Sı Tszınpınniń Qazaqstanǵa sapary: Qazaq-Qytaı dostyǵy jáne «Bir beldeý, bir jol» bastamasy
ASTANA. KAZINFORM – Erteń Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpın Qazaqstanǵa memlekettik saparmen kelip, Astanada ótetin ekinshi «Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıtine qatysady.
Bul sapar Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy jan-jaqty strategııalyq seriktestiktiń odan ári tereńdeýin bildirip qana qoımaı, Qytaı men Ortalyq Azııa elderiniń aımaqtyq yntymaqtastyq aıasyndaǵy ortaq damýǵa umtylysynyń mańyzdy kezeńi bolmaq. «Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıti mehanızminiń jalǵasy retinde bul sammıt 2023 jyldyń mamyrynda Sıan qalasynda ótken alǵashqy sammıttiń nátıjelerin sabaqtastyryp, aımaqtyq ózara baılanysty, ekonomıkalyq yntymaqtastyqty jáne gýmanıtarlyq almasýdy ilgeriletýdi jalǵastyrady.
Sıan sammıti: «Qytaı – Ortalyq Azııa» yntymaqtastyǵynyń jańa taraýy
2023 jyldyń 18-19 mamyrynda Qytaıdyń Sıan qalasynda alǵashqy «Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıti sátti ótti.
Sammıtti Qytaı Tóraǵasy Sı Tszınpın basqardy, oǵan Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevbastaǵan bes Ortalyq Azııa eliniń basshylaryqatysty.
Sammıtte 54 mańyzdy yntymaqtastyq kelisimineqol jetkizilip, «Sıan deklaratsııasy» sııaqtytoǵyz kópjaqty yntymaqtastyq qujatyna qolqoıyldy.
Osymen «Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıtimehanızmi resmı túrde qurylyp, eki jylda bir retkezekpen ótkiziletini belgilendi, al kelesi sammıtti2025 jyly Qazaqstan qabyldaıdy.
Sammıt barysynda Qytaı tarapy Ortalyq Azııa elderine 260 mıllıard ıýan kóleminde qarjylyqqoldaý jáne tegin kómek usynyp, saýdajeńildikterin, ınvestıtsııalyq kelisimderdijańartý jáne Ortalyq Azııa gaz qubyrynyń qurylysy sııaqty jobalardy qamtydy.
Sonymen qatar, taraptar Transkaspııhalyqaralyq kólik dálizin (ıaǵnı «Orta dálizdi») damytý jóninde yntymaqtastyqty bastady, tsıfrlyq sheshimder men ınfraqurylymdyjańǵyrtý arqyly kólik qabiletin arttyrýǵa basa nazar aýdardy.
Bul nátıjeler Qazaq-Qytaı jáne Ortalyq Azııa aımaǵynyń ózara baılanysy men ortaq órkendeýiúshin berik negiz qalady.
Qytaı kóshbasshysynyń ósý joly
Sı Tszınpın 1953 jyly Beıjińde dúnıege kelgen, ata-tegi Shensı provıntsııasynyń Fýpın aýdanynan. Ol kommýnıstik otbasynda ósken. Qytaıdyń erekshe tarıhı kezeńinde, 17 jasynda ol Shensıdegi ıAnan óńirindegi shaǵyn aýylǵa óz erkimen baryp, jeti jyl aýyldyq ómir súrgen. Dál osy qıyn kezeńde ol halyqtyń jaǵdaıyn tereń túsinip, erik-jigerin shyńdap, «sary topyraqpen» tereń baılanys ornatty.
1975 jyly Sı Tszınpın Tsınhýa ýnıversıtetine túsip, hımııa mamandyǵyn oqydy, keıin zań ǵylymdarynyń doktorlyq dárejesin qashyqtan aldy. Onyń saıası mansaby tómennen bastaldy, ol Hebeı, Fýtszıan, Chjetszıan jáne Shanhaı sııaqty aımaqtarda uzaq ýaqyt tájirıbe jınady, aýyldyq brıgadanyń hatshysynan bastap joǵary laýazymdarǵa deıin kóterildi. Árbir qyzmet ornynda ol naqty ister men zertteýlerge mán berip, «halyqqa jaqyn» basqarý stılimen este qaldy.
