ShOLÝ: Elbasy Joldaýy - el ómirine tyń serpilis ákeletin qujat
Bul qujatta, budan burynǵy qol jetkizilgen nátıjeler saralanyp, endi osydan soń tyń mindetterge baǵyt berilip, sony júzege asyrýǵa bar kúsh-jiger jumyldyrylmaq. Ulttyq qordan 2015, 2016, 2017 jyldarǵa, ár jyl saıyn úsh mıllıard dollardan qarjy quıylýy sonyń berik kepildigi ispettes. Sondyqtan da bul joldaý qazirgi kezeńniń ózinde de ózektiligin joımaǵan, mańyzy aıyryqsha, el ómirine tyń serpilis ákeledi dep senim artqan biregeı joba.
Bul joldaýynda túrli mańyzdy máseleler jan-jaqty kórinis tapqan. Ult kóshbasshysy halyqqa arnaǵan Joldaýynda 7 baǵytqa aıryqsha nazar aýdarǵan.
Birinshi. Kóliktik-logıstıkalyq ınfraqurylymdardy damytý.
Ekinshi. Indýstrııalyq ınfraqurylymdardy damytý.
Úshinshi. Energetıkalyq ınfraqurylymdardy damytý.
Tórtinshi. Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq pen sý- jáne jylýmen qamtamasyz etý jelileri ınfraqurylymdaryn jańǵyrtý.
Besinshi. Turǵyn úı ınfraqurylymdaryn nyǵaıtý.
Altynshy. Áleýmettik ınfraqurylymdardy damytý.
Jetinshi. Shaǵyn jáne orta bıznes pen iskerlik belsendilikti qoldaý boıynsha jumysty jalǵastyrý.
Sonymen birge Elbasy Joldaýda densaýlyq, bilim máselesiniń de kún tártibinen túspeıtinin aıtty.
«Damýymyz jedel, keleshegimiz kemel bolýy úshin sizderdi aldaǵy ýaqytta Joldaýdan týyndaıtyn mindetterdi oryndaý jolynda birlikpen, abyroımen qyzmet atqarýǵa shaqyramyn», - degen bolatyn Elbasy.
El ekonomıkasyna úlken serpilis beretin «Nurly Jol - bolashaqqa bastar jol» Joldaýynda aıtylǵan basty baǵyttardy júzege asyrý barysyndaǵy atqarylǵan jumystar «QazAqparat» Halyqaralyq aqparattyq agenttiginiń nazarynan tys qalǵan emes. Biz búgin Elbasy Joldaýy jóninde qańtar aıyndaǵy materıaldarǵa sholý taspasyn usynamyz.
***
ELBASY JOLDAÝY EKONOMIKANY JANDANDYRDY
Tabaldyryqtan jańa attaǵan Meshin jyly qazaq úshin qaı jaǵynan alǵanda da erekshe bolǵaly tur. Eń aldymen eldiń ekonomıkalyq damý turǵysynan kelsek, bul jyly Qazaqstan DSU sekildi álemdik alpaýyt uıymnyń jańa múshesi retinde jańa quqyqtyq-saýdalyq rejımge kóshedi. Bul elimiz úshin tosyn túıtkilderge toly úlken tájirıbe. Onyń ústine álemdik daǵdarys daýyly, syrtqy ekonomıkalyq faktorlar elimizdiń damýyna óz órnegin salatyny da belgili. Sondyqtan da, jahandyq daǵdarystyń jańa jaǵdaılarynda ekonomıkalyq ósimdi quldyratpaý úshin atqarýshy bılikten burynǵydan da belsendilik talap etiletini de anyq.
Endeshe jańa kirgen Meshin jyly elimizdiń damýy úshin qaı jaǵynan alǵanda da asa mańyzdy jyl bolatyny sózsiz. Aıta keterligi, Memleket basshysy «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósý, reformalar, damý» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda jahandyq daǵdarystyń jańa jaǵdaılarynda Qazaqstan damýynyń strategııalyq baǵyttaryn aıqyndap bergen bolatyn. Eldiń damýyna kedergilerdi joıyp, jańa múmkindikterdi izdestirý jóninde de naqty mindetter qoıyldy. Sonyń aıasynda Qazaqstan 2016 jyldan bastap naqty iske asatyn reformalardyń zańdyq negizin qalady. ıAǵnı, bıyldan bastap uzaq merzimdi, orta merzimdi jáne taıaý perspektıvaǵa arnalǵan is-qımyl josparynyń ózegi retinde «Bes ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý jónindegi 100 naqty qadam» Ult jospary naqty kórinis ala bastaıdy.
Al keshe ǵana esigin japqan Qoı jylynyń aıaqtalar tusynda Úkimet pen Ulttyq bank 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan daǵdarysqa qarsy is-qımyl josparyn bekitken bolatyn. Prezıdent quptaǵan Daǵdarysqa qarsy basty baǵdarlama mańyzdy úsh baǵyttan turady, olar: Birinshiden - ekonomıkalyq ósim. Ekinshiden - ekonomıkanyń, qoǵam men memlekettiń turaqtylyǵyn qamtamasyz etetin reformalar. Úshinshiden - qoǵamnyń barlyq salalaryn úzdiksiz jańǵyrtý jolymen damytý. Tutastaı alǵanda el ekonomıkasyn odan ári damytý jónindegi mindetterdi iske asyrýda Úkimet pen Ulttyq Banktiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik turaqtylyqty qamtamasyz etý boıynsha 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan Daǵdarysqa qarsy is-qımyl jospary mańyzdy jáne sheshýshi qadam bolyp tabylady. Daǵdarysqa qarsy jospar qarjy sektoryn turaqtandyrý, bıýdjet saıasatyn ońtaılandyrý, jekeshelendirý jáne ekonomıkalyq básekeni yntalandyrý, ınvestıtsııalyq jáne áleýmettik saıasat jónindegi sharalardy, sondaı-aq, 100 naqty qadam - Ult jospary sheńberinde reformalardy tereńdetý jónindegi sharalardy qamtyp otyr. Osyǵan baılanysty Elbasy tapsyrmalaryna sáıkes jańa qurylymdyq ekonomıkany qalyptastyrý úshin Úkimettiń aǵymdaǵy jyly atqaratyn sharalaryna toqtalýdy jón sanadyq.
Birinshi - qarjy sektoryn turaqtandyrý
Bul rette Ulttyq Bank pen Úkimettiń orta merzimdi perspektıvadaǵy negizgi maqsaty ınflıatsııany 2016-2017 jyldary 6-8 paıyzǵa deıin, 2018 jyly 5-7 paıyzǵa deıin, 2019 jyly 4-6 paıyzǵa deıin jáne 2020 jyly 3-4 paıyzǵa deıin tómendetý bolyp tabylady. Osyǵan oraı, 2016 jylǵy sáýirde bazalyq paıyzdyq mólsherlemeni ıkemdi ózgertý tetigi engiziletin bolady. Bul baǵa turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge jáne ınflıatsııa deńgeıin tómendetýge baǵyttalady. «Mundaı qadam aqsha-kredıt saıasaty operatsııalarynyń tıimdiligin arttyrýǵa jáne onyń aqsha naryǵynyń mólsherlemelerine yqpalyn kúsheıtýge múmkindik beredi. Sonymen qatar, Úkimet jumys istemeıtin kredıtter turǵysynan bank sektorynyń barlyq sýbektilerine júrgizilgen kúızelis-testileýdiń nátıjeleri boıynsha qarjy sektorynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin 2016 jylǵy qyrkúıekke deıin olardy moıyndaý jáne esepten shyǵarý jónindegi sharalar qabyldanatyn bolady. Budan bólek, zeınetaqy jınaqtarynyń kiristiligin arttyrý maqsatynda 2016 jylǵy naýryzǵa deıin zeınetkerlik aktıvterdi ınvestıtsııalaý tásilderi qaıta qaralatyn bolady jáne 2016 jylǵy shildege deıin zeınetaqy qorlarynyń aktıvterin qazaqstandyq nemese sheteldik jekemenshik kompanııalardyń basqarýyna berý tetikteri ázirlenetin bolady. «2016 jyly Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory, Problemaly kredıtter qory jáne basqa da qarjy ınstıtýttary Ulttyq Banktiń baqylaýynan shyǵarylady», - dep túsindiredi Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev.
Onyń aıtýynsha, ekonomıkany dollarsyzdandyrý maqsatynda Ulttyq bank Úkimetpen birlesip ekonomıkany dollarsyzdandyrý jáne korporatıvtik qundy qaǵazdar naryǵyn damytýdy jáne bırjalyq saýdany teńgeleı qarjy quraldarymen yntalandyrýdy, el aýmaǵynda satylatyn taýarlar men kórsetiletin qyzmetterdiń baǵalaryn jáne olardyń jarnamasyndaǵy baǵalardy ulttyq valıýtamen ǵana belgileýdi jáne kórsetýdi qosa alǵanda, teńge quraldarynyń tartymdylyǵyn arttyrý jónindegi sharalar keshenin qabyldaıdy.
Ekinshi - bıýdjet saıasatyn ońtaılandyrý
Bul rette memlekettik shyǵystardy qatań únemdeý, olardyń tıimdiligin arttyrý jáne Ulttyq qordyń qarajatyn utymdy paıdalaný bıýdjet saıasatynyń negizgi maqsattaryna aınalady. Osyǵan baılanysty, 2016 jylǵy sáýirge deıin Ulttyq qor qarajatyn qalyptastyrý men paıdalanýdyń jańa tujyrymdamasynyń jáne Bıýdjet kodeksiniń jobalary jańa redaktsııada ázirlenetin bolady. Sonymen qatar, 2016 jylǵy naýryzǵa deıin Bıýdjet kodeksine qolma-qol aqsha tapshylyǵyn jabý úshin jergilikti atqarýshy organdardyń úsh jylǵa deıingi merzimge Úkimetten qaryz alýyn kózdeıtin tolyqtyrýlar engiziletin bolady. Budan bólek, 2017-2019 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjetti qalyptastyrý barysynda 2016 jylǵy sáýir-tamyzda tıimsiz shyǵystardy jáne jeke sektor qarjylandyrýy múmkin shyǵystardy alyp tastaý arqyly bıýdjet shyǵystaryn ońtaılandyra otyryp, respýblıkalyq jáne jergilikti bıýdjettik baǵdarlamalarǵa tolyq revızııa júrgiziledi.
Sondaı-aq, Úkimet bıýdjetten kúrdeli shyǵyndardy qarjylandyrýdyń servıstik modelin qoldaný múmkindigi úshin 2016 jylǵy naýryzǵa deıin úlgilik servıstik kelisimshartty ázirleýdi qamtıdy. Al salyq júıesin túbegeıli reformalaý maqsatynda qosylǵan qun salyǵynyń ornyna satýdan túsetin salyqty engizýdi, salyq rejımderin úsh deńgeıge deıin ońtaılandyrýdy, tıimsiz salyqtyq jeńildikterdi joıýdy, sondaı-aq salyq salasynyń ashyqtyǵy men salyqtyq ákimshilendirý tıimdiligin arttyrýdy kózdeıtin biriktirilgen Salyq jáne Keden kodeksiniń jobasy 2016 jylǵy 1 qyrkúıekke deıin Parlamentke engiziledi.
