Sheteldik fılıaldar, UBT reformasy – Qazaqstan jahandyq bilim naryǵyn qalaı baǵyndyrmaq
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan shetelge shıkizat qana emes, joǵary bilim eksporttap, akademııalyq habqa aınalýdy kózdep otyr. Elimiz álemniń 40 ýnıversıtetimen seriktes bolyp, sheteldik joǵary oqý oryndarynyń 33 fılıalyn ashyp úlgerdi. Aldaǵy 4 jylda Qazaqstanda oqıtyn sheteldik stýdentter sany 100 myńǵa jetip, trıllıondaǵan teńge tabys túspek. Endeshe akademııalyq týrızm ortalyǵyna aınalýdyń alǵysharty qandaı – Jibek Joly telearnasynyń arnaıy reportajynan sholý usynamyz.
Prezıdent qytaı tilin meńgergen ýnıversıtet fılıaly Astanada ashyldy
Beıjiń til jáne mádenıet ýnıversıtetin «kishigirim BUU» dep ataıdy. Óıtkeni 63 jyldyq tarıhynda 176 eldiń 300 myńdaı azamatyna qytaı tilin úıretken. Sonyń ishinde Qazaqstan Prezıdenti de bar. Qasym-Jomart Toqaev 1983-84 jyldary osy ýnıversıtettiń Beıjińdegi ortalyǵynda taǵylymdamadan ótken. Q. Toqaevtyń taǵylymdamadan ótkenin dáleldeıtin qujattyń kóshirmesi ýnıversıtet dırektory Lıý Sıantsıanniń kabınetinde tur. Ol qytaı tilin oqytýdyń eń úzdik ádistemesi men nusqaýlyqtarynyń avtory. Onyń eńbekteri Amerıkada keń taralǵan. Astanadaǵy fılıal Qazaqstan men Qytaıdyń strategııalyq seriktestiginiń jemisi ǵana emes, Qasym-Jomart Toqaevtyń jeke tájirıbesiniń nátıjesi,- deıdi ol.
– Bizdiń fılıaldyń ashylý saltanaty 2024 jyly 3 shildede Aqordada ótti. Resmı rásimge Qazaq Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev pen Qytaı tóraǵasy Sı Tszınpın qatysty. Byltyr qazan aıynda 100 stýdentti qabyldadyq. Olar Foundation ádistemesi boıynsha oqýdy bastady. Arnaıy bir jyldyq daıyndyqtan keıin stýdentter qytaı tilinen emtıhan tapsyrdy. Sátti tapsyrǵandar bakalavrıat baǵdarlamasyna qabyldandy. Biz Qazaqstan men Ortalyq Azııa úshin kásibı aýdarmashylar men til mamandaryn daıarlaımyz. Mádenıetaralyq kommýnıkatsııa salasynda joǵary bilikti kadrlar ázirleımiz, – deıdi BLCU Kazakhstan dırektory Lıý Sıantsıan telearnaǵa bergen suhbatynda.
Beıjiń ýnıversıtetiniń fılıalynda 6 qytaılyq professor, 3 jergilikti oqytýshy sabaq beredi. Sonyń biri Baýyrjan Tileýmetuly. Ol Aqmola oblysy Stepnogorsk qalasynyń týmasy, qytaı tili fılologııasyn Qaraǵandy ýnıversıtetinde oqyǵan. Joǵary memlekettik saıasat mamandyǵynyń magıstratýrasyn, Sıngapýrdyń taǵylymdamasymen túıindegen. Qytaı tili álemdegi alyp naryqqa jol ashatynyn jastaıynan bilgen.
– Bolashaqta osy fılıalda qytaı tilin biletin, qytaılarmen jumys isteı alatyn bolashaq býyndy tárbıelep jatyrmyz. QHR elimizdiń strategııalyq seriktesi bop esepteledi. Bularmen ekonomıkalyq serpilis ákelý úshin úzdikterden úırenýimiz kerek. Al úzdikterdi bilý úshin biz bulardyń mádenıetin, tilin jetik bilýimiz kerek. Sonda ǵana biz ózimizdiń damý úrdisin toqtatpaı, ary qaraı joǵarylatyp, tezdetip, jańa býyndy tárbıelep, bolashaqta olar elimizge úlken serpilis ákeletinine senemin, – deıdi Baýyrjan Tileýmetuly.
Beıjiń ýnıversıtetiniń álemde úsh-aq fılıaly bar. Biri Tokıoda, ekinshisi Bangkokte ornalasqan. Al Astanadaǵy kampýs Ortalyq Azııaǵa ortaq sekildi. Kelesi jyly kórshi elderden kelgenderdi qabyldaıdy. Sheteldikter aqy tólep oqıdy. Al qazaq jastary tegin túse alady. Óıtkeni bıyl úkimet qytaı tili muǵalimderin daıyndaýǵa 30, al aýdarmashylardy ázirleýge 50 grant bóldi. Túlekter bir emes, qos birdeı dıplom alyp shyǵady. Odan bólek Foundation baǵdarlamasyna 152 stýdent qabyldanǵan.
