Shyǵystyń balyn álemge tanytyp júrgen omartashy: Aralar adamnyń kóńil-kúıin sezedi
ÓSKEMEN. KAZINFORM – «Eldegi eń tátti bal qaı jerde?» degen suraqqa kóbi múdirmesten «Shyǵys Qazaqstanda» dep jaýap beredi. Sebebi tabıǵaty tamasha ólkeniń baly da qunarly. Al oblys omartashylarynyń ishinde Alekseı Qasymbaevtyń orny bólek.
Bul balǵa álemniń túkpir-túkpirinen tapsyrys beretinder kóp. Kazinform tilshisi omartashyny áńgimege tartyp kórdi.
– Áńgimemizdi ara sharýashylyǵyna qalaı kelgenińizden bastasaq?
– Barlyǵy bala kezden bastaldy. Ákem omartashy bolǵandyqtan men omartada óstim desem artyq aıtqandyq bolmas. Áli esimde, ol uıany muqııat ashyp, aralardyń tirshiligi jaıly jiti túsindirip, jańa alynǵan baldyń dámin tatqyzatyn. Bul ǵajap sezim bolatyn! Keıinirek eseıe kele osy isti jalǵastyryp, ara sharýashylyǵymen kásibı túrde aınalysýǵa bel býdym.
– Omartalaryńyz Shyǵys Qazaqstannnyń qaı jerlerinde ornalasqan?
– Bizdiń omartalar ekologııalyq taza aımaqtarda – Katonqaraǵaı aýdanynyń ormandy, taýly etekterinde jáne Glýbokoe aýdanynyń shalǵyndy dalasynda ornalasqan. Qazirgi tańda 2500-den astam uıamyz bar. Alaıda bul san jyl saıyn az-maz ózgerip turady. Ol aralardyń qystan qalaı shyǵatynyna baılanysty.
– Qandaı bal túrlerin óndiresizder? Erekshe nemese sırek kezdesetin bal túrleri bar ma?
– Negizgi bal túrleri – gúl baly, qaraqumyq baly, ataqty Altaı baly, akatsııa jáne donnık baly. Sırek kezdesetin erekshe túrleri de bar. Katonqaraǵaıdyń dala shópterinen jınalatyn shóp baly nemese ormandaǵy ósimdik shyǵaratyn shyryndy shyqtan jınalǵan shire bal. Mundaı bal jyl saıyn bola bermeıdi, sondyqtan naǵyz bal bilgirleri joǵary baǵalaıdy.
– Qunarly, dámdi baldy sapasyz baldan qalaı ajyratýǵa bolady? Tabıǵı baldy tanýdyń qyr-syrymen bólisseńiz...
– Naǵyz bal – eń aldymen tabıǵı jáne pisip-jetilgen bolýy kerek. Ol kópirship turmaýy, qabattarǵa bólinbeýi jáne qyshqyl ıis shyǵarmaýy tıis. Akatsııa balynan basqa tabıǵı baldyń barlyǵy ýaqyt óte kele krıstaldanady, jińishke jip tárizdi sozylady, dámi sál ǵana kermek bolady. Sondyqtan senimdi omartashylardan satyp alyńyz nemese tekserýdiń eń jeńil joly – ıod tamyzyp kórińiz. Eger sol kezde bal kógerse quramynda krahmal bar degen sóz.
– Araǵa kútim jasaý kezinde, baldy alý protsesinde qandaı ádis-tásilderińiz, ózindik qupııalaryńyz bar?
– Eń basty qupııam – araǵa degen mahabbat pen uqyptylyq. Aralardy albaty mazalamaýǵa tyrysamyn. Uıalardyń kóleńkede, jelden qorǵalǵan jerde turýyn qadaǵalaımyn. Baldy alý kezinde asyqpaı, onyń ara uıashyǵynda tolyq piskenin kútemin. Eń bastysy baldy 40 gradýstan joǵary temperatýrada qyzdyrmaý kerek. Sebebi sonyń saldarynan onyń paıdaly qasıetteri joǵalady.
– Baldy oblystan bólek qaı jaqtarǵa satasyz?
– Bizdiń satyp alýshylar tek Qazaqstanmen shektelmeıdi. AQSh, Qytaı, Mońǵolııa, BAÁ jáne TMD elderinen tapsyrys beretinder bar. Bul ashyqtyq pen adaldyqtyń nátıjesi dep oılaımyn. Árdaıym tutynýshylarǵa baldyń shyqqan jeri, qalaı jınalǵany týraly aıtyp, qajet bolsa omartanyń sýretterin kórsetemin. Sóıtip talaı adam turaqty satyp alýshyǵa aınalyp, bizdi tanystaryna aıtyp júredi. Bul biz úshin eń úzdik jarnama.
