshin, osyndaı baǵyttarda paıdalanbaıtynyn málimdep jatyr. Shyn máninde, osyǵan qatysty kez kelgen zertteýler men daýlar bolyp jatsa, fragmentarlyq úzindi jazba bolýy yqtımal ekeni jáne ony qyzmet kórsetý sapasyn jaqsartý úshin jasalǵan dep túsindiriledi.
Osy tusta biz qazir tek zańdy áreketter týraly aıtyp otyrmyz. Alaıda zııandy baǵyttaǵy qosymshalar men baǵdarlamalar, jelidegi vırýstar qaýipsizdik júıesiniń osal jaqtaryn paıdalanyp, resmı kompanııaǵa nemese paıdalanýshylarǵa bildermeı tyńshylyq jasaı alatynyn umytpaý kerek.
— Eger mundaı múmkindik bolsa, úıdegi qandaı qurylǵylar tyńshylyq maqsatynda paıdalanylýy yqtımal?
— Negizi, osy sanatqa jatqyzatyn qurylǵylar az emes. Bizdi «estýge» jáne «tyńdaýǵa» qabiletti tehnologııanyń barlyq spektrin qarastyrǵan durys.
Eń aldymen, smartfondar men planshetter. Olar únemi jaqyn jerde jáne mıkrofonǵa qosylý múmkindigi bar qosymshalar ornatylǵan. Ásirese, daýys arqyly basqarylatyn kómekshilerge qatysty: Google, Siri, «Alısa». «Sálem, Siri» nemese «Okeı, Google» sııaqty negizgi sózderge jaýap berý úshin qurylǵylar passıvti bolsa da únemi tyńdaý rejıminde bolady.
Ekinshi sanat — aqyldy kolonkalar. Barlyǵy osydan bastaldy. Amazon-da — Alexa, Google-de — Google Assistant, ıAndeks-te — «Alısa», Apple-de Siri bar. Bul qurylǵylardyń barlyǵy kilt sózder arqyly iske qosylady, biraq is júzinde olar kezdeısoq iske qosylýy múmkin.
Úshinshiden, smart teledıdarlar. Endi teledıdarlardyń barlyǵy «aqyldy» júıeni paıdalanady, ıaǵnı Android TV, Tizen nemese basqa operatsııalyq júıeler bar. Kóptegen modelderde dybystyq basqarý qosylǵan, demek mıkrofondar bar ekenin bildiredi. Mysaly, meniń teledıdarym keıde qarapaıym áńgime barysynda jaýap beredi jáne men úshin bul kútpegen jaǵdaı boldy. Buǵan qosa, olar siz kórgen baǵdarlamalar týraly metaderekterdi jınaıdy jáne mundaı qurylǵylardyń qaýipsizdigi kóbinese nashar qorǵalǵan. Osy oraıda olardyń júıesi tym sırek jańartylady jáne kóptegen osal tustary bar.
Tórtinshi sanat — úılerge arnalǵan «aqyldy» qurylǵylar. Bul turǵyda mıkrofony bar jáne dybystyq jaýap qaıtaratyn oıynshyqtardy, balaǵa qaraıtyn túrli júıelerdi, beınebaqylaý kameralaryn, tipti «aqyldy» tońazytqyshtardy qamtýǵa bolady. Qurylǵy daýyspen basqarylatyn bolsa nemese dybysty jazatyn bolsa, olar arqyly tyńshylyq jasaý múmkindigi bar.
Sonymen qatar, avtomobılderge de nazarǵa aýdarǵan jón. Zamanaýı elektromobılder — qazirdiń ózinde dóńgelegi bar kompıýterler ispetti. Olardyń kópshiligi daýys arqyly basqarylatyn kómekshilermen, ınternet júıesimen jáne mıkrofondarmen jabdyqtalǵan. Basqasha aıtqanda, avtomobıl — bul tyńdaý fýnktsııasy bar planshet.
Sonymen, mıkrofony, ınternet baılanysy jáne daýyspen baılanysqa shyǵatyn júıesi bar kez kelgen qurylǵy tyńdaý múmkindigine ıe.
— Qurylǵynyń turaqty túrde jazyp jatqanyn qalaı tekserýge bolady?