Úshinshi baǵyt - jekeshelendirý jáne ekonomıkalyq básekelestikti yntalandyrý
Aıta keterligi, Úkimet 2015 jyly 22 jeltoqsanda Yellow Pages Rules qaǵıdattaryna sáıkes aktsııalarynyń elý paıyzynan astamy memleketke tıesili zańdy tulǵalar júzege asyra alatyn qyzmet túrleriniń tizbesin bekitken bolatyn. «Básekelestik pen jeke kapıtaldy damytýdy yntalandyrý úshin 2016 jylǵy aqpanǵa deıin monopolııaǵa qarsy vedomstvonyń mártebesi men onyń jumys tártibin aıqyn reglamentteı otyryp, monopolııaǵa qarsy zańnamany Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy standarttaryna sáıkestendirýdi kózdeıtin zań jobasy ázirlenetin bolady. Al 2017 jylǵy 1 qańtardan bastap ústem nemese monopolııalyq jaǵdaıǵa ıe Naryq sýbektileriniń memlekettik tizilimi joıylatyn bolady. Sonymen birge, 2016-2017 jyldary tabıǵı monopolııalardyń bazalyq sýbektileri shekti (uzaq merzimdi) tarıfter boıynsha jumysqa kóshiriledi», - deıdi Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev.
Onyń aıtýynsha, ekonomıkadaǵy memlekettiń rólin tómendetý jónindegi Memleket basshysynyń tapsyrmasyn oryndaý úshin memleket ıeliginen alý jáne jekeshelendirý boıynsha aýqymdy jumys júrgiziletin bolady. Aıta keterligi, Memleket basshysy memlekettik jáne kvazımemlekettik sektor obektilerin memleket ıeliginen alýdy jáne jekeshelendirýdi jandandyrýǵa baǵyttalǵan Zańǵa 4 jeltoqsanda qol qoıǵan bolatyn. Soǵan sáıkes, jekeshelendirýge, aktıvterdi ádil naryqtyq qunymen satýǵa, shekteýler alyp tastaldy, sondaı-aq qazaqstandyq jáne sheteldik ınvestorlardyń jekeshelendirýge barynsha kóp qatysýy úshin jaǵdaılar jasalyp otyr. Sonymen qatar, 2015 jylǵy 25 jeltoqsanda Úkimet jańa Jekeshelendirýdiń 2016 - 2020 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn maquldap, sonyń sheńberinde tizbeler bekitilgen edi.
Jekeshelendirý saıasaty aıasynda 2016 jylǵy 1-shi toqsanda ıelikten shyǵarýǵa jatpaıtyn nysandardyń tizbesi qysqartylady jáne barlyq aktsıonerlerdiń kvazımemlekettik sektordyń ıelikten shyǵarylǵan aktıvterdi satyp alýǵa basym quqyqtaryn alyp tastaýdy kózdeıtin Zań jobasy ázirlenedi. Budan bólek, 2016 jylǵy qańtarda jekeshelendirý protsesin qoldaý jáne monıtoringileý úshin halyqaralyq konsýltanttardy tarta otyryp, Úkimet janynan arnaıy Jobalyq ofıs (Delivery unit) qurylatyn bolady. Sondaı-aq Biryńǵaı aqparattyq saıasat sheńberinde árbir naqty kásiporynnyń maqsatyn jiti sıpattaı otyryp, «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qory», «QazAgro» jáne «Báıterek» aktsıonerlik qoǵam obektilerin qosa alǵanda jekeshelendirý boıynsha keń aýqymdy PR-kampanııa jospary ázirlenetin bolady.
«2016-2018 jyldary ishinde «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qory» aktsıonerlik qoǵamyn ózgertý jalǵasady. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes 2016 jylǵy jeltoqsanǵa deıin «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qory» aktsıonerlik qoǵamy, «Báıterek» ulttyq basqarýshy holdıngi» aktsıonerlik qoǵamy, «QazAgro» ulttyq basqarýshy holdıngi» aktsıonerlik qoǵamy aktıvteri básekeli ortaǵa kóshkennen keıin, olardy shaǵyn holdıngter etip qaıta qurý boıynsha usynystar daıyndalatyn bolady. 2016 jylǵy mamyr aıyna deıin taldaýlar júrgizilip, onyń nátıjeleri, qajet bolǵan jaǵdaıda boıynsha zańdastyrý sharttary jáne onyń qatysýshylaryna kepildikterdi kúsheıtý boıynsha usynystar engiziletin bolady. Ońaltý jáne bankrottyqtyń, sondaı-aq tólem qabiletsizdigin retteýdiń jańa tetikterin iske asyrý maqsatynda 2016 jylǵy qańtarda tıisti Іs-qımyl jospary qabyldanatyn bolady jáne naýryzǵa deıin jeke tulǵalar bankrottyǵy ınstıtýtyn engizý boıynsha zań jobasynyń tujyrymdamasy ázirlenbek»,- deıdi mınıstr Erbolat Dosaev.
Túıindeı aıtqanda, Úkimet Daǵdarysqa qarsy is-qımyl jospary aıasynda alǵa qoıylǵan mindetterdi iske asyrý úshin naqty tetikterge kirispek. Úkimet bekitken josparmen qosa «Nurly jol» memlekettik ınfraqurylymdyq damý baǵdarlamasy, «Bes ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý jónindegi 100 naqty qadam» Ult josparyn iske asyrý eń aldymen jahandyq daǵdarys jaǵdaıyndaǵy syn-qaterlerdi eńserip, ekonomıkany odan ári damytýǵa jáne halqymyzdy áleýmettik jaǵynan qoldaýdy saqtap qalýǵa baǵyttalyp otyr. Osy tusta ekonomıkanyń syrtqy daǵdarystyq qubylystar áserine qaramastan, Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap zeınetaqyǵa ındeksteý júrgizilip, járdemaqylar men stıpendııalar, densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne áleýmettik qorǵaý salasyndaǵy jumyskerlerdiń jalaqysy kóbeıtilip otyrǵanyn da atap ótýge bolady.
Sondaı-aq Úkimet óziniń Qoı jylyndaǵy jumysyn qorytyndylaý kezinde aldaǵy ýaqyttaǵy negizgi qyzmetinde daǵdarysqa qarsy sharalardy tııanaqty júrgize otyryp, el ekonomıkasyn búgingi álemdik ekonomıkada oryn alyp otyrǵan teris syn-qaterlerdiń daýylyna uryndyrmaı ósim kórsetýi úshin qoldanylatyn qajetti tetikteri taǵy bir pysyqtaldy. Sharalardy pysyqtaý protsesi Májilistegi Úkimet saǵatynda májilismenderdiń aldynda ótip, bul jaıynda elimizdiń sol kezdegi Ulttyq ekonomıka mınıstri Erbolat Dosaev negizgi baıandama jasaǵan bolatyn.
Mınıstr óz sózinde Úkimet pen Ulttyq banktiń 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan Daǵdarysqa qarsy jospary maquldaǵanyn, onyń eki bólimnen turatyndyǵyn atap ótti. Atalǵan jospardyń birinshisi - Elbasynyń qarasha aıyndaǵy Joldaýy boıynsha bes negizgi baǵyt aıasynda jańa qurylymdyq ekonomıkany qalyptastyrý. Ekinshisi - ekonomıka ósimin jáne oǵan kredıt berýdi yntalandyrý boıynsha sharalar. Elbasy mine osy bólimge egjeı-tegjeıli toqtalyp qana qoımaı, Úkimet tarapynan 2016 jyldyń sáýirine qaraı bazalyq paıyzdyq mólsherlemeni ıkemdi ózgertý tetigi engiziletindigin, naýryz aıyna deıin zeınetaqy aktıvterin ınvestıtsııalaý tetigi qaıta qaralatyndyǵyn, osy aıda jekeshelendirý protsesin kótermeleý jáne monıtorıngileý úshin halyqaralyq konsýltanttardy tarta otyryp, Úkimet janynan Jobalyq keńse qurylatyndyǵyn, qyrkúıekke deıin bank sektorynan jumys istemeıtin kredıtterdi esepten shyǵarylatyndyǵyn málim etti.
Endi Úkimettiń aldaǵy ýaqytta qolǵa alatyn osy jáne ózge de naqty sharalaryna toqtalsaq. Birden aıta keterligi, Ulttyq bank pen Úkimettiń orta merzimdi perspektıvadaǵy negizgi maqsaty 2016-2017 jyldary ınflıatsııany 6-8 paıyz dálizinde, 2018 jyly 5-7 paıyz, 2019 jyly 4-6 paıyz, al 2020 jylǵa qaraı 3-4 paıyzǵa deıin tómendetý bolyp otyr. Bul rette 2016 jyldyń sáýirinde bazalyq paıyzdyq mólsherlemeni ıkemdi ózgertý tetigi engiziletin bolady. Bul baǵa turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge jáne ınflıatsııa deńgeıin tómendetýge baǵyttalady. Aqsha-kredıt saıasaty operatsııalardyń tıimdiligin arttyrýǵa, onyń aqsha naryǵynyń mólsherlemelerine yqpalyn kúsheıtýge múmkindik beredi. «Aǵymdaǵy jyldyń qarashasynda valıýta naryǵyndaǵy tórelik jáne alypsatarlyq mámilelerdi azaıtý úshin Ulttyq bank belgilegen dıapazonda paıyzdyq mólshermeler dálizin qoldaý jónindegi buryn málimdegen mindettemelerinen bas tartqan bolatyn. Jumys istemeıtin kredıtter turǵysynan bank sektorynyń barlyq sýbektilerine júrgizilgen kúızelistik testileýdiń nátıjeleri boıynsha 2016 jyldyń qyrkúıek aıyna deıin olardy moıyndaý jáne esepten shyǵarý jónindegi sharalar qamtylatyn bolady. Bul qarjy sektoryn turaqtandyrý sharasy bolyp tabylady», - dedi E. Dosaev.
Onyń sózine qaraǵanda, Úkimet jańa 2016-2020 jyldarǵa arnalǵan Jekeshelendirýdiń keshendi sharalar josparyn maquldap, onyń aıasynda tizbelerdi bekitken. 2016 jyldyń birinshi toqsanynda ıelikten shyǵarýǵa jatpaıtyn nysandardyń tizbesi qysqartylyp, barlyq aktsıonerlerdiń kvazımemlekettik sektordyń ıelikten shyǵarylǵan aktıvterin satyp alýǵa basym quqyqtaryn alyp tastaýdy kózdeıtin zań jobasy ázirlenedi. «Sonymen qatar, kelesi 2016 jyldyń 1 qańtarynan jekeshelendirý protsesin kótermeleý jáne monıtorıngileý úshin halyqaralyq konsýltanttardy tarta otyryp, Úkimet janynan Jobalyq keńse (Delivery unit) qurylady. Sonymen qatar, Biryńǵaı aqparattyq saıasat sheńberinde árbir naqty kásiporynnyń maqsatyn jiti sıpattaı otyryp, «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál aýqat qory», «QazAgro» jáne «Báıterek» holdıngterin qosa alǵanda jekeshelendirý boıynsha keń aýqymdy PR-kompanııa jospary ázirlenetin bolady», - dedi mınıstr.
E.Dosaevtyń aıtýynsha, zeınetaqy jınaqtarynyń kiristiligin arttyrý maqsatynda keler jyldyń naýryz aıyna deıin zeınetkerlik aktıvterin ınvestıtsııalaý tetigi qaıta qaralatyn bolady. Al 2016 jyldyń shildesine deıin zeınetaqy qorlarynyń aktıvterin qazaqstandyq nemese sheteldik jekemenshik kompanııalardyń basqarýyna berý tetikteri ázirlenedi. Budan bólek, Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory, Problemaly kredıtter qory jáne basqa da qarjy ınstıtýttary Ulttyq banktiń baqylaýynan shyǵarylady.