2012 jyly Sı Tszınpın Qytaı Kommýnıstik partııasynyń Bas hatshysy bolyp saılandy, keıin memleket tóraǵasy qyzmetin atqardy. Onyń basshylyǵymen Qytaı «Bir beldeý, bir jol» sııaqty birqatar ulttyq strategııalardy usynyp, adamzattyń ortaq taǵdyry qaýymdastyǵyn qurýdy qoldap, jahandyq yntymaqtastyq pen ózara tıimdilikti damytty. Sı Tszınpın jıi: «Halyqtyń ádemi ómirge degen umtylysy – bizdiń kúresimizdiń maqsaty», – deıdi. Bul shynaıy ustanym onyń basqa elderdiń basshylarymen qarym-qatynasynda da kórinis taýyp, senim men syılastyqqa negizdelgen halyqaralyq baılanystar ornatty.
Qazaqstanmen qarym-qatynas Sı Tszınpın úshin erekshe mańyzǵa ıe. «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń bastaýynan bastap árbir mańyzdy saparǵa deıin, Qytaı-Qazaqstan yntymaqtastyǵy onyń jeke dıplomatııalyq ustanymdarynyń tereń júzege asyrylýyn kórsetedi jáne kórshi eldermen dostyq, ózara tıimdi yntymaqtastyqqa degen mańyzdylyǵyn aıǵaqtaıdy.
Sı Tszınpın men Qazaqstan - «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń bastaýy
Sı Tszınpınniń Qazaqstanmen baılanysy tereń, ásirese «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń usynylýymen erekshelenedi.
2013 jyldyń qyrkúıeginde Sı Tszınpın Nazarbayev University-de sóz sóılep, «Jibek joly ekonomıkalyq beldeýin» birlesip qurý bastamasyn alǵash ret usyndy. Bul bastama keıinnen «21 ǵasyrdaǵy teńiz Jibek jolymen» birge «Bir beldeý, bir jol» bastamasyn qurady, ol álemdegi eń iri ınfraqurylym jáne ekonomıkalyq damý strategııasyna aınaldy.
Qazaqstan bastamanyń bastaý núktesi retinde tez jaýap berip, ony alǵash qoldaǵan elderdiń biri boldy. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń mańyzdylyǵyn birneshe ret atap ótip, ony elimizdiń «Nurly jol» baǵdarlamasy jáne «Orta dáliz» strategııasymen ushtastyrdy.
Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi («Orta dáliz») Qytaıdan bastalyp, Qazaqstan, Túrikmenstan arqyly Kaspıı teńizinen ótip, Ázirbaıjan, Grýzııa jáne Túrkııa arqyly Eýropaǵa jetedi.
Toqaev Sıan sammıtinde Qazaqstannyń tsıfrlandyrý jáne ınfraqurylymdy jańǵyrtý arqyly osy baǵyttyń kólik qabiletin júıeli túrde arttyrýǵa nıetti ekenin jáne negizgi júk jóneltýshi retinde Qytaıdan yntymaqtastyqty kúsheıtýdi suraǵanyn atap ótti.
2023 jyly Qazaq-Qytaı júk aınalymy 2300 mıllıon tonnaǵa jetip, «Orta dálizdiń» Eýrazııa qurlyǵyn baılanystyrýdaǵy zor áleýetin kórsetti.
Qazaqstannyń belsendi qoldaýy tek saıası ushtastyrýmen shektelmeı, naqty jobalarda da kórinis tapty.
Mysaly, Qytaı-Qazaqstan Lıanıýngan logıstıkalyq ortalyǵy, Qorǵastaǵy qurǵaq port jáne «Batys Eýropa – Batys Qytaı» tas joly sııaqty jobalar eki el arasyndaǵy saýda tıimdiligin edáýir arttyrdy.
Qasym-Jomart Toqaev 2023 jyly Sıan sammıtinde Qazaqstannyń Sıandaǵy qurǵaq port logıstıkalyq ortalyǵynyń qurylysy bastalý rásimine qatysyp, «Bir beldeý, bir jol» aıasyndaǵy Qazaq-Qytaı yntymaqtastyǵyn odan ári tereńdetti.
2024 jylǵy sapar: Strategııalyq seriktestikti nyǵaıtýdyń mańyzdy qadamy
2024 jylǵy 2-4 shilde aralyǵynda Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpın Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen Qazaqstanǵa memlekettik saparmen kelip, Astanada ótken Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymynyń 24-shi memleket basshylary keńesiniń otyrysyna qatysty.