Kardıff ýnıversıteti fılıal ashý úshin Qazaqstandy tańdady
Bilim men ǵylymda shekara joq, bul barlyq elge ortaq strategııalyq mańyzdy sala. Al ýnıversıtetter – ozyq oı men jańa ıdeıalardyń ordasy, ǵylymı izdenistiń ortasy. Onsyz eshqandaı damý da, órkendeý de bolmaıdy. Memleket basshysy «Qazaqstan – akademııalyq bilim aımaǵy» strategııalyq seriktester forýmynda osylaı dedi.
– Qazaqstan bilim-ǵylym júıesin damytýǵa aıryqsha mán berip otyr. 2019 jyldan beri osy salaǵa bólinetin qarjy úsh ese ulǵaıdy. Elimizde joǵary oqý oryndarynyń derbestigi artyp keledi, zertteý ýnıversıtetteri kóbeıýde. «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» jańa zań qabyldandy. Prezıdent janynan Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi ulttyq keńes quryldy. Memleket ǵalymdarǵa, ásirese, jas zertteýshilerge barynsha qoldaý kórsetýde. Joǵary bilimniń barsha azamatqa birdeı qoljetimdi bolýy – óte mańyzdy mindet, – degen edi Qasym-Jomart Toqaev.
Sondyqtan da Qazaqstan jahandyq bilim naryǵynyń bir bóligine aınalýdy kózdep otyr. Ol úshin álemdik deńgeıdegi ýnıversıtetterdiń fılıaldary ashylady. Sheteldik stýdentterge vıza rejımi jeńildeıdi. Úzdik túlekterdiń turaqtap qalýyna jaǵdaı jasalady. Jumyspen qamtý baǵdarlamasy iske qosylady. Eń basty sheshýshi faktor - eldiń saıası turaqtylyǵy men ınvestıtsııalyq tartymdylyǵy.
Іrgetasy osydan 150 jyl buryn qalanǵan Kardıff ýnıversıtetiniń Ulybrıtanııadan tys jerde birde-bir fılıaly bolmaǵan. Alǵashqy kampýsyn Astanadan ashty. Óıtkeni olar Qazaqstannyń Ortalyq Azııada kóshi ilgeri ekenin kórdi, sol kóshke ilesý úshin basqa elderdiń bet túzeıtinin bildi. Qazir munda 316 qazaq balasy oqyp júr. Olardyń bári astanalyq emes, 66 paıyzy – shalǵaı óńirlerdiń órenderi. Óz bilimderimen memleket grantyn jeńip alǵan.
– Bul bir jarym ǵasyr boıy zertteýge baǵyttalǵan ýnıversıtet. «Sımens» sııaqty úlken korporatsııalar óziniń zertteý jobalaryn osyndaı ýnıversıtette jasaıdy. Bir ǵana mysal, jaqynda ǵana «Astra Zeneka» atty farmatsevtıkalyq kompanııa boı kóterip jatyr. Halyqaralyq deńgeıdegi kompanııa óziniń orıentı jobasyn Kardıff ýnıversıtetiniń bazasynda jasaýdy josparlap otyr. Bolashaqta jańa kampýsymen boı kótergen úlken jobalar kútip tur, – deıdi Cardiff university Kazakhstan vıtse-provosty Talǵat Júsipbek.
Kardıff fılıalynyń stýdenti Arý Maraltaıqyzy AQSh-qa barýdy armandaǵan. Garvard, Prınston, Kornell sekildi kóne ǵımaratta oqımyn dep júrgende, áınegi jalt-jult etken Astanadaǵy sý jańa kampýstan bir-aq shyqty. Óıtkeni kishkentaı qyz balasyn ata-anasy alysqa jibergisi kelmedi. Onyń ústine Rassel tobyna kiretin elıtaly ýnıversıttiń dıplomyn osynda da-aq alýǵa bolady. Ol 4 jylda qurylysshy ınjener bolyp shyǵady.
– Kardıff ýnıversıtetiniń kitaphanasy – Qazaqstandaǵy eń úlken onlaın kitaphana. Biz kez kelgen kitapty qaraı alamyz, eger ol bizde bolmasa, basqa Rassel ýnıversıtetterinen suranys jasap, ala alamyz. Bastapqyda ýnıversıtette eshbir klýb bolmaǵan edi. Eger bir eńbekke baryńdy salsań, ol jańyna jaqyn bop qalady. Men osynda shahmat klýbyn ashtym. Aspazdar klýbyn qalyptastyrdym. Odan bólek, qaıyrymdylyq kórmeleri ótedi. Bir topta bolmasaq ta, stýdentter arasynda baılanys ornaıdy, – deıdi Arý Maraltaıqyzy.