Ulttyq ekonomıka mınıstri depýtattarǵa daǵdarysqa qarsy jedel sharalardyń negizgi baǵyttary týraly da aıtyp berdi. Onyń sózine qaraǵanda, óndiristiń jáne otandyq kásiporyndar ónimi eksportynyń tómendeýine jol bermeý maqsatynda MTJ qyzmeteri men elektr energııasy tarıfterine 2016 jylǵa ýaqytsha tómendetý koeffıtsıentteri beriletin bolady. Otandyq taýar óndirýshilerdiń ónimin ótkizýdi qamtamasyz etý úshin júıe quraýshy jáne iri kásiporyndarmen jáne ulttyq kompanııalarmen uzaq merzimdi kelisimsharttar men memorandýmdar (3 jyldan astam) jasalady, sondaı-aq «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasy jáne IIDMB ınfraqurylym qurylysynda otandyq materıaldardy paıdalaný yntalandyrylady. Ekinshiden, «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda iske asyrylatyn ınfraqurylymdyq jobalar qurylys ındýstrııasyn damytýǵa jáne tutastaı alǵanda ekonomıkadaǵy iskerlik belsendilik pen jumyspen qamtýdy qoldaýǵa aıtarlyqtaı mýltıplıkatıvtik áser etedi. Túıindi ınfraqurylymdyq jobalardyń iske asyrylýyn jedeldetý úshin «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasynyń sheńberinde qosymsha qarajat tartý kózdeledi. «Astana-Temirtaý» jáne «Astana-Pavlodar» avtojoldarynda jumystardy ýaqtyly aıaqtaý úshin (avtojoldyń bir baǵytynda eki jolaq boıynsha qozǵalystyń ashylýy jáne 2018 jyly «Astana-Pavlodar-Semeı» jobasynyń tolyq aıaqtalýy) 2016 jyly 75 mlrd. teńge jáne 2017-2018 jyldary 225,1 mlrd. teńge somasyna memleket kepildigimen qaryz qosymsha tartylatyn bolady. Budan basqa, «QazAvtoJol» UK» AQ avtojol jobalaryn iske asyrýǵa Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Eksımbankinen 2,6 mlrd. AQSh dollary somasyna qaryz tartylady. «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasy sheńberinde kózdelgen Ulttyq qor qarajatyn, Halyqaralyq qarjy uıymdary, Qytaı Eksımbanki qaryzdaryn eskere otyryp, qosymsha qarajat tartý 2020 jylǵa deıin «Nurly Jol Ońtústik», «Nurly Jol Shyǵys», «Nurly Jol Batys» túıindi baǵyttary jáne respýblıkalyq mańyzy bar avtojoldar boıynsha 8 myń km avtojoldy paıdalanýǵa berýge múmkindik beredi.
«Úshinshiden, aǵymdaǵy jylǵy jeltoqsanda «Bıznestiń jol kartasy 2020» baǵdarlamasy sheńberinde shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý maqsatynda aınalym qarajatyn tolyqtyrý úshin kredıt boıynsha syıaqy mólsherlemelerin sýbsıdııalaýǵa óńirlerge 7,2 mlrd. teńge somasyna, 2016 jyly ınvestıtsııalyq kredıtterdi sýbsıdııalaýǵa jáne kepildendirýge 7 mlrd. teńge qosymsha qarajat bólinetin bolady. Bul ekonomıkaǵa 202 mlrd. teńge somasyna kredıtterdi tartýǵa, ónim óndirýdi 418 mlrd. teńgeden astam somaǵa ulǵaıtýǵa, keminde 15 177 jumys ornyn saqtaýǵa jáne qurýǵa, 50 mlrd. teńge somasynda bıýdjetke salyq túsimderin qamtamasyz etýge múmkindik beredi», - dedi ol.
Tórtinshiden, halyqtyń turǵyn úıge qoljetimdilik deńgeıin arttyrý úshin 2016-2018 jyldary jalǵa beriletin alańy 817 myń sharshy metr nemese shamamen 13 600 páter turǵyn úı salý jáne ony satyp alý qamtamasyz etiledi. «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» AQ klıentteriniń barlyq salymdaryna ótemaqy berý úshin Úkimet rezervinen 2016 jyly 20,9 mlrd. teńge jáne 2017 jyly 16 mlrd. teńge bólinetin bolady.
Turǵyn-úı qurylysyndaǵy úleskerlik salymdardy kepildendirý qoryn qurý maqsatynda «Báıterek» UBH» AQ jarǵylyq kapıtalyn 10 mlrd. teńgege ulǵaıtý kózdelip otyr.
Besinshiden, agroónerkásip kesheni jobalaryn iske asyrý jedeldetiledi. Bul rette sýlandyrý jáne gıdromelıoratsııa arqyly sýarmaly jerlerdi qalpyna keltirý jobalaryn iske asyrý úshin 2016-2018 jyldary 153 mlrd. teńge somasyna HQU qaryzdary memlekettik kepildiktermen tartylady. «QazAgro» aýyl sharýashylyǵy ónimderin, eń aldymen, et pen sút óndirý jáne óndeý jónindegi basym ınvestıtsııalyq jobalaryn iske asyrý maqsatynda 2016-2018 jyldary 300,7 mlrd. teńge somasyna memlekettik kepildikter berý kózdeledi.
«Altynshydan, 2016 jylǵy naýryzda 10 mlrd. teńge somasynda memlekettik kepildikpen beriletin qaryzdardy tartý esebinen «Shúlbi GES-i Aqtoǵaı Taldyqorǵan Almaty Joǵary kerneýli jeli» 500 kV elektr taratý jelisi qurylysynyń jobalaryn iske asyrý jalǵasady. Sondaı-aq 2016-2018 jyldary «Integratsııalanǵan gaz-hımııa kesheni, 1-fazasy» jobasyn iske asyrý úshin 556,7 mlrd. teńge somasynda memlekettik kepildikpen beriletin qaryzdar tartylady. 2017 jyly Jambyl oblysynda «EvroHım-Ýdobrenııa» JShS-niń mıneraldy tyńaıtqyshtar óndirý zaýyty úshin ınfraqurylym salynatyn bolady, ol úshin respýblıkalyq bıýdjetten 11,1 mlrd. teńge bólinedi. Sondaı-aq respýblıkalyq bıýdjettiń 1,5 mlrd. teńge qarajaty esebinen ǵarysh apparattarynyń jınaý-synaq kesheniniń qurylysy aıaqtalady», - dedi E.Dosaev.
Al sońǵy 7-shi baǵytta jumyspen qamtýdy qoldaý maqsatynda 2016 jyly óńirlik Jumyspen qamtýǵa járdemdesýdiń keshendi josparlaryn iske asyrý jalǵastyrylady jáne kadrlarǵa qajettilikti aıqyndaý arqyly jumyskerlerdiń bosatylýy men jańadan qurylatyn jumys oryndarynyń jıyntyq kartasy ózektendiriledi.
Bıyldan bastap kúshine engen DSU músheliginiń artyqshylyqtary qandaı?
Ótken 2015 jyldyń Qazaqstan úshin basty jańalyqtarynyń biri - Dúnıejúzilik saýda uıymyna múshelikke qabyldanýy boldy. ıAǵnı, jańa kirgen 2016 jyldan bastap Qazaqstan jańa quqyqtyq-saýda rejımine kóshedi. 19 jylǵa jalǵasqan kelissózden soń Qazaqstan álemdik saýdanyń kórigin qyzdyratyn alpaýyt uıymnyń tolyqqandy 162-shi múshesi retinde byltyrǵy jeltoqsan aıynda resmı qabyldandy.
1996 jyly aıqyndalǵan syrtqy saıasattaǵy basymdyqqa 20 jyldan soń, ıaǵnı 2016 jyldyń 1 qańtarynan qol jetkizip otyrmyz. Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev kelissózderdiń sátti aıaqtalǵanyn tarıhı mańyzdy oqıǵa retinde baǵalap: «Elimiz asa mańyzdy taǵy bir tarıhı oqıǵa qarsańynda tur. Biz Dúnıejúzilik saýda uıymyna kirý jónindegi kelissózderdi tabysty aıaqtadyq. DSU-ǵa múshe bolý - kúlli Qazaqstannyń jemisi. Bul - elimizdiń jahandyq ekonomıkanyń bólinbes bólshegi retinde moıyndalýynyń aıǵaǵy» degen bolatyn.
Jalpy halyqaralyq saýda-sattyq máselesine keletin bolsaq, táýelsiz Qazaqstan óziniń ótken tarıhynda ashyq ekonomıkalyq saıasat ustanyp, sonyń nátıjesinde birqatar jetistikterge qol jetkizdi. Ekonomıkamyzdyń qurylymy da aıtarlyqtaı ózgeriske ushyrady. Qazaqstannyń jan basyna shaqqandaǵy Jalpy ishki ónimi de Ortalyq jáne Shyǵys Eýropa elderiniń deńgeıimen teńesti. Syrtqy saýda kólemi 120 mıllıard dollardan assa, Qazaqstan álemniń 185 memleketimen saýda-sattyqty jolǵa qoıǵan. Sonyń ishinde syrtqy saýda aınalymynyń 90 paıyzdan astamy da ózimiz jańa múshe bolyp otyrǵan DSU elderine tıesili eken. Budan bólek, Qazaqstan bıznesti órkendetý isine de belsene den qoıdy. Máselen, byltyrǵy jyly Qazaqstan álemdegi 189 el ekonomıkasy ishinde 41-shi pozıtsııaǵa ornyqty. «Doing Business» reıtınginde elimiz bıznestegi reformany meılinshe kóbirek júzege asyrǵan memleket retinde ataldy. Dúnıejúzilik bank Qazaqstanda júrgizilip otyrǵan reformalardyń bıznesti jaqsartqanyn atap ótedi. Osyndaı aýqymdy jumystar nátıjesinde Qazaqstan ınvestıtsııalar úshin eń qolaıly elderdiń biri retinde moıyndaldy.
Osyndaı jaǵdaıda DSU músheligine qabyldanyp, halyqaralyq erejelerge saı saýda jasaý elimizge ne beredi degen máselege toqtalsaq. Jalpy DSU-nyń basty ereksheligi - múshe memleketter ózderi jaýapkershilikke alǵan ortaq qaǵıdatty ustanyp, saýda-sattyqta birkelki tártipter bári úshin birdeı qoldanady. Bunyń memleketter, alpaýyt transulttyq kompanııalardan bastap qarapaıym halyq úshin de mańyzy zor. Óıtkeni, Uıym aıasynda saýda tetigi ajyratylyp, taýarlar belgilengen tártip sheńberinde erkin aınalady, sonyń nátıjesinde básekelestik kúsheıip, baǵa men sapada ozǵandar dúnıeniń sapyrylysqan saýdasynda «kirpish bolyp» qalana alady.