– Sonda baldy tek ınternet arqyly saýdalaısyz ba? Álde dúkenińiz de bar ma?
– Baldy óz dúkenderimizde de, ınternetpen de, ıaǵnı áleýmettik jeliler, saıt, jetkizý qyzmeti arqyly da satamyz. Sonymen qatar fermerlik dúkendermen jumys istep, túrli saýda jármeńkelerine qatysamyz. Biraq onlaın saýda eń yńǵaıly. Ol tutynýshymen tez baılanysyp, suraqtaryna jaýap berýge, baldy shetelge de jiberýge múmkindik beredi.
– Satyp alýshylarmen bolǵan este qalǵan erekshe oqıǵalar bar ma?
– Iá, birde kórshi aýyldaǵy áje bizdiń baldyń dárihanada satylatyn sıroptardan da jaqsy kómekteskenin aıtyp, zor alǵysyn bildirdi. Taǵy birde jas jubaılar úılený toıyna bizge balǵa arnaıy tapsyrys berip, qonaqtaryna paıdaly ári naǵyz baldyń dámin tattyrǵysy keldi. Osyndaı sátterde shyn qýanyp, jumysyńa shabytyń odan saıyn arta túsedi.
– Omartashy jumysynda qandaı qıyndyqtar kezdesedi?
– Aıta berseń qıyndyq jetedi. Eń áýeli aýa raıynyń qolaısyzdyǵy der edim. Qýańshylyq nemese jaýyn-shashynnyń kóp jaýýy bal alý protsesin tejeıdi. Ara aýrýlary, arzan sapasyz balmen báseke, sertıfıkattaý syndy qujat jaǵynan kedergiler de bar. Biraq eń úlken másele – ekologııa. Ósimdikterge shashylatyn pestıtsıdter men hımııalyq óńdeýler aralardyń qyrylýyna ákelip soǵady.
– Memleket tarapynan qandaı da bir kómek alyp kórdińiz be?
– Iá, qýantarlyǵy sol, memleket ara sharýashylyǵyn damytýǵa arnalǵan sýbsıdııalar bóledi. Sondaı-aq fermerlerdi qoldaıtyn túrli baǵdarlamalar bar. 2013 jyly ShQO Kásipkerler palatasy arqyly nesıe seriktestigi baǵdarlamasy boıynsha omarta sharýashylyǵyn keńeıtýge nesıe aldym. Bolashaqta omartany taǵy da keńeıte túsý maqsatynda grant alýdy josparlap otyrmyn.
– Alda taǵy qandaı josparlaryńyz bar?
– Ekotýrıstik omartalar jasaǵym keledi. Soǵan adamdar kelip, aralar jaıly tyń málimettermen tanysyp, jańa alynǵan baldyń dámin tatyp, tipti bal alý protsesine qatysyp kórer edi. Sonymen qatar aralar men omartashyǵa yńǵaıly jeke uıalar jelisin jasap shyǵýdy armandaımyn.
– Omartashylyqty jańadan bastap jatqan jandarǵa qandaı keńes beresiz?
– Esh ýaqytta asyqpańyz. Bárin birden iske asyramyn dep shyr-pyr bolýdyń qajeti joq. Aldymen 5-10 uıamen bastańyz. Oı qosar, baǵyt berer adam tabyńyz. Bilimińizdi arttyrý úshin osyǵan qatysty kitaptardy oqyńyz. Qatelikterden qoryqpańyz, biraq bekerden-beker táýekelge de barmańyz. Aralar sizdiń kóńil-kúıińizdi sezedi – eger olarmen sabyrlyq tanytyp, senimdi jumys isteseńiz, olar da sizge sonysymen jaýap beredi.
– Aramen jumys istegende janyńyzǵa erekshe áser etetin sát qandaı?
– Uıany ashyp, ishinde qatar-qatar bal tolǵan uıashyqtardy kórgendegi sezimdi sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Qaharly qys ketip, kópten kútken kóktem kelgende aralardyń dalaǵa alǵash ushyp shyqqanyn kórgen sát te erekshe ystyq. Men úshin naǵyz baqyt degen sol! Mine, osyndaı mezetter úshin de bul kásippen aınalysyp kelemin.
– Áńgimeńizge kóp rahmet!
Eske salsaq, SQO turǵyny qazaq jastaryna omartashylyq kásipti tegin úıretip júrgeni jaıly jazǵanbyz.