— Eger bizdi shynymen tyńdaýy múmkin dep eseptesek, onda muny birjaqty anyqtaý qıyn. Degenmen, nazar aýdarýǵa turarlyq janama belgiler bar.
Birinshiden, batareıanyń qyzmet etý merzimi kúrt tómendeıdi. Eger smartfon buryn qýatty 8 saǵat boıy ustap tursa, biraq kenetten 3-5 saǵatta qýaty azaısa, bul belgi bolýy múmkin. Mıkrofonnyń turaqty jumysy, jazbany jiberý jáne óńdeý akkýmýlıatordy aıtarlyqtaı otyrǵyzady.
Ekinshiden, qosymshalardan keletin túrli kúdikti ruqsattarǵa mán berý kerek. Mıkrofonǵa qandaı baǵdarlamalardyń qol jetkize alatynyn únemi tekserińiz. Eger smartfonnyń qarapaıym shamy nemese kalkýlıatory qandaı da bir sebeptermen dybysqa qol jetkizýdi surasa, bul jaǵdaı oılanýǵa negiz bolady.
Úshinshiden — mıkrofon ındıkatory. Ol qosylǵan kezde, Apple qurylǵylarynda árqashan kórinip turady, al Android-de baıqalmaýy yqtımal, biraq mundaı fýnktsııa da bar. Mıkrofonnyń eshqandaı sebepsiz qosylǵanyn baıqasańyz, onyń belgisi tym jıi kórinse, ony qaı qosymsha iske qosyp jatqanyn anyqtaý kerek.
Budan bólek, antıvırýs eskertýlerine nazar aýdarý qajet.
— Tyńshylyq maqsatynda jazý úshin dybys arqyly basqarylatyn kómekshilerdi nemese smartfondy buzý qanshalyqty qıyn?
— Bul rette, ońaı buzylatyn naqty qurylǵyny nemese fýnktsııany erekshe túrde ataı almaımyn. Munyń bári jaǵdaıǵa baılanysty. Qurylǵynyń júıesin buzý múmkin bolsa, onyń kez kelgen fýnktsııalaryna qol jetkizýge jol bar. Aıyrmashylyq tek júzege asyrý ádisterinde. Adamdardyń sózin tyńdaýǵa toqtalsaq, ásirese Android qurylǵylaryna qosylýǵa arnalǵan zııandy baǵdarlamalar jıi paıdalanylady. Onyń múmkindigi arqyly tutas qurylǵyǵa qosyla alady.
Bul zııandy baǵdarlama mıkrofonmen qatar, kamerany da iske qosa alady, ekrandy jaza alady, sizdiń atyńyzdan mátindik habarlar jibere alady, faıldar men fotosýretterdi kóshire alady, sodan keıin olardy basqa serverlerge joldaıdy. Eger sizdiń smartfonyńyz osy tártipte buzylsa, qaskúnemder qurylǵyny tolyq baqylaı alady.
Qaskúnemder tek mıkrofonǵa qol jetkizýmen ǵana shektelmeıdi. Olardyń maqsaty únemi aýqymdy — búkil qurylǵyǵa qol jetkizý.
— Qaskúnemder mıkrofonǵa qarapaıym mobıldi qosymsha arqyly qol jetkize ala ma?
— Eger olar telefonyńyzdyń júıesin buzyp kirse, olar barlyq ornatylǵan qosymshalarǵa, onyń ishinde mıkrofonǵa da qol jetkize alady. Olar ony tıisti ruqsattary bar kez kelgen qosymsha arqyly qosady.
Biraq eskeritin mańyzdy jaıt bar, ıaǵnı telefondy tyńdaý áreketin júzege asyrý úshin jınalǵan derekter qandaı da bir jolmen syrtqa shyǵarylýy kerek. Qosymsha ózi negizgi júıelik fýnktsııalardy paıdalanbaı, mıkrofondy qosa almaıdy. Sondyqtan júıege kirip, qajet ruqsattardy alatyn jáne syrttan qosylatyn zııandy baǵdarlamalar jıi qoldanylady.
— Aýdıo derekterge qol jetkizý úshin qandaı osal tustary jıi paıdalanylady?