Sosyn DSU - elder arasyndaǵy erkin saýda men ashyqtyq qaǵıdattaryn basshylyqqa alatyn, múshe memleketteri arqyly halyqaralyq saýda erejelerin endirýge arnalǵan halyqaralyq uıym. Negizgi maqsaty biryńǵaı saýda júıesin qurý bolyp tabylatyn Uıym kópjaqty kelissózder boıynsha qatysýshy-memlekettermen ózara kelisilgen qaǵıdattardy basshylyqqa alyp, memleketterdiń bir-birimen ádiletti jáne erkin básekelestik shartynda saýda jasasýyn qoldaıdy hám soǵan jaǵdaı jasaıdy. Uıym sheńberinde ashyqtyq qaǵıdaty da qatań qaralady. Aıta keterligi, DSU erejeleri saıasattan tys, tek qana saýda-ekonomıkalyq múddeler men máselelerdi retteıdi. Onyń basty maqsaty qandaı da bir bolsyn nátıjelerge qol jetkizý emes, tek qana halyqaralyq saýdanyń jalpyǵa ortaq qaǵıdattaryn belgileý bolyp tabylady. Deklaratsııaǵa sáıkes DSU jumysy negizinen birqatar qaǵıdattarǵa arqa súıeıdi. Atap aıtqanda, olar, birinshi - jalpyǵa ortaq teń quqylyq. Bul rette DSU-nyń barlyq músheleri bir-birine saýdada neǵurlym qolaıly jaǵdaıdy usynýy tıis. Munyń ózi DSU-nyń bir múshesine berilgen preferentsııalar qalǵan barlyq múshelerine de ortaq ekendigin bildiredi. ıAǵnı, saýda-sattyqta «úlken kishi memleket» degen bolmaıdy, elderdiń bári teń qaǵıdatqa moıynsunady. Ekinshi - ózara árekettestik. Osy boıynsha ekijaqty saýdadaǵy shekteýdi azaıtý jónindegi barlyq áreket ekinshi taraptan da qoldaý taýyp, ózara árekettestikke aınalýy tıis. Úshinshiden, ashyqtyq nemese móldirlik. Buǵan sáıkes, DSU músheleri óziniń saýda erejelerin tolyqtaı jarııalaýy jáne onyń DSU-nyń basqa múshelerine berilgen aqparattar úshin jaýap beretin organdary bolýy tıis. Tórtinshi - qoldanystaǵy mindettemelerdi qurý. Bul rette múshe elderdiń saýda tarıfteri jónindegi mindettemelerin elderdiń bir-birimen ózara qarym-qatynasy emes, negizinen alǵanda, DSU-nyń basty organdary retteıdi. Al qandaı da bir eldiń naqty sektorynda saýda jaǵdaıdy nasharlatylatyn bolsa, osydan zardap shekken jaq basqa sektorlardan ózine ótemaqy talap ete alady. Besinshiden - qorǵanys «qaqpaqshalary». Buǵan sáıkes, keıbir jaǵdaılarda úkimet saýda shekteýlerin engize alady. DSU kelisimi onyń múshelerine tek qorshaǵan ortany qorǵaýda ǵana emes, sonymen qatar, adamdar densaýlyǵyn saqtaýda, janýarlar men ósimdikterdi qorǵaýda da sharalardy qoldanýǵa múmkindikter beredi.
Toq eteri DSU arqyly múshe memleketterde óndirilgen sapaly ári baǵasy básekelese alatyn taýar óz ıesin tabady. Sondyqtan da, jahandyq uıymnyń qataryna qosylǵan Qazaqstan úshin bul jol damýdyń dańǵyly ǵana emes, úlken synaqtar alańy ekeni belgili. Sondaı-aq, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna umtylatyn ári álemniń ozyq otyz memleketiniń qataryna enýdi strategııa retinde aıqyndaǵan Qazaqstan úshin DSU aıasynda damý asa mańyzdy. Óıtkeni, ortaq saýda júıesindegi múmkindikter memleketterdiń belsendiligine ǵana emes, otandyq bıznestiń, qazaqstandyq óndiristiń básekelestigine kóbirek baılanysty, endeshe básekede bekem bolýy úshin eń aldymen sapa men baǵa kóńilden shyǵýy shart.
Al DSU-nyń Qazaqstan úshin artyqshylyqtary degen máselege kelsek, sarapshylar onyń birqatar basymdyqtaryn alǵa tartady. Máselen, Uıymǵa qosylý arqyly Qazaqstan sapyrylysqan saýdanyń naryǵyna enedi. ıAǵnı, elimizdegi shaǵyn jáne orta bıznes óz ónimderin álemdik rynokqa eshbir kedergisiz shyǵarýǵa múmkindik alady. Árıne, baǵa men sapa jaǵynan básekede ozyq bolatyn taýarlarǵa esh kedergi bolmaıdy. Osylaısha, qazaqstandyq kásipkerler jahandyq saýda naryǵyna ótedi. Bul úshin Uıymnyń basqa músheleri óz elderinde qazaqstandyq taýarlarǵa da birdeı kepildikter beredi.
Ekinshi mańyzdy másele - Uıymǵa múshe bolǵan Qazaqstan úshin ekonomıkaǵa sheteldik ınvestıtsııany kóptep tartý múmkindigi qamtamasyz etiledi. Aıta keterligi, sońǵy on jylda Qazaqstan 208 mıllıard dollardan astam sheteldik ınvestıtsııa tartqan. Tek 2014 jyldyń ózinde ǵana elimizdiń ekonomıkasyna kelgen tikeleı shetel ınvestıtsııasy 23,9 mıllıard teńgeni qurap otyr. ıAǵnı, tutastaı alǵanda elimizde sońǵy jyldary ınvestıtsııalardyń turaqty ósimi tirkelip keledi. Al DSU-ǵa múshelik elimiz úshin ınvestorlar tartymdylyǵy turǵysynan qosymsha kúsh bolmaq. Sheteldik syrtqy kapıtaldyń kóptep kelýinen bolatyn elimiz úshin artyqshylyqtar aıtpasa da túsinikti. Bul ǵana emes, Qazaqstannyń ınvestorlary da DSU múshe memleketterine emin-erkin kire alady. Sonymen qatar, álemdik saýda rejımindegi alys-beris pen sapyrylys barysynda týyndaıtyn daý-damaılar da halyqaralyq moıyndalǵan sapada sheshimin tabady. ıAǵnı, Qazaqstan saýda salasynda daýlardy sheshýdiń álemdik tájirıbesine qadam jasaıdy degen sóz. Elimizde aldaǵy ýaqytta «Astana Halyqaralyq qarjy ortalyǵy» qurylatynyn, óńirdegi ıslamdyq qarjylandyrýdyń habyna aınalý múddesin eskersek, ondaı tájirıbeniń qazirden bolýy asa mańyzdy.
Osynyń bári tutastaı memleket úshin mańyzdy. Al qarapaıym halyqqa kelsek, el arzan ári sapaly taýarlarmen tutynýǵa qol jetkizedi. Sonyń ishinde eldegi uıaly baılanys operatorlaryna qatysty másele birinshi kezekte ózgeriske ushyraıtyny aıtylady. ıAǵnı, uıaly baılanys pen ınternet birshama arzandaıtyny, qoljetimdi bola túsetini kózdeledi. Osyǵan baılanysty telekommýnıkatsııa qyzmetteri sektory yryqtandyrylady. Aıta keterligi, búgingi kúni qalaaralyq jáne halyqaralyq baılanys qyzmetterin jetkizýshi kompanııalarǵa sheteldik kapıtaldyń qatysýyna shekteýler bar, ıaǵnı qatystyrylatyn sheteldik kapıtaldyń mólsheri 49 paıyzdan aspaýy shart. Alaıda, bundaı shekteýler Qazaqstan DSU-ǵa ótkennen keıingi aldaǵy 2,5 jylda joıylady. Tek ulttyq qaýipsizdik turǵysynan «Qazaqtelekom» AQ-qa ǵana bundaı shara qarastyrylmaıdy. Sosyn sheteldik bankter endi bes jyldan keıin ózderiniń fılıaldaryn Qazaqstanda ashýǵa múmkindik alatyn bolady. Tutastaı alǵanda bul halyq úshin jaǵymdy qubylys bolmaq. Óıtkeni, sheteldik qyzmet kórsetýshi kompanııalardyń naryqqa enýi básekelestikti arttyrady, sáıkesinshe baǵa da arzandap, sapa jaqsarmaq. Kedendik alymsyz elge enetin taýarlarǵa, básekelestik arqasynda sapaly ónimderge suranys arta túsedi. Bul rette DSU Bas dırektory Roberto Azevedonyń: «Uıymǵa kirýdiń artyqshylyqtary - jańa jumys oryndaryn ashý, halyqtyń tabysyn arttyrý, turmys deńgeıin jaqsartý. Bul - sizderdiń sońǵy jyldary qol jetkizgen jetistikterińiz ben jumsaǵan kúsh-jigerlerińizdiń moıyndalýy. Bul - reformalardyń keshendi baǵdarlamasynyń qısyndy nátıjesi, Qazaqstannyń bıznes úshin ashyq ekeni týraly búkil álemge joldaýy» degeni de eske túsedi. Shyndyǵynda, Qazaqstannyń Dúnıejúzilik saýda uıymyna enýi bıylǵy jyldyń ǵana emes tutastaı el tarıhyndaǵy asa mańyzdy oqıǵalardyń, eleýli ótkelderdiń biri bolmaq. Óıtkeni, DSU arqyly Qazaqstan álemdik saýdanyń elıtasyna enedi degen sóz.
Kezekten tys sezd ashý týraly qaýlyny partııa Tóraǵasy, Elbasy Nursultan Nazarbaev saılaý belgilengennen soń kóp kúttirmeı-aq jarııa etken. Sondyqtan, alqaly jıynǵa ázirlik te alysqa uzamady. Aldymen óńirlerde partııa fılıaldarynyń basqosýy ótip, delegattar saılanyp, sosyn saılaýaldy baǵdarlama jobasy partııanyń Saıası Keńesinde talqylandy. Osylaısha, 970 myń múshesi bar elimizdegi eń úlken saıası kúsh aldaǵy dodaǵa birinshi bop qamdandy. Jıyn barysynda partııa Tóraǵasy Nursultan Nazarbaev negizgi baıandamany jasady. «Biz úshin bul óte bir tarıhı ári jaýapty sát. Biz Parlament Májilisiniń saılaýyna qatysýǵa qajetti sheshimderdi búgin qabyldaýymyz qajet. «Nur Otan» partııasynyń 17 jyldan beri qaraı kóshbasshy bolyp kele jatqandyǵy bizdiń ekonomıkamyzdyń, memleket pen qoǵamnyń naqty jetistikterine aınalǵanyna kýámiz», - dedi N. Nazarbaev.
Shyndyǵynda, osy ýaqyt ishinde elimiz gúldendi, órkenıetti eldermen teńesti. Ozyq damyǵan otyz eldiń qataryna umtylatyn dárejege jetti. Málimetterge súıensek, osy jyldary ulttyq ekonomıkanyń jalpy aýqymy 23 ese ulǵaıǵan. Sońǵy alty jylda Qazaqstan ekonomıkasynyń 28 jańa salasy paıda bolyp, 890 óndiris iske qosylypty. Buryn eshqashan óndirilmegen 400 jańa ónim túrleri óndirile bastady. Tutastaı alǵanda, 17 jylda jan basyna shaqqanda JІÓ Qazaqstanda 20 ese ósken. Partııanyń aldyńǵy saılaýdaǵy tuǵyrnamasyn júzege asyrý barysynda qyrýar jumys atqarylyp, halyq aldynda alynǵan mindettemeler men kózdegen maqsattar merziminen buryn oryndaldy. Endigi mindet, el aldynda turǵan syn saǵatta halyqtyń senimin taǵy arqalap, jańa jaǵdaıda jumys isteýge jumylý. Al bul jumylý isinde «Nur Otan» saıası partııasy «100 naqty qadam» Ult josparyn nysanaǵa alyp, bes ınstıtýttyq reformany halyq ıgiligine aınaldyrýdy qarastyrady. «Men jaqynda ózimniń maqalamda Ult josparyn júzege asyrýdy jan-jaqty aıtyp ótken bolatynmyn. Búgin de qaıtalaǵan artyqtyq etpeıdi. Eń bastysy barlyq memlekettik qyzmetker osyǵan jumylýy kerek. Sondyqtan da, men bizdiń atqaryp jatqandarymyzdyń mańyzdylyǵyn halyqqa barlyq deńgeıde túsindirý kerek dep sanaımyn. Barlyǵy halyq ıgiligi úshin atqarylýda. Bul atqarylyp jatqannyń barlyǵy Qazaqstannyń Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna enýi úshin mańyzdy», - dedi N. Nazarbaev. Elbasynyń aıtýynsha, álemniń oza damyǵan 30 eli degenniń ózi osy Uıymmen baılanysty. «Bul bizdiń basty mindetimiz. Biz asa kúrdeli ekonomıkalyq damý kezeńinde reformalardy qolǵa alyp otyrmyz. Bul solaı bolýy da kerek. Daǵdarystyń ózi jańa deńgeıge kóterilýge septigin tıgizedi. Sondyqtan da, «Nur Otan» partııasynyń, onyń árbir múshesiniń mindeti - osy. Ult jospary - bizdiń aldaǵy bes jyldyǵymyzdy qamtıtyn saılaýaldy baǵdarlamamyzdyń ózegi», - dedi Elbasy.
