Shıelidegi Saýysqandyq petroglıfterine qaýip tónip tur ma
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynyń Saýysqandyq shatqalyndaǵy petroglıfter keshenin shuǵyl túrde qorǵaý sharalaryn qolǵa alý kerek. Kazinform tilshisimen suhbatta aýdandyq tarıhı ólketaný mýzeıiniń ǵylymı qyzmetkeri Bekbolat Ábýtegi osylaı dabyl qaqty.
Saýysqandyq shatqaly aýdannyń shyǵys bóligindegi Qarataý jotasynda, Eńbekshi aýylynan 50 shaqyrym alys ornalasqan. Eskertkish 473,3 gektar aýmaqty alyp jatyr.
Qorǵaý aımaǵy — 85 gektar, qurylys salýdy retteý aımaǵy — 130,1 gektar, qorǵalatyn tabıǵı landshaft aımaǵynyń kólemi — 122,8 gektar.
— Petroglıfter boljam boıynsha bizdiń zamanymyzǵa deıingi ІІ myńjyldyq shamasynda tasqa qashalyp jazylǵan. Bul jerdi Qoja Ahmet ıAssaýı atyndaǵy halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti janyndaǵy professor Madııar Eleýov basqarǵan arheologııalyq ekspedıtsııa músheleri 2004 jyly zerttegen bolatyn. Sol kezde Saýysqandyq shatqalynan jartasqa salynǵan sýretterdiń iri shoǵyry tabylǵan. Petroglıfter sıýjeti 8-10 myńǵa jýyq. Onyń ishinde eń kórnektisi dep qolǵa shoqpar ustaǵan er adam beınesin aıtýǵa bolady. Basyna ań nemese qus úlgisindegi betperde taqqan, mal terisin jamylǵan beıneler qola dáýirindegi dinı nanymnyń ereksheligin, keıbir ǵuryptyq tusyn kórsetedi, — dedi mýzeı ókili.
Keıipkerimizdiń sózinshe, jartasqa qashalyp salynǵan beıneler ejelgi adamdardyń sharýashylyǵy, turmys-salty, jón-joralǵysy men dúnıetanymyn kóz aldymyzǵa ákeledi.
— Petroglıfter sıýjetinde Qarataý men irgeles aýdandardyń faýnasy, sol jerdi mekendeıtin jan-janýarlar úlgisindegi zoomorfty beıneler basym. Sondaı-aq arbalardy, ańshylyq, solıarlyq tańbalardy, antropomorfty beınelerdi, «kúnbasty» tirshilik ıelerin kezdestirýge bolady. Qarataý petroglıfteri paıda bolǵan kez — shamamen ejelgi qola dáýirinen bastap ortaǵasyrlyq kezeń men keıingi qazaq gravıýralaryna deıingi aralyq. Demek, qola dáýiri — Eýrazııa keńistiginde qonystanǵan kóptegen halyqtyń beıneleý, ásirese, jartasqa sýret salý óneriniń sharyqtaý shegine jetken kezi. Syr boıyndaǵy beıneleý óneriniń tarıhy osy Qarataý silemderindegi jartastar betine qashap, oıyp salynǵan adamdar men janýarlar turpatty petroglıfterden bastalady, — dedi Bekbolat Ábýtegi.
Mýzeı qyzmetkerleri Qoja Ahmet ıAssaýı atyndaǵy halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetiniń arheologııa jáne etnografııa ǵylymı-zertteý ortalyǵyndaǵy áriptesterimen birge 2011-2012 jyldary keshen aýmaǵyna barlaý, zertteý jumysyn júrgizdi.
Nátıjesinde eskertkishke qaýip tóndirip turǵan vanadıı zaýytynyń jarylys jolymen alatyn ken orny aımaǵynyń shekaralaryn bekitti. Al 2013 jyly keshen oblystyq komıssııa sheshimimen memlekettik qorǵaýǵa alyndy.
— Ókinishke qaraı tarıhı orynnyń, tastaǵy tańbalardyń búgingi jaǵdaıy syn kótermeıdi. Sol aýmaqtaǵy vanadıı ken óndirisinde burnaǵy jyly jasalǵan jarylys, tabıǵı faktor áserinen petroglıfter salynǵan tastar sógilip, qulap, kóz aldymyzda qurdymǵa ketip jatty. Odan bólek egesiz orynǵa saıahattap kelgen mádenıeti tómen týrıster tastaǵy tańbanyń ústine aty-jónderin shımaılap jazyp, adam kórgisiz jaǵdaıǵa jetkizgen. Jaýapty oryndar shuǵyl qorǵaý sharalaryn qolǵa almasa, 4 myń jyldyq tarıhy bar petroglıfterden 4-5 jylda aıyrylyp qalýymyz ǵajap emes, — dedi mýzeıdiń ǵylymı qyzmetkeri.
Buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, Jetisý oblysynyń ákimdigi jelide jarııalanǵan Eshkiólmes petroglıfterine qatysty keıbir aqparattardyń shyndyqqa sáıkes kelmeıtinin málimdegen edi.