Qazaq tarapy Sı Tszınpındi joǵary deńgeıde qarsy aldy: Qazaqstan Áskerı-áýe kúshteriniń ushaqtary Sı Tszınpınniń ushaǵyna ilese ushty, al prezıdent Toqaev áýejaıda jeke qarsy aldy. Áýejaıda ótken saltanatty qarsy alý rásimi óte joǵary deńgeıde uıymdastyrylyp, qazaq balalary qytaı tilinde «Otanǵa madaq» ánin oryndady, bul kórinis jyly ári áserli boldy.
Aqordada Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevpen keńeıtilgen quramdaǵy kelissóz barysynda Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpın óz sózinde Beıjińniń Qazaqstanǵa qatysty saıasaty ózgerissiz qalatyndyǵyn aıtty.
«Halyqaralyq jaǵdaı qalaı ózgerse de Qazaqstanmen dostyqty saqtaýǵa degen umtylysymyz jáne kópqyrly yntymaqtastyqty damytýǵa degen sheshimimiz jáne negizgi máseleler boıynsha bir-birimizdi qoldaýǵa degen umtylysymyz ózgerissiz qalatynyn taǵy da atap ótkim keledi. Ulttyq damý mindetterin oryndaýǵa degen senimimiz de ózgerissiz qala beredi», - dedi Qytaı basshysy.
Sapar barysynda eki el basshylary «Qytaı-Qazaqstan birlesken málimdemesine» qol qoıyp, saýda-ekonomıkalyq, ózara baılanys, avıatsııa jáne ǵarysh, bilim salalaryndaǵy birqatar yntymaqtastyq qujattarynyń almasýyn kýálandyrdy.
Taraptar ekijaqty saýda kólemin eki ese arttyrýǵa, munaı-gaz, jańa energetıka jáne tsıfrlyq ekonomıka salalaryndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetýge, sondaı-aq Qytaı-Qazaqstan munaı qubyry men Qytaı-Ortalyq Azııa gaz qubyrynyń turaqty jumys isteýin qamtamasyz etýge kelisti.
Sonymen qatar, eki el Qytaı-Qazaqstan mádenı ortalyqtaryn ózara ashý jáne Beıjiń til ýnıversıtetiniń Qazaqstandaǵy fılıalyn ashý rásimin bastady, 2024 jyldy «Qazaqstandaǵy Qytaı týrızm jyly» dep jarııalap, vızasyz rejım týraly kelisimge qol qoıdy, bul gýmanıtarlyq almasýdy nyǵaıtty.
Eki tarap sondaı-aq Eýropa-Qytaı trans-Kaspıı jedel jelisiniń ashylý rásimine beınebaılanys arqyly qatysyp, «Orta dálizdiń» tasymaldaý áleýetin odan ári arttyrdy.
Bul sapar Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy máńgilik jan-jaqty strategııalyq seriktestikti nyǵaıtty jáne «Bir beldeý, bir jol» bastamasy men «Nurly jol» josparynyń tereń baılanysyna jańa serpin berdi. Toqaev Sı Tszınpınniń sapary eki el qatynastary úshin tarıhı mańyzy bar ekenin atap ótip, eki eldiń yntymaqtastyǵyn memleketter arasyndaǵy qarym-qatynastyń úlgisi dep baǵalady.
Kóshbasshylar dostyǵynyń jyly sátteri
Sı Tszınpın men Qasym-Jomart Toqaev arasyndaǵy ózara is-qımyl tereń jeke dostyq pen joǵary strategııalyq senimdi kórsetedi.
Eki el 1992 jyly dıplomatııalyq qatynas ornatqannan beri qarym-qatynas turaqty damyp, 2019 jyly Qasym-Jomart Toqaevtyń Qytaıǵa sapary kezinde turaqty jan-jaqty strategııalyq seriktestik ornatyldy.
2022 jyly Qasym-Jomart Toqaev Sı Tszınpınge Qazaqstannyń eń joǵary «Altyn qyran» ordenin tabystap, ony «naǵyz uly kóshbasshy» dep atap, eki el dostyǵyn nyǵaıtýdaǵy tarıhı rólin joǵary baǵalady.
2023 jyldyń mamyrynda Qasym-Jomart Toqaev Sıandaǵy alǵashqy «Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıtine qatysqan kezde, onyń 70 jasqa tolǵan týǵan kúnine týra keldi. Sı Tszınpın óziniń týǵan jerinde (Shensı) Qasym-Jomart Toqaevqa jyly lebiz bildirip, týǵan kúnimen quttyqtady.