Sonymen qatar, Memleket basshysy «Nur Otan» partııasynyń saılaýaldy baǵdarlamasynyń negizgi baǵyttaryna keńirek toqtaldy. Atap aıtqanda, Elbasy daǵdarysqa qarsy turaqtandyrý máselesine erekshe nazar bóldi. Bıylǵy jylǵa dál osy maqsattarǵa respýblıkalyq bıýdjetten 225 mlrd teńge rezerv qarastyrylǵan eken. Sol tóńiregindegi atqarylatyn sharalarǵa toqtala kele prezıdent eń basty másele jumyssyzdyqpen kúres ekenin eskertti. «Nurly jol» jobalaryn júzege asyrý barysynda jaqyn aralyqtaǵy jyldar ishinde 400 myń jumys orny qamtamasyz etiledi. Qazaqstanda jumyssyzdyq degen bolmaýy kerek. Bul úshin barlyq múmkindikter bar. Jalpy jumyssyzdyq taqyryby - ár el úshin mańyzdy másele. Tek aǵymdaǵy 2016 jyly respýblıkalyq bıýdjetten osy maqsattarǵa 225 mlrd. teńge somasynda arnaıy rezerv qarastyrylǵan», - dep toqtaldy Memleket basshysy. Osy oraıda Prezıdent elimizde tıisti baǵdarlamalar men qarjylyq qoldaý tetikteri qamtylǵanyn, sonymen qatar «Jumyspen qamtýdyń jol kartasyn» ózektendirý arqyly eńbek adamdaryna qoldaý kórsetilip jatqanyn atap ótti. Memleket basshysy álemde 250 mıllıon adam jumyssyzdyq shyrmaýynda ekenin, 1 mlrd. 700 mıllıon adam eńbekke qabiletti ekenin aıta kele, tek 1,2 mlrd. adam barsha álemde turaqty jumyspen qamtylǵanyn atap ótti. Qysqasy daǵdarys jyldarynda halyq arasynda jumyssyzdyqty aýyzdyqtaǵan Úkimet utady degenge keltirdi Elbasy.
Budan bólek, Prezıdent jahandyq naqty syn-qaterler men jańa naqty ahýal jaıyn da qozǵady. Ekonomıkanyń qaıta ózgerý baǵyttaryna da kóz júgirtti. Álem kúrdeli ekonomıkalyq, qarama-qaıshylyq damý kezeńin bastan keshirip jatqanyna da nazar aýdara sóıledi.
«Jahandyq ekonomıkanyń qurylymdyq ózgerisi júrip jatyr. Osynyń ózi álemdik óndiriske óz áserin tıgizip, eńbek bólinisiniń jańa sulbasyn qalyptastyryp otyr. Sonymen qatar, geoekonomıkalyq sýper tsıkldyń aıaqtalýy baıqalady. Tarıhqa kóz júgirteıikshi. Ońtústik Shyǵys Azııa daǵdarysy 1997 jyly bastaldy. Al 1998 jyly álem azııalyq daǵdarystyń saldaryn bastan keshti. Este bolsa, munaı baǵasy sol tusta barreline 8,5 dollar boldy. Sosyn onjyldyqtar boıy munaı baǵasy ósip, 130 dollarǵa deıin jetti. Sosyn qaıtadan onjyldyqtar boıy quldyraý bastaldy. Bul quldyraý kúni búginge deıin jalǵasyp, endigi kúni shegine jetetin tárizdi. Sonymen qatar, biz munaı barreliniń baǵasy 30 dollar bolǵan kezeńde jarty jyl boıy ómir súrip kelemiz. Eshteńe de bolǵan joq qoı. Biz bul daǵdarysty da eńseremiz, ol uzaq bolýy da múmkin, alaıda onyń jaqsy jaqtary da joq emes. Biz ındýstrııalyq saıasatty jasadyq, «Nurly jol» baǵdarlamasy bar, qoljetimdi turǵyn úı, arendalyq baspana baǵdarlamasyn qabyldadyq. Osynyń bári daǵdarysqa qarsy kúres. Eń bastysy halyqqa jumys berý, munyń bári jolǵa qoıyldy. Biz barlyq jerde baǵanyń quldyraýyn baqylap otyrmyz», - dedi Elbasy. «Biz shynaıylyqta ómir súrýge tıispiz. Táýekelderdi eńserip, damý úshin múmkindikti taba bilý mańyzdy. Keıbireýler munaı baǵasy qaıta kóteriledi dep oılaýy múmkin, olaı bolmaıdy. Bul uzaq úderis, osyǵan beıimdelýge tıispiz. Bizde daǵdarysty eńserýge baǵyttalǵan resýrstar jetkilikti», - dedi partııa Tóraǵasy.
QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary Baqytjan Saǵyntaevtyń aıtýynsha, Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimi 2015 jyly 1,2 paıyzdy quraǵan.
«Jaqyndap kele jatqan daǵdarys qubylystaryna qarsy shara retinde Elbasy 2014 jyldyń ózinde-aq ınfraqurylymdy damytýdyń «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasyn jarııa etti. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Úkimet ekonomıka ósimin qamtamasyz etý jónindegi jedel sharalar josparyn jáne erekshe kezeń josparyn qabyldady. Osy sharalardyń arqasynda, aldyn ala derekterge sáıkes, Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimi 2015 jyly 1,2 paıyzdy qurady», - dedi ol.
B.Saǵyntaevtyń atap ótýinshe, negizgi kapıtalǵa ınvestıtsııalar birinshi kezekte «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrý esebinen 3,7 paıyzǵa ósken.
«Syrtqy syn-qaterlerge qaramastan áleýmettik saladaǵy ahýal turaqty bolyp qalýda. Ótken jyly jumyssyzdyq bes paıyz deńgeıinde boldy», - dedi Úkimet basshysynyń birinshi orynbasary.
Daǵdarys ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń ıgilikti bastama ekenin kórsetip otyr
Álemdi kernegen daǵdarys bıylǵy jyldyń basynan beri damý boljamdaryn buldyr etti. Bedeldi sarapshylar, alpaýyt qarjy uıymdarynyń boljaýshylary aldaǵy kúnge arnap jospar jasaýdan qaldy. Kún saıyn qubylatyn boljamdar aldaǵy bir jyldy emes, bir aıdyń esebin jańyldyrta bastady.
Sonymen qatar, álem ekonomısteri kúni búginge deıin qarqyndy damý jolymen júrip kele jatqan Qytaı ekonomıkasynyń kúrt shabandap qalýynan alańdaıdy. Eýropa men AQSh-tyń ekonomıkasy da turaqtylyq synaǵynan syr bere bastady. Bir jaǵynan «jahandyq oıynshylardyń» geosaıası jaǵdaıdy ýshyqtyryp, qarama-qaıshy sanktsııalardy tereńdetýi de keleshekke qatysty kóńildi kúpti etedi.
Bundaı jaǵdaı Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasyna da óz áserin berip otyr. Munaı baǵasynyń quldyrap, jaǵdaıdy ýshyqtyrǵanynan bólek, bir jaǵymyzda álem ekonomıkasynyń belsendi bóligine aınalǵan Qytaı da tyǵyryqta, ekinshi jaǵymyzda alyp kórshi Reseı ekonomıkasyndaǵy jaǵdaı da máz emes. Ótken jyly teriskeıdegi kórshige syrttan keletin ınvestıtsııalar kólemi edáýir azaıyp ketken. Onyń sebebi aıtpasa da túsinikti.
Tutastaı alǵanda, quldyraǵan munaı baǵasy jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyra túsýde. Degenmen, daǵdarys máńgilik emes. Ótedi, ketedi. Bir quldyrap baryp, qaıta sharyqtaıtyn kez de aldyda. Eń bastysy daǵdarystyń salqynyna qatty urynbaıtyn ońtaıly joldy taýyp, ekonomıkalyq kúızeliske qarsy kúresti saýatty júrgizý kerek. ıAǵnı, álemdi sharpyǵan jahandyq qaterden qaı eldiń úkimeti saýatty qımyl jasap, ekonomıkasyn saýyqtyryp alyp shyqsa, sol eldiń keleshegi de kemel degen sóz.
Qazaqstan Úkimeti de jahandyq daǵdarysqa sońǵy jyldary belsendi túrde josparlar qura bastady. Byltyrǵy jyldyń sońyna taman 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan daǵdarysqa qarsy josparyn da bekitken bolatyn. Bul kúrestiń qandaı nátıje beretinin baǵalaý aldaǵy kúnniń enshisinde. Áıtse de, buǵan deıingi qalyptasqan tájirıbege kóz júgirtkender eldegi qıyndyqtardyń ýaqytsha qubylys ekenin alǵa tartady. Alaıda ol «ýaqytshanyń» qansha ýaqytqa jalǵasatyny da ázirshe belgisiz. Degenmen, álemdik kúrdeli ekonomıkalyq ahýalǵa qatysty el Úkimetiniń ustanyp otyrǵan negizgi basymdyqtary bar, soǵan da toqtalyp ótsek.
Aıta keterligi, Qazaqstan buǵan deıin de túrli daǵdarysty bastan keshti, nátıjeli eńserdi. Sonyń sońǵysy 2008-2009 jyldary oryn alyp, el Úkimeti shatqalaqtaǵan ekonomıkany turaqtandyrýǵa biraz kúsh jumsaǵan bolatyn. Sarapshylar 2008-2009 jyldary bolǵan qarjy daǵdarysynyń ózindik nıýansy bolǵanyn alǵa tartady. ıAǵnı, ol daǵdarys negizinen ıpotekalyq qarjylyq shaıqalýdan bastaý alyp, biraz elge banktik-qarjylyq júıeni myǵym etý qajettigin týyndatty. Bul maqsattar úshin Qazaqstan da Ulttyq qordan biraz qarajat sarp etti. Osylaısha, 2008-2009 jyldardaǵy daǵdarys negizinen Qor qarajatynyń arqasynda aýyzdyqtaldy, el ekonomıkasy da, qarapaıym halyq ta odan kóp áser kórip, sonshalyqty japa shekken joq.
Al sodan keıingi kezeńderde birtindep tolqyndap kele jatqan daǵdarys qaıta dúrligip, onyń aıaǵy shıkizattyq sektordy qosa shaıqap otyr. Sonymen qosa, munaı qarajatynan qalyptasyp otyrǵan Ulttyq qordan endigide qoldaý kútýdiń qajeti de qalmaı barady. Sondyqtan da, Úkimettiń osy jolǵy daǵdarysqa qarsy sharalary aýqymdy áser etý esebinen tutastaı ekonomıka sektorlaryn saýyqtyrýǵa baǵyttalmaq. Shyndyǵynda, qazir qalyptasqan álemdik naryqtaǵy jaǵdaı Qazaqstanǵa burynnan tanys. Máselen, Elbasy sońǵy biraz jyldary boıy shıkizatqa táýeldi emes bıýdjetti qalyptastyrý týraly problemany alǵa qoıyp keledi. ıAǵnı, «munaı dollarynsyz» ekonomıkanyń ózektiligi buǵan deıin de kóterilgen. Buǵan dálel - Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdyń memlekettik baǵdarlamasy. Osylaısha, 2010 jyldan beri ekonomıkany qaıta baǵdarlaýǵa betburys júzege asyp keledi. Baǵdarlamanyń birinshi besjyldyǵynda búgingi kúni álemdik quldyraýdy bastan keship otyrǵan energetıka men munaıgaz salasynda qurylymdyq ózgerister jasaý kózdelgen bolatyn. Munaı jáne gaz, munaıhımııa óndiristerin keńeıtip, shıkizat óndirip, satýdan góri ishki jáne syrtqy naryqta suranys týdyratyn daıyn ónimder shyǵarý ózektiligi alǵa qoıyldy. Bul besjyldyqtyń aýqymynan asyp ketetin, uzarmerzimdi jospar bolatyn. Sonyń saldarynan bul baǵyttaǵy jumystar tolyǵymen júzege aspaı qaldy deýge keledi.
Onyń ornyna qazirgi ýaqytta eldiń ishki naryǵynda qolǵa alynyp jatqan jeńil jáne tamaq ónerkásibi, mashına qurylysy sekildi óndiris salalary el ekonomıkasynyń damýyna dátke qýat beretini kútiledi. Tutastaı alǵanda, Qazaqstan Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq aıasyndaǵy basqa áriptesterine qaraǵanda ekonomıkalyq saıasattaǵy qurylymdyq ózgeristerdi erterek bastap, ındýstrııalandyrý isine de erterek kiristi. Sonyń ishinde ındýstrııalandyrýdyń ótken besjyldyǵynda tájirıbe jınaqtalyp, zańdar qabyldandy. Indýstrııalandyrý ózindik qalyptasqan dańǵylyna tústi. Sondyqtan da, ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq baǵdarlama Úkimettiń daǵdarysqa qarsy sharalary aıasynda 2016 jyly da jalǵasyn tabatyny anyq. Bıylǵy jylǵa respýblıkalyq bıýdjetten 40,7 mıllıard teńge bólinetini de bekitilgen bolatyn. Sonyń ishinde ındýstrııalandyrýdyń aýyl sharýashylyǵy sektoryn qoldaýǵa basymdyq beriletini aıqyndaldy. Aıta keterligi, endigide ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy tek memleket tarapynan ǵana qarjylandyrylmaıdy. Buǵan jeke sektordyń da, sheteldik ınvestorlardyń da qarajaty tartylady. Eldegi jekemenshik sektordy kótermelep, jarııa etý naýqanyn keshendi júzege asyrý arqasynda ındýstrııalandyrý isine ınvestorlar keletini de kútiledi. Ekinshi jaǵynan byltyrǵy jyly Elbasynyń sapary aıasynda Qytaımen, Ulybrıtanııamen, Frantsııamen, Kýveıtpen jáne basqa da birqatar eýropalyq eldermen jasalynǵan memorandýmdar men kelisimder ındýstrııalandyrý isine de jańa qarqyn beredi dep kútilýde.
Budan bólek, Úkimet elimizdiń ınvestıtsııalyq ahýalyn odan ári jaqsartý maqsatynda birqatar tyń sharalardy júzege asyra bastaǵany belgili. Máselen, elimizge keletin ınvestorlardyń jumysyn jeńildetý maqsatynda «bir tereze» qaǵıdaty ústimizdegi jyldan bastap tolyq jumys isteı bastady. Osy maqsatta ınvestorlarǵa qoldaý kórsetýdiń avtomattandyrylǵan júıesin engizý boıynsha jumystar atqaryldy. Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtarynyń janyndaǵy Investorlarǵa qyzmet kórsetý bólimderinde ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrýǵa barlyq qajetti memlekettik qyzmetti «bir tereze» qaǵıdaty arqyly alýǵa bolady. Investıtsııalar jáne damý mınıstrliginiń málimetine qaraǵanda, qazirgi tańda Qazaqstanda ınvestorlarǵa qyzmet kórsetetin 19 bólim jumys isteıdi, ıaǵnı Astanada - 2, Almatyda - 3, al ár oblys ortalyǵynda bir qyzmet kórsetý sektory bolady. Bul bólimsheler ınvestorlarǵa bıýrokratııalyq jáne ákimshilik salmaqty aıtarlyqtaı tómendetedi dep kútilýde. «Tez ózgeriske ushyrap otyrǵan syrtqy jaǵdaılarda ınvestorlar men shaǵyn bıznes úshin bıýrokratııalyq kedergilerdi joıýǵa qatysty reformalardy jyldam jasaý kerek. Biz barlyq memorgandarmen normatıvtik-zańnamalyq bazany qarastyrdyq. Endi bıyldan bastap kez kelgen ınvestorlar úshin keńes berý men barlyq ruqsatnamalyq qujattardy usyný qamtylyp otyr. ıAǵnı, árbir ınvestor memorgandarǵa júginbesten, HQKO-ǵa kelip, bir jerden 350 memlekettik qyzmetti alýǵa múmkindik jasalyp otyr», - deıdi Investıtsııa jáne damý mınıstri Áset Isekeshev. Onyń aıtýynsha, álemdegi daǵdarys saldarynan 2014 jyly ınvestıtsııanyń tómendeýin baıqalǵan. Taldaý derekterine qaraǵanda, ınvestıtsııalar munaı-gaz jáne taý-ken sektorlaryna tómendepti. Alaıda, óńdeýshi saladaǵy ınvestıtsııa kólemi óziniń deńgeıin saqtap qalǵan. Osylaısha, ınvestorlarǵa jasalynatyn qolaıly jaǵdaılar elimizge sheteldik tikeleı ınvestıtsııalardyń aǵylýyna jańa múmkindikter týdyrady. Bul óz kezeginde Qazaqstannyń halyqaralyq ımıdjiniń artýyna járdem bolmaq.
Túıindeı aıtqanda, álemdik naryqtaǵy shıkizat baǵalarynyń quldyraýy belgili bir aralyqty qamtyp, suranystyń qaıta artatyn kez de alys emes. Degenmen, munaı baǵasynyń barreli 10 dollarǵa satylǵan kezeńder de bastan ótken edi. Alaıda, ondaı kezeńde daǵdarys qubylystary týraly áńgime búgingishe deńgeıde órbigen emes edi, ekonomıka da laıyqty ósimdi kórsetken bolatyn. Olaı bolsa endigi mindet «Nurly Jol» ınfraqurylymdy damytý jobalary, ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy aıasynda ekonomıkanyń óńdeýshi sektoryn damytý arqyly daǵdarysqa qarsy kúresti kúsheıtken lázim.
Al Qarjy mınıstri Baqyt Sultanov 2015 jylǵy bıýdjettiń kiris bóligi artyǵymen oryndalǵanyn, oǵan teńge baǵamyn erkindikke jiberý sep bolǵanyn aıtty. Sonymen qatar búgingi kúngi munaı baǵasynyń qubylmaly bolýyna baılanysty úshjyldyq bıýdjetti qaıta qaraý múmkinshilikteriniń bar ekendigin de eskertip ótti. «Bizde úshjyldyq bıýdjetti Parlamentte jedel túrde qaraý múmkindigi bar. Ótken jyly kúzde 2015-2017 jylǵy respýblıkalyq bıýdjetti engizý kezinde munaı baǵasynyń quldyraýynan, biz Parlamentte belsendi túrde qaıta qarap shyqqan bolatynbyz. Aqpan aıynda da bıýdjetti túzettik. Bıýdjetti qabyldaý barysynda biz Brent markaly munaı baǵasyn barreline 40 dollar, teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamyn 300 teńge dep boljaǵan bolatynbyz. Qazirgi ýaqytta munaı baǵasy biz boljaǵan kórsetkishten de tómen túsip jatqandyǵyn kórip otyrmyz», - dedi mınıstr.
Degenmen, onyń sózine qaraǵanda, elimizdiń Mınıstrler kabıneti álemdik ekonomıkadaǵy teris yqpaldyń barlyǵynan da shyǵýdyń joldary men stsenarıılerin ázirlegen. ıAǵnı, munaı baǵasy 20 dollarǵa, 30 dollarǵa da túsken jaǵdaıda qolǵa alynatyn naqty sharalar bar. Aıta keterligi, álemdik ekonomıkada qandaı jaǵdaı oryn alsa da Úkimet halyq aldyndaǵy barlyq áleýmettik mindettemelerin tolyǵymen oryndaıtyn bolady.
QR Qarjy mınıstri 2015 jyldyń 3 jeltoqsan aıynan beri Qazaqstanda «kóleńkedegi» 3,5 mlrd. teńgege tarta qarajat zańdastyrylǵan da jarııa etti. Onyń paıymynsha, bul aıta qoıarlyqtaı zor serpili emes. Degenmen, seń qozǵaldy. Sheteldegi shottarda jatqan qarjy elge qaıta bastady. Biraq, bul naýqan jaıynda adamdar áli qulaqtanbaǵan, sondyqtan, Úkimet zańdastyrý týraly aqparattardy keńinen taratýdy qolǵa almaq. «Qazirgi ýaqytta bizge tek durys túsindirý jumystaryn júrgizý qajet. Osy úderiske adamdardyń senimin arttyrý kerek. Biz oǵan keshendi kirisetin bolamyz. Jergilikti atqarýshy organdarmen, Ulttyq banktermen birlesip qolǵa alamyz. Túsindirý jumystaryna belsendi aralastyrý úshin, ekinshi deńgeıli banktermen de sóılesip jatyrmyz. Eń basty maqsat - durys ári belsendi túsindirý júrgizý», - dedi B.Sultanov.
Qansha daǵdarys degenimizben, ótken Qazaqstan ekonomıkasynda eleýli jetistiktermen este qaldy. Byltyr elimizdiń Indýstrııalandyrý kartasy, «Nurly Jol» baǵdarlamasy aıasynda 800 mıllıard teńgeniń 120 jobasy iske qosyldy. 10 myń turaqty jumys orny ashyldy. Qazaqstan tuńǵysh ret álemniń jetekshi 50 eksporttaýshylarynyń qataryna qosylyp, 43-shi orynǵa taban tiredi. Dúnıejúzilik saýda uıymyna kirdi. Shetelden keletin ınvestıtsııalar kólemi kóbeımese, azaıǵan joq. Bul elimizdiń damý artyqshylyǵyn hám bıylǵy jyly da daǵdarysqa qarsy basymdyqtarymyzdyń bolatynyn ańǵartady.
ELBASY JOLDAÝY: INFRAQURYLYMDY DAMYTÝ
Elbasynyń Joldaýynda basty nazar elimizdiń ınfraqurylymyn damytý máselesine baǵyttaldy. Prezıdenttiń Joldaýynda elimizdiń ınfraqurylymynyń ártúrli salalary tolyǵymen qamtylǵan. ıAǵnı, bul tek qana transport-logıstıkalyq ınfraqurylym ǵana emes, sonymen qatar, ındýstrıaldy-energetıkalyq, turǵyn úı jáne t.b. ınfraqurylymdar júıeleri bolyp otyr. Elimizdiń damýy úshin asa mańyzdy másele, Qazaqstannyń Eýropa men Azııany jalǵaıtyn jerústi halyqaralyq dálizderine belsendi qatysýy bolyp tabylady. Bul tek qana, ónimderimizdi halyqaralyq naryqtarǵa tıimdi jetkizý emes, sonymen qatar tranzıttik tasymaldaýdan túsetin tólemderdiń el paıdasyna túsetindiginde. Endeshe, el ınfraqurylymyn damytýda jasalyp jatqan jumystarmen tanysa keteıik.