180 jyldyq tarıhy bar Ulybrıtanııa ýnıversıteti
Osydan 180 jyl buryn Ulybrıtanııanyń Kaventrı kalasynda qurylǵan ýnıversıtet te Astanada sý jańa kampýsyn ashty. Munda álemdik deńgeıdegi ІT, qarjy, bıznes mamandaryn daıarlaıdy. Kampýstyń arhıtektýrasy men ishki dızaınynan, jastardyń júris-turysynan tereń bilim, kreatıvti ıdeıa, damylsyz izdenis pen erkindik baıqalady. Brıtanııadan kelgen basshylar da stýdentterdiń dosy sekildi.
– Biz ár stýdentke úlken kóńil bólemiz. Men ózim kampýsta kóp ýaqyt ótkizemin, stýdenttermen sóılesemin, olardyń bizdi, bizdiń olardy tanyǵanymyz óte mańyzdy. Stýdentter bizdiń qoldaýymyzdy árdaıym sezinýi tıis. Biz olardyń oqýyna da, jalpy jaǵdaıyna beı-jaı qaramaımyz. Árqaısyn jeke tanımyz jáne eger bireý sabaqqa kelmeı qalsa, mindetti túrde sebebin anyqtaımyz. Stýdentter stress pen basqa da psıhologııalyq qıyndyqtarǵa tap bolsa, ásirese, emtıhan kezeńinde qoldaý kórsetetin keńesshimiz bar. Toptardaǵy stýdentter sany 25 adamnan az. Ár stýdenttiń jeke tıýtory jáne akademııalyq jetekshisi bar, – dedi Coventry univesrity Kazakhstan akademııalyq dırektory Sımon Eteron.
Ýnıversıtet stýdenti Darııa Kákimjanova 2-3 aıda 5-6 hakatonǵa qatysyp úlgerdi. Mundaı jarystar kompıýterlik ǵylymdardy meńgerip jatqan jastardyń bilimin ushtaıdy, qabiletin shyńdaıdy. Ýnıversıtette ǵylymı jobalarmen aınalysýǵa bar jaǵdaı jasalǵan. Sonyń nátıjesinde Darııanyń «energııa únemdeıtin drony» respýblıkalyq baıqaýda úzdik tanyldy.
Qazir munda Darııa sekildi 400-den astam stýdent oqyp júr. Onyń 280-i daıyndyq kýrsynda. Ýnıversıtette faýndeıshnnen bastap, bakalavrıat pen magıstratýraǵa deıingi túrli baǵdarlamalar bar.
– Ár jaz saıyn bizdiń stýdentterimiz Koventrı qalasyndaǵy jazǵy mektepke bara alady. Onda Ulybrıtanııada oqıtyn stýdenttermen, sondaı-aq, Polsha, Sıngapýr, Mysyr jáne basqa da elderdegi Coventry kampýstarynan keletin stýdenttermen kezdesedi. Oǵan qosa, akademııalyq almasý baǵdarlamalaryn qurý baǵytynda jumys istep jatyrmyz. Bakalavrıattyń ekinshi kýrsynda stýdentter dál sol baǵdarlamany usynatyn Coventry ýnıversıtetiniń basqa fılıalyna bir semestrge bara alady. Sol sııaqty sheteldik stýdentter de Astanaǵa kelip, halyqaralyq deńgeıde bilimin jalǵastyrady, – deıdi Sımon Eteron.
Qazaqstanda 32 myń sheteldik stýdent oqyp júr
Óńirlerdegi joǵary oqý oryndary da qarap jatqan joq. Soltústik Qazaqstandaǵy Manash Qozybaev pen Arızona ýnıversıteti mamandary birigip, kúkirtti ınnovatsııalyq polımerge aınaldyratyn ozyq tehnologııa ázirledi. Qudaıbergen Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıteti bazasynda Shotlandııanyń Herıot-Ýott, Aqtaýda – Nemis joǵary oqý oryndarynyń konsortsıýmy jáne Qyzylordadaǵy Qorqyt ata ýnıversıtetinde – Seýltehtiń joǵary jasandy ıntellekt mektebi ashyldy. Qazaqstanda qoldanbaly ınjenerııanyń úzdigi sanalatyn úsh Lý Ban sheberhanasy quryldy. Atom energetıka salasyna maman daıarlaýǵa Reseıdiń ıadrolyq zertteý ýnıversıteti atsalyspaq.