«Búgin Sizdiń 70 jasqa tolǵan týǵan kúnińiz, Sizdi taǵy da quttyqtaımyn. Osy erekshe kúni Sizdiń Qytaıǵa memlekettik saparmen kelýińiz eki el qatynastarynyń joǵary deńgeıin jáne Sizdiń Qytaımen erekshe baılanysyńyzdy rastaıdy», - dedi Sı Tszınpın.
Bul jyly sát eki el kóshbasshylarynyń jeke dostyǵyn ǵana emes, sonymen qatar Qazaq-Qytaı qatynastary tarıhyndaǵy erekshe oqıǵaǵa aınaldy.
2024 jyldyń shildesinde Sı Tszınpın Qazaqstanǵa taǵy bir ret saparmen kelip, Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymynyń sammıtine qatysyp, memlekettik sapar jasady.Astanada eki tarap birlesken málimdemege qol qoıyp, ekijaqty saýdany eki ese arttyrý maqsatyn belgilep, ekonomıka, energetıka jáne tsıfrlyq ekonomıka salalaryndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetti.
Sı Tszınpın men Qasym-Jomart Toqaev Qytaı-Qazaqstan mádenı ortalyqtarynyń ózara ashylýy jáne Pekın tilder ýnıversıtetiniń Qazaqstandaǵy fılıalynyń ashylý rásimine qatysty, bul eki eldiń gýmanıtarlyq almasýynyń odan ári nyǵaıýyn bildirdi.
Sı Tszınpın qazaqstandyq balalardyń qytaı tilinde «Otanǵa madaq» ánin erkin oryndaǵany ony tereń tolqytqanyn aıtyp, jastardyń Qazaq-Qytaı dostyǵynyń urpaqtan-urpaqqa jalǵasatyn úmiti ekenin atap ótti.
Bolashaqqa kózqaras: Qazaq-Qytaı qatynastary jańa deńgeıge kóteriledi
Sı Tszınpınniń 2025 jylǵy maýsymdaǵy Qazaqstanǵa sapary eki el qatynastaryna jańa serpin beredi.
«Qytaı – Ortalyq Azııa» sammıtiniń uımdastyrýshy eli retinde Qazaqstan Astanada aımaqtyq yntymaqtastyqtaǵy mańyzdy rólin kórsetedi.
Sı Tszınpın men Qasym-Jomart Toqaevtyń kezdesýi «Bir beldeý, bir jol» men «Orta dálizdiń» ushtasýyn, ásirese Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizin damytý, úshinshi transshekaralyq temirjoldy jáne tsıfrlyq Jibek jolyn qurýdaǵy yntymaqtastyqty naqtylaı túsedi. Sonymen qatar, eki tarap mádenıet, bilim jáne týrızm salalaryndaǵy almasýdy ilgeriletedi.
2025 jyly Qazaqstandaǵy Qytaı týrızmi jyly jáne ekinshi Lıýban sheberhanasynyń ashylýy eki el halyqtary, ásirese jastar arasyndaǵy ózara túsinistik úshin jańa kópirler ornatady.
Qazaq-Qytaı qatynastarynyń jandanýy tek eki el kóshbasshylarynyń strategııalyq kóregendigi men tereń dostyǵyna ǵana emes, sonymen qatar ortaq damý men ózara tıimdi yntymaqtastyqqa degen myzǵymas mindettemege negizdelgen.
Sı Tszınpın 2013 jyly Nazarbaev ýnıversıtetinde aıtqan sózinde ejelgi Jibek joly adamzat progresine jarqyn taraýlar qosqanyn atap ótti. Búginde «Bir beldeý, bir jol» bastamasynyń jetekshiligimen Qazaq-Qytaı yntymaqtastyǵy «Altyn qyran» sııaqty qanat jaıyp, jańa «Altyn otyz jyldyqqa» qaraı bet alýda.
Sı Tszınpınniń bul sapary tek Qazaq-Qytaı turaqty jan-jaqty strategııalyq seriktestigin bekitip qana qoımaı, sonymen qatar aımaqtyq beıbitshilik, turaqtylyq jáne órkendeýge jańa serpin berip, Qazaq-Qytaı taǵdyrlas qoǵamdastyǵyn qurýǵa jańa taraý jazady.