2015 jyly Batys Qazaqstan oblysynyń joldaryn qaıta qurý, kúrdeli jáne orta jóndeýge 5,6 mlrd. teńge bólinip, osy qarjyǵa 116 km jol jóndeldi.
Sol kezdegi oblys ákimi Nurlan Noǵaevtyń aıtýynsha, jańa tehnologııalardy qoldanýdyń arqasynda osyndaı kólemdegi qarjyǵa aýqymdy jumys kólemin atqarýǵa qol jetkizildi. ıAǵnı burynǵy asfalt jabyndary jańa jol salǵan kezde qaıtadan paıdaǵa asyrylyp, shyǵyndy edáýir azaıtty.
Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes sońǵy úsh jylda óńirde jol qurylysy birshama alǵa basty. Eger buryn 12 aýdannyń altaýyna deıin qatqyl tabandy jol qatynasy bolsa, osy jyldary taǵy úsh aýdan ortalyǵyna osyndaı jol jetkizildi. Kúni búgin óńirdiń ońtústiktegi úsh aýdany - Qaztalov, Jánibek jáne Bókeı ordasy ǵana qatqyl tabandy jolsyz qalyp otyr. Respýblıkalyq mańyzy bar bul joldarǵa qatqyl taban tóseý Úkimet pen jergilikti atqarýshy organdardyń erekshe baqylaýynda.
Aıta keteıik, ótken jyly «Nurly jol» baǵdarlamasyna sáıkes Ulttyq qor qarjysyna halyqaralyq mańyzy bar Oral-Tasqala-RF shekarasy baǵytyndaǵy joldy qaıta qurý (úsh jylǵa eseptelgen qurylystyń jalpy quny - 23 mlrd. teńge) jumystary bastaldy. Bul joldyń oblys úshin mańyzy erekshe. Óıtkeni taqtaıdaı tegis jol salynǵan kezde jergilikti kásipkerlerge Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq elderimen taýar aınalymyn ulǵaıtýǵa múmkindik beredi. Bórli aýdanynda bıyl jańadan áleýmettik sala nysandaryn salyp, birqataryn kúrdeli jóndeý kózdelýde.
Aýdan ákimdiginen túsken málimetke qaraǵanda, atap aıtqanda, Araltal aýylynda 300 oryndyq mektep boı kóteretin bolsa, Aqsaı qalasynda №3 orta mektep ǵımaraty kúrdeli jóndelmek. Bórli aýylynda maýsym aıynda 140 oryndyq balabaqsha paıdalanýǵa beriletin bolsa, Aqsaıdyń soltústik bóliginde 240 oryndyq, 10-shaǵynaýdanynda 320 oryndyq jáne Keńtúbek eldi mekeninde 50 oryndyq balabaqsha boı kótermekshi.
Aýdandyq ishki ister bólimi úshin jedel basqarý ortalyǵy salynatyn bolsa, Aqsaıda jasandy jabyny, 1500 oryndyq kórermen otyratyn minbesi bar stadıon qaıta qurylady. «Nurly jol» baǵdarlamasyna sáıkes Bestaý sý qoımasy rettelip, Aqbulaq sý qoımasynda sorǵy stansasy salynady, sondaı-aq Aqsaıda «Saryarqa» sport klýbynyń ǵımaraty men birneshe kóshe kúrdeli jóndeledi, eki kóshege jańadan jol tóseledi. Oǵan qosa Prıýral aýylynda qonaqúı úlgisindegi jataqhana (2 bólmesi otbasyly jáne ekeýi boıdaq adamdar úshin) salyp kórý kózdelýde. Eger bul pılottyq joba ózin-ózi aqtasa, basqa da eldi mekenderde júzege asyrylady.
Bolashaqta Qanaı, Tıhonov, Jarsýat, Aqsý, Pýgachev aýyldary men Aqsaıdaǵy №3 jáne №5 mektep aýlalarynda sport alańdaryn, al Bórlide dene shynyqtyrý-sport keshenin, Aqsaıda kúres, boks, gımnastıka jáne sporttyń basqa túrlerimen aınalysatyn zaldary, 1200 oryndyq stadıony bar jańa keshen salý josparlanýda. Basqa da qurylystar qosa júrgiziletin bolady.
Ótken, 2015 jyly BQO energetıka jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq basqarmasy boıynsha josparlanǵan jumystar tolyǵymen atqaryldy. Bul týraly basqarma basshysy Baýyrjan Taldyqbaev málim etken bolatyn.
Onyń aıtýynsha, ótken jyly aýyz sýmen qamtýdyń balamasyz kózderi bolyp tabylatyn erekshe mańyzdy toptyq jáne oqshaý sý júıelerinen aýyz sý berý jónindegi qyzmetterdiń qunyn sýbsıdııalaýǵa barlyǵy 411,406 mln. teńge bólinse, sonyń 212,521 mln. teńgesi respýblıkalyq, 198,885 mln. teńgesi jergilikti bıýdjetten qarastyryldy. Sonymen qatar oqshaý sý qubyrlaryn sýbsıdııalaýǵa respýblıkalyq bıýdjetten qosymsha 76,532 mln. teńge, toptyq sý qubyrlaryn sýbsıdııalaýǵa QR Úkimeti rezervinen 99 304,56 myń teńge jáne respýblıkalyq bıýdjetten 61,666 mln. teńge berildi.
Atalǵan qarajattar esebinen óńirde 78 eldi mekende 127310 turǵyndy qamtıtyn 1985,51 myń tekshe metr kólemde aýyz sý berý jónindegi qyzmetter quny sýbsıdııalandy. Qarjy tolyqtaı ıgerildi.
Oblystyq máslıhattyń 2015 jylǵy 12 maýsymdaǵy №25-4 sheshimimen bekitilgen «Batys Qazaqstan oblysynyń 2015-2020 jyldarǵa arnalǵan energııany únemdeýdiń keshendi josparyna» sáıkes 14 kásiporynǵa energııa aýdıti júrgizilse, taǵy ekeýinde jalǵasýda.
Sońǵy kezde oblysta suıytylǵan gaz tapshylyǵy baıqalyp otyrǵany belgili. Buryn óńirge 800-1000 tonna suıytylǵan gaz bólinip kelse, endi bıylǵy qańtar aıynan 2 myń tonnaǵa jetkizilmek. Buǵan gaz jabdyǵymen jumys jasaýǵa aýystyrylǵan avtokólikter sanynyń kóbeıýi men AI-92 benzıni baǵasynyń ósýi áser etýde. Oǵan qosa Batys Qazaqstan Reseıdiń bes, Qazaqstannyń eki oblysymen shektesetindikten, avtokólikterdiń tranzıttik aǵyny ulǵaıdy. Qazirgi ýaqytta óńirde akkredıttelgen kýáligi bar «Alaý» JShS, «Táýekel» JShS jáne «BKKSLPG» JShS syndy uıymdar barlyǵy 27 avtogaz quıý stansalarynda (munyń 15-i Oralda, qalǵany aýdandarda) suıytylǵan gazdy taratýmen aınalysýda.
Ótken jylǵy on bir aıda «Jaıyqmunaı» JShS-nan 10237,4 tonna suıytylǵan gaz jetkizildi. 10319,4 tonna gaz ishki naryqqa ótkizildi.
Buǵan qosa Oral qalasy men oblys aýdandaryndaǵy avtomaı quıatyn 107 stansadaǵy munaı ónimderiniń bólshek saýdasyna monıtorıng júrgizilip otyrylady.
Óńirlerdi damytý baǵdarlamasy aıasynda Oral qalalyq qurylys bóliminiń tapsyrysymen merdiger mekeme «Marasant» JShS shahardaǵy 5-7-shaǵynaýdandar aralyǵyndaǵy jańa alań qurylysyn júrgizýde. Nysannyń jalpy quny 1589987 myń teńge bolsa, 2015 jyly 347060 myń teńge bólinip, túgeldeı ıgerildi. Jumystyń 90 paıyzdan astamy atqaryldy. Sondaı-aq baǵdarlamadan tys turǵyn úıler, áleýmettik nysandar men 5-shaǵynaýdandy jylýmen qamtamasyz etý baǵytynda arnaıy joba jasalyp, «Birlik» JShS oblystyq bıýdjetten bólingen 403,116 mln. teńgeniń jumysyn atqaryp, nysan iske qosyldy.
«2015 jyly «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasyna sáıkes óńirdegi jylýmen jáne sýmen qamtý nysandaryn qaıta qurylymdaýǵa Ulttyq qordan 2 619,9 mln. teńge qarastyrylǵan edi. Kelisimshartqa sáıkes sonyń 2500,8 mln. teńgesi nemese 95,4 paıyzy ıgerilip, memlekettik satyp alý qorytyndysyna sáıkes 119,1 mln. teńge únemdeldi. Jańa jylǵa deıin únemdelgen qarajat respýblıkalyq bıýdjettik komıssııanyń qorytyndysyna sáıkes respýblıkalyq bıýdjetke tolyǵymen qaıtaryldy», - deıdi «QazAqparat» tilshisine Baýyrjan Janpeıisuly «Nurly jol» baǵdarlamasynyń aıasynda qansha qarjy qaraldy, ol qaıda jumsaldy?» degen suraqqa jaýap bere otyryp.
Onyń aıtýynsha, Ulttyq qor qarjysy jeti jobany júzege asyrýǵa jumsaldy. Atap aıtqanda, 596,8 mln. teńge jylý jelilerin qaıta qurylymdaý boıynsha tórt, 1 841,3 mln. teńge kárizdik kollektorlar boıynsha eki jáne 181,8 mln. teńge qazandyqty retteý boıynsha bir jobany júzege asyrýǵa múmkindik berdi. Sonyń nátıjesinde 11 shaqyrym sýmen qamtý, 3,4 shaqyrym jylý jelileri jańartyldy. Bul jumystar da tolyǵymen márege jetti.
«Jańa jylǵa erekshe mańyzdy toptyq jáne oqshaý sý júıelerinen aýyz sý berý jónindegi qyzmetterdiń qunyn sýbsıdııalaýǵa 445,548 mln. teńge, sonyń ishinde respýblıkalyq bıýdjetten 246,663 mln. teńge, jergilikti qazynadan 198,885 mln. teńge qaralyp otyr.
Eń bastysy, «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda jylýmen jáne sýmen qamtý jelilerin qaıta qurylymdaýǵa 11 jobaǵa Ulttyq qor esebinen 2 629,3 mln. teńge bólý josparlanýda. Osy qarajat esebinen 15,5 shaqyrym sýmen qamtamasyz etý jáne sý burý jelilerin, 1,2 shaqyrym jylý qubyryn qaıta retteý kózdelýde. Sondaı-aq Bórli aýdanynda Aqbulaq-Aqsaı sý qubyrynda sorǵy stansasy salynbaqshy», - dep 2016 jyldyń josparymen de bólise ketti.
Taǵy bir aıta keterlik jańalyq, Pavlodar tusyndaǵy uzyndyǵy 12,5 shaqyrymdy quraıtyn kópir bıyl paıdalanýǵa beriledi. Bu týraly «Qazaqatojolqurylys» JShS Soltústik-Shyǵys fılıalynyń sheberi Dmıtrıı Tsýrskıı «Nur Otan» partııasynyń kezekten tys XVII Sezinde aıtqan edi.