— Barlyǵy platformaǵa baılanysty — árqaısysynyń ózindik álsiz tustary bar. Bul máselede kúrdeli hakerlik shemalar týraly emes, áleýmettik ınjenerııa týraly aıtyp otyrmyz.
Eń kóp taralǵan ádis — paıdalanýshy zııandy qoldanbany óz erkimen ornatady. Mysaly, adamdar fıshıngtik siltemeni ashyp, eshbir kúdiksiz belgisiz baǵdarlamany júktep alady. Osynyń saldarynan óz qurylǵysyna qaskúnemderdiń qosylýyna múmkindik beredi.
— Darknet jelisinde aýdıojazbalar men tyńdalǵan áńgimelerdi satý qanshalyqty jıi kezdesedi?
— Adamdardyń daýysyn satý — ekitalaı stsenarıı. Sizdiń daýysyńyz eshkimdi qyzyqtyrmaıdy jáne erekshe qundylyqqa ıe emes. Másele aýdıo faıldyń ózinde emes, ony qandaı maqsatta paıdalaný múmkindiginde. Qazir neırojeliler 5-10 qysqa dybystyq habarlama negizinde dıpfeıkter jasaı alady. Sonymen qatar, muny tez ári tegin jasaýǵa bolady.
Sondyqtan aýdıojazbalar, ásirese dybystyq jáne beıne habarlamalar jalǵan kontent jasaýdyń «shıkizatyna» aınalady. Sodan keıin osyndaı dıpfeıkterdiń kómegimen qaskúnemder sizdiń jaqyn adamdaryńyzben — dostaryńyzben, týystaryńyzben, áriptesterińizben baılanysady jáne sizdiń atyńyzdan aqsha suraı alady, zııandy siltemeler jiberedi, akkaýnttarǵa qol jetkizýge tyrysady.
Atap aıtqanda, tsıfrlyq qaýipsizdikti arttyrýǵa kómektesetin qarapaıym jáne tegin áreketter bar. Aldymen, smartfonda, planshette, noýtbýkte mıkrofonǵa qandaı qoldanbalardyń qol jetkize alatynyn únemi tekserińiz. Bul parametrlerdi tabý ońaı jáne ruqsat qajet bolmasa, ony óshirý kerek. Máselen, daýys arqyly basqarylatyn kómekshiler men beıne baılanystan (Zoom, WhatsApp jáne t. b.) basqa qosymshalardyń kópshiligi mıkrofonǵa qosylýdy múlde qajet etpeıdi.
Ekinshiden, jańartýlardy ýaqytyly ornatyńyz. Bul qosymshalardyń ózderine de, operatsııalyq júıege de qatysty. Mıkrofonǵa, kameraǵa jáne basqa da sezimtal fýnktsııalarǵa ruqsaty bar baǵdarlamalardy jańartý mańyzdy.
Úshinshiden, daýyspen basqarý júıesin qanshalyqty jıi paıdalanatynyńyzdy baǵalańyz. Adamdardyń kóbisi daýystyq kómekshilerdi paıdalanbasa da, biraq olardy óshirmeıdi. Siri, Google Assistant, Alice nemese osyǵan uqsas qyzmetterdi paıdalanbasańyz, olardy jaı ǵana óshire salyńyz. Bul jaǵdaı teledıdarlarǵa, avtomobılderge, dınamıkterge de qatysty.
Munymen qosa, múmkindiginshe antıvırýstyq júıeni ornatyńyz: telefondarǵa, planshetterge, kompıýterlerge. Ásirese, Android júıesin paıdalansańyz nemese resmı dúkenderden tys jelilerden qosymshany júktep alsańyz, osyǵan mán bergen jón.
Jalpy, táýekelder bar ekenin umytpaý kerek, biraq tym qatty dúrligý de qajet emes. Tsıfrlyq qaýipsizdik týraly qamqorlyq — bul sizdiń jeke ómirińizge degen jetilgen kózqaras. Telefondy tyńdaý tehnıkalyq turǵydan múmkin. Alaıda, kópshiligimiz kıberqylmyskerlerdi qyzyqtyrmaımyz jáne olar qarapaıym tutynýshylarǵa ózderiniń resýrstaryn jumsap, shyǵyndanbaıdy.