Túrkistandaǵy Výsong ýnıversıtetinde oqıtyn koreıalyq stýdent Kım Syngdjın ózin Jandos dep tanystyrady. Ol Qazaqstannyń 8 óńirinen kelgen 108 stýdentpen birge qazirgi zamanǵa eń kerek mamandyq «Jasandy ıntellekt» pen «Derekter ǵylymyn» meńgerip júr.
– Bul Ýnıversıtettiń ashylǵanyn Koreıada júrgende estigenmiz. Súıtip basqa elde oqyp kórsem qalaı bolar eken degen oı keldi. Bastapqyda jergilikti stýdenttermen jaqyn tanysyp, birge serýendegim keldi. Biraq olar kóp ýaqytyn oqýǵa arnaıtynyn baıqadym. Sodan men de solarǵa qarap, bilimge kóbirek kóńil bóle bastadym, – deıdi Kım Syngdjın.
Elimizde Kım Syngdjın sekildi 32 myń sheteldik stýdent oqyp júr. Ǵylym mınıstri Saıasat Nurbek olardy «akademııalyq týrıst» dep ataıdy. Onyń esebinshe 1 sheteldik stýdent kúnine kem degende 2-3 ret jergilikti jurttyń qyzmetine júginedi. Demek, olardyń sany júz myńǵa jetse, el qazynasyna trıllıondaǵan teńge paıda túser edi.
– Týrıstiń eń jaqsy tıimdi túri-akademııalyq týrızm. Mysaly J Lo-nyń konsertine keldi bir kún ishinde tamaq ishti, qonaq úıde turdy da ketip qaldy. Al akademııalyq týrıst 4 jylǵa keledi. Oqýyn tóleıdi. Jatatyn jerin tóleıdi. Kınoǵa barady, kofe ishedi. Týystary keledi. Qydyrtady. Saıahattaıdy. Sondyqtan «akademııalyq týrıst» – eń keremet týrıst, – deıdi QR Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek.
Jasandy ıntellekt ýnıversıteti Astanada da ashylýy múmkin. Buǵan Woosong bilim berý qory atsalysýǵa ázir. Qazan aıynda qazaq Prezıdentimen kezdeskende keńes tóraǵasy osylaı emeýrin tanytty.
– Bizdiń «Jasandy ıntellekt» jáne «Derekter ǵylymy» baǵdarlamalarymyz stýdentterge eki jyl Qazaqstanda, taǵy eki jyl Koreıada nemese Woosong ýnıversıtetiniń álemdegi seriktes joǵary oqý oryndarynyń birinde bilim alýǵa múmkindik beredi. Baǵdarlama sońynda túlekter qazaqstandyq jáne koreılik eki dıplomǵa, sondaı-aq biregeı halyqaralyq tájirıbege ıe bolady, – dedi Woosong bilim berý qory qamqorshylyq keńesiniń tóraǵasy Song Keng Kım.
UBT tapsyryp, álemniń ýnıversıtetterine túsýge bolady
Qazaqstan jaqynda Tokıo konventsııasyna qosyldy. Bul Azııa Tynyq muhıty aımaǵyna kiretin 12 memleketpen ózara bilim almasýǵa múmkindik beretin qujat. Demek, Qazaqstanda alǵan dıplomdardy álem moıyndaıdy degen sóz.
Konventsııaǵa qatysýshy memleketter qatarynda Aýstralııa, Japonııa, Qytaı, Koreıa, Túrkııa jáne basqa elder bar. Qazaqstan Ortalyq Azııa elderi arasynda birinshi bolyp Konventsııany ratıfıkatsııalaý jumysyn bastady.
– Bul protsedýra qalaı júrgiziledi? Bizdiń ulttyq ortalyǵymyz bar. Kez kelgen Qytaı azamaty Qazaqstanǵa keldi oqydy delik. Otanyna qaıtqanda Qytaı úkimeti dıplomnyń túpnusqa ekenin aıǵaqtaýdy suraıdy. Osy konventsııa arqyly Qytaıdyń ulttyq ortalyǵy men bizdiń ulttyq ortalyq bir júıege qosylady. Birden aqparat almasady da dıplom rastalady, – dedi sala mınıstri Saıasat Nurbek.
Halyqaralyq bilim keńistigine jol ashatyn taǵy bir qujatqa Vashıngtonda qol qoıyldy. Prezıdenttiń AQSh-qa sapary aıasynda Vashıngtonda ETS dep atalatyn dúnıejúzindegi eń myqty test jasaıtyn kompanııamen úzaq merzimdi kelisimshartqa qol qoıylǵan. Sonyń negizinde tutas UBT júıesine reforma jasalýy múmkin.
– UBT formaty bir jylda ózgerip ketpeıdi. Keler 2026 jyly eshbir ózgeris bolmