SQO-daǵy mýzeıde Shoqan ustaǵan zattar saqtaýly — fotoreportaj
PETROPAVL. KAZINFORM — Shoqan Ýálıhanovtyń balalyq shaǵy ótken Syrymbettegi mýzeıdiń qurylǵanyna bıyl 40 jyl.
Ótken ǵasyrdyń basynda aǵashtan qıyp salynǵan ǵımaratta kezinde mektep-pansıonat bolǵan eken. 1985 jyly eńseli úıde Shoqannyń mýzeıi ashyldy.
Nurgúl Qulbaevanyń bul mýzeıde jumys istep jatqanyna otyz jyldan asqan. Joldasy Ýálıhan Qulbaev — Shyńǵys tóreniń urpaǵy — kóp jyldar boıy osy mýzeıdi basqardy, mezgilsiz qaıtys bolǵannan keıin Nurgúl Qabdyrashıtqyzy tizgindi qolyna aldy. Qazir Syrymbetke kelgen ár qonaqty qarsy alyp, qazaq halqynyń uly ǵalymy, aǵartýshy, etnograf ári saıahatshy Shoqan Ýálıhanov jaıly qyzyqty áńgimelep beredi.
Munda kórermen nazaryna Shoqannyń jeke zattary, otbasylyq jádigerler, onyń saıahattaryna baılanysty materıaldar, sondaı-aq XIX ǵasyrdaǵy qazaq halqynyń turmystyq buıymdary qoıylǵan. Al jalpy mýzeıde 8 myńǵa jýyq jádiger bar.
— Mýzeıdegi qujattardyń barlyǵy kóshirme. Biraq qundy zattar da jeterlik. Máselen myna pildiń súıegimen áshekeılengen qobdıshany Shoqan Ýálıhanovtyń inisi Maqy jasaǵan. Ol 1844 jyly dúnıege kelgen. Peterbýrg qalasynda 11 jyl ómir súredi. Úlken kitaphanalarda ǵylymı qyzmette bolǵan. Óte sheber kisi. Aǵashtardy, súıekterdi oıý-órnekpen bezendirgen. Naqty osy kisiniń qolynan shyqqan pildiń súıeginen jasalǵan qobdısha óte keremet týyndy. Bul zatty bizge Táýelsizdik monýmentiniń, Eltańbamyzdyń avtory, elimizdiń maqtanyshy Shota-Aman Ydyrysuly Ýálıhanov tapsyrdy. Kóziniń tirisinde Syrymbetke talaı qonaqqa keldi. Ol kisi mektep bolyp turǵanda osy ǵımaratta oqyǵan. Shoqan Ýálıhanovtyń 150 jyldyq mereıtoıyna oraı osy sandyqty syıǵa tartqan edi, — deıdi Syrymbet tarıhı-etnografııalyq mýzeı dırektory Nurgúl Qulbaeva.
Jurt nazaryna Shyńǵys Ýálıevtiń beline taqqan parsha belbeýi, kıgen halatynyń tórtten bir bóligi usynylǵan. Sondaı-aq Shoqan Ýálıhanov saparǵa shyqqanda alyp júrgen aǵash qobdıshalardy tamashalaýǵa bolady.
— Shoqan Ýálıhanov jan-jaqty ǵoı, qaı salada bolmasyn oıyp turyp óz ornyn alyp ketti. Kelgen eldiń kartasyn dálme-dál syzǵan, asa baıqampaz bolyp, jergilikti áıel adamdardyń shashtaryn qalaı órgendigine deıin, basyna oramaldy qalaı oraǵanyna deıin, sonyń ózine zertteý júrgizgen. Qazaqtyń qarý-jaraqtaryn, belbeýlerin, sol kezde kıgen kıimderi — sonyń bárin jazyp, qaǵaz betine túsirip ketti, — deıdi mýzeı dırektory.
Syrymbetten birer shaqyrym jerde Shoqannyń balalyq shaǵy ótken Aıǵanym qonysy jatyr. Aıǵanym qonysy — XIX ǵasyrda turǵyzylǵan sáýlet eskertkishi. Shoqannyń ájesi, Shyńǵys Ýálıhanovtyń anasy Aıǵanym Sarǵaldaqqyzy jaıly ańyz áńgimeler kóp. Ol óz zamanynyń ozyq oıly tulǵasy boldy.
— Bul jerlerde 1980 jyly úlken qazba jumysy júrgizildi. Peterbýrg qalasynan bir top arheologtar keldi. Syrymbettegi oqýshylardy da qazba jumystaryna tartty. Nátıjesinde bes úıdiń irgetasy tabyldy. 1992 jyly ár orman sharýashylyǵyna bir-bir jospar berilip, bir jyldyń ishinde osy bes úı boı kóterdi. Meshit, turǵyn úı, buryshtaǵy medrese-mektep, monshasy jáne saıman qora salyndy. Saltanatty ashylýy 1993 jyly úsh el — Qazaqstan, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstan prezıdentteriniń qatysýymen boldy, — deıdi Nurgúl Qulbaeva.
Qonys 1824 jyly Imperator Aleksandr I jarlyǵymen jáne Batys Sibir general-gýbernatory Petr Kaptsevıchtiń buıryǵy boıynsha Ýálı hannyń jesiri Aıǵanymǵa arnaıy salynǵan. Órtenip, buzylyp, keıin qalpyna keltirilgen keshende Ýálıhanovtar áýletine qatysty mol mura saqtalǵan.
— Kabınettiń ishindegi jıhazdar, bári arnaıy tapsyryspen jasalǵan. Buıymdardyń keıbiri osy jerde qazba jumysyn júrgizgen kezde tabylǵan. Kórermenderimiz sany jyldan-jylǵa ósip keledi. Bir jylda bes myńǵa jýyq adam keledi. Shetelderden kelip jatady. Olardy eń birinshi bizdiń tabıǵatymyz, osy jasyl jelek qyzyqtyrady, — deıdi Nurgúl Qulbaeva.
Buǵan deıin Dostaevskıı eki jarym jyl turǵan Semeıdegi aǵash úıdiń qazirgi jaǵdaıy týraly jazǵan edik.