«Eń aldymen «Nurly jol» baǵdarlamasyn engizgenińiz úshin zor alǵysymdy bildirgim keledi. Bizder, jol salasynyń jumysshylary úshin eńbek etýge barlyq jaǵdaı jasalǵan. Jalaqymyz da laıyqty, bolashaǵymyz da zor. Qazirgi ýaqytta men barlyq nurlyjoldyqtar atynan Sizge, Nursultan Ábishuly, Pavlodar tusyndaǵy Ertis ózeni arqyly ótetin jańa kópirdiń taıaý ýaqytta paıdalanýǵa beriletindigin baıandamaqpyn. Dál osy kópirmen alǵashqy mashınalar osy jyldyń ishinde ótetin bolady», - dedi ol.
Onyń atap ótýinshe, atalǵan kópir Ortalyq Azııadaǵy eń uzyn nysan bolmaq. Onyń uzyndyǵy 12,5 shaqyrymdy quraıdy.
«Biz áriptesterimizben eseptep kórsek, «Nurly jol» aıasynda salynyp jatqan joldar men kópirlerdiń jalpy uzyndyǵyn qossaq, Astanadan Londonǵa deıin qınalmaı jetýge bolady eken»,- dedi D.Tsýrskıı.
Al «Eýrazııalyq transqurlyqtyq dálizi» Qazaqstan arqyly ótetin tranzıttik júk aǵynyn 2030 jyly 50 mln. tonnaǵa deıin ulǵaıtady. Bul týraly «Ult jospary - qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn jol» maqalasynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev málimdegen bolatyn.
«Kólik tasymaldary júıesi men tranzıtti damytý maqsatynda, «Nurly jol» Memlekettik baǵdarlamasynda qaralǵandaı, respýblıkalyq mańyzdaǵy 7 myń shaqyrymnan astam avtomobıl joldary qaıta jańǵyrtylatyn bolady. Olarda aqy alý júıesin engizý josparlanǵan. 2022 jylǵa qaraı jol júrýden túsken alymdar shamamen 41 mlrd. teńgeni quraıtyn bolady, al ol respýblıkalyq mańyzdaǵy avtojoldardyń búkil júıesin ustaýǵa jaǵdaı jasaıdy», - dep naqtylady Elbasy.
«Qazaqstandy halyqaralyq kóliktik-kommýnıkatsııalyq aǵyndarǵa ıntegratsııalaý maqsatynda mýltımodaldy «Eýrazııalyq transqurlyqtyq dálizin» qurý boıynsha joba bastaldy. Ol júkterdiń Azııadan Eýropaǵa kedergisiz tranzıtin qamtamasyz etedi, júk jetkizý qunyn 2 eseden astamǵa tómendetedi. Qazaqstandyq marshrýttarǵa qosymsha júk aǵyndaryn tartý kóliktiń barlyq túrlerimen tranzıttik tasymaldy 2020 jyly qazirgi 18 mln. tonnadan 33 mln.tonnaǵa deıin jáne 2030 jyly 50 mln. tonnaǵa deıin ulǵaıtady», - dep jazady Prezıdent.
Sonymen qatar, Memleket basshysynyń sózi boıynsha, konteınerlik tasymaldardy memlekettik retteýden bosatý taıaýdaǵy 5 jylda olardyń kólemin 500 myń tonnadan astamǵa ulǵaıtýǵa jaǵdaı jasaıdy.
«Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» atty iri transeýrazııalyq joba birqatar elder úshin, sonyń ishinde, Qazaqstan úshin de damýdyń keshendi jospary bola alady, deıdi QR Prezıdenti Keńsesi jetekshisiniń orynbasary Baqytjan Temirbolat. Bul týraly Astanada QR Prezıdenti Əkimshiliginiń qoldaýymen Tuńǵysh Prezıdent Kitarhanasynyń Saraptamalyq ortalyǵy QHR-dyń Elshiligimen birlese otyryp, «Bir beldeý - bir jol» atty halyqaralyq konferentsııa barysynda málim boldy.
«Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeý» atty Qytaı tarapynyń bastamasy Ortalyq Azııa elderi úshin tek kólik-tranzıttik joba dep baǵalaýǵa bolmaıdy. Bul degenimiz, Qazaqstandy qosa alǵanda, birqatar elder úshin damýdyń keshendi jospary bola alatyn joba. Joba aıasyna ınfraqurylym, ónerkəsip, saýda-sattyq pen qyzmet kórsetý salalaryndaǵy kóptegen baǵdarlamalardyi basy biriktirilip otyr», - deıdi B.Temirbolat.
Bul rette B.Temirbolat QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Nurly jol» baǵdarlamasy týraly aıta kele: «qazir «Nurly jol» baǵdarlamasynyń aıasynda biraz ınfraqurylymdyq jobalar júzege asyrylý satysynda», - dep atap ótti.
ELBASY JOLDAÝY: JAŃA INDÝSTRIıALANDYRÝ
Jańa ındýstrııalandyrý - ekonomıkany jańǵyrtýdyń basty baǵdary. Elbasy óz Joldaýynda osy baǵytqa basym kóńil bólgen.
Joldaýda Innovatsııalyq-ındýstrııalyq damýdy kúsheıte túsý, qamtymdy ekonomıka qurý, kólik-logıstıka, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý, turǵyndardyń áleýmettik-turmystyq jaǵdaıyn jaqsartý baǵytynda tyń múmkindikter az emestigi atap kórsetilip, ony tıimdi qoldanýǵa talap barynsha kúsheıtiletindigi aıtylǵan. Osyǵan baılanysty oblystarda Jańa ındýstrııalandyrý baǵdarlamasyna qarajat bólinip, túrli jobalar júzege asyrylýda. Mysaly, Batys Qazaqstan oblysynda bıyl Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda 47,4 mlrd. teńgege tórt jobany júzege asyrý kózdelýde.
BQO kásipkerlik jáne ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damý basqarmasynan túske málimetke qaraǵanda, sonyń nátıjesinde 204 jumys orny ashylmaqshy. Atap aıtqanda, 2016 jyly bótelkedegi aýyz sý óndirisi kesheni («Rodnık» fırmasy» JShS), qurǵaq salmaǵy 600 tonnaǵa deıingi jańa turpattaǵy keme shyǵarý isin damytý («Oral «Zenıt» zaýyty» AQ), «Eýro-5» ekologııalyq synyptaǵy benzın óndirý («Kondensat» AQ), usaq beton buıymdary zaýyty qurylysy («SpetsStroıServıs» JShS) jolǵa qoıylmaq.
Aıta keteıik, Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda óńirde 327,2 mlrd. teńgege (2264 jumys orny) 40 joba júzege asyrylýda. Birinshi besjyldyqta sonyń 32 jobasy (257,9 mlrd. teńge, 1890 jumys orny) iske qosyldy. Qazirgi kezde 22 joba óziniń qýatynyń 70 paıyzdan astamyna, 5 joba 50 paıyzdan astamyna shyqsa, qalǵandary da kezeń-kezeńmen alǵa basýda. Ekinshi besjyldyqta 69,3 mlrd. teńgege 8 joba (374 jumys orny) júzege asyrylmaq.
2015 jyly 21,5 mlrd. teńgege 3 joba (115 jumys orny) qolǵa alyndy. Naqtyraq aıtqanda, Bókeı ordasy aýdany Saıqyn aýylynda «Jumaǵulova B.M.» jeke kásipkerligi sút ónimderin óndiretin tsehty salsa, Oralda Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıteti bazasynda «Akvamádenı tájirıbe-ónerkásiptik óndirisi oqý-ǵylymı kesheni» JShS qara ýyldyryq pen taýarly bekire etin óndiretin akvamádenı keshenin, Zelenov aýdany Beles aýylynda «Batys Paýer» JShS gaztýrbınaly elektr stansasynyń birinshi kezegin (100 MVt) iske qosty.
Al Jańa ındýstrııalandyrý baǵdarlamasyn damytýǵa ózindik úles qosyp júrgen «ArselorMıttal Temirtaý» AQ jáne «Qazaqmys» korporatsııasynyń damýy baǵyty Elbasy qoıǵan maqsatpen tikeleı baılanysty.
«ArselorMıttal Temirtaý» AQ jáne «Qazaqmys» korporatsııasy transulttyq kompanııalar bolyp tabylady. Olar álemdik naryqta eleýli oryn alady, sondaı-aq birinshi kezekte olardyń damý jospary Memleket basshysynyń Joldaýyn júzege asyrýmen jáne Elbasy alǵa qoıǵan maqsattardy oryndaýmen tikeleı baılanysty», - deıdi Qaraǵandy oblysynyń ákimi Nurmuhambet Ábdibekov.
N. Ábdibekovtiń sózine qaraǵanda, bıyl «ArselorMıttal Temirtaý» AQ qurysh shyǵarý kólemin 4 mln. tonnaǵa deıin, naqtyraq aıtqanda 3 mln. 995 myń tonnaǵa jetkizýdi josparlap otyr.
«Bul ońaı sharýa emes, ıaǵnı osy turǵyda aýqymdy jumystar tur. Kompanııa ótken jyldarda óndiristik qordy jańartý boıynsha eleýli sharalar atqardy. Byltyr №3 domna peshin qaıta qurý turǵysynda úlken jumystar aıaqtalyp, ónimdilik 20 paıyzǵa kóterildi. Qazirgi kezde kombınatta №4 domna peshi kúrdeli jóndeýden ótkizý úshin toqtatyldy. Jylyna 6 mln. tonna ónim shyǵarý strategııalyq maqsaty tur. Bul ınvestıtsııalyq jospardy júzege asyrýdyń tikeleı maqsat-mindetteri bolyp tabylady», - dedi oblys basshysy.
Budan bólek N. Ábdibekov «Qazaqmys» korporatsııasy boıynsha óndirilgen ónimniń ózindik qunyn edáýir tómendetýge, mys baǵasynyń tómen bolǵan jaǵdaıynyń ózinde básekege qabilettilikti arttyrýǵa yqpal etetindeı sońǵy býyndy tehnologııalardy engizý maqsaty belgilengenin jetkizdi.
«Osy turǵyda aýqymdy ınvestıtsııalar qamtylmaq», - dep atap ótti óńir ákimi.
Aıta keteıik, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Ult jospary - qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn jol» atty jaqynda jarııalanǵan maqalasynda Ult josparynyń ekonomıkalyq blogyna kiretin sharalar bizdiń ekonomıkamyzdyń óńdeýshi sektoryna kem degende 10 transulttyq korporatsııany tartýdy qarastyratyny atap ótilgen. «Zákirli ınvestorlarmen» birlesken kásiporyndar qurý jónindegi jumystarmen óńdeýshi ónerkásiptiń, ınfraqurylymdardyń, energetıkanyń jáne basqa otandyq kompanııalardyń 3 toby qamtylatyn bolady.
Birinshi top - qaıta ınvestıtsııalaý arqyly tereń jańǵyrtýǵa jatatyn kásiporyndar.
Ekinshi top - transulttyq korporatsııalardyń áleýeti paıdalanylatyn kásiporyndar.
Úshinshi top - «zákirli ınvestorlar» úshin joǵary naryqtyq básekeli kásiporyn men eksporttyq brendterdiń paıda bolýy.
***
Joldaýda aıtylǵan máselelerdiń barlyǵy da damýdyń nurly joly sekildi. Tek iske kirisý qajet. ıAǵnı, «Nurly Jol» bereke men birlikti tý, Máńgilik El ulttyq ıdeıasyn murat etken eldiń erteńine zor senim uıalatady.
Elbasy belgilep bergen «Nurly jol» jańa saıası strategııalyq damý baǵyty - qazaqstandyqtardy jańa belesterdi baǵyndyrýǵa jeteleıtin jáne ortaq maqsatqa toptastyratyn tarıhı qujat bolyp tabylady. Endi ekonomıkamyz jańa prıntsıptermen damıtyn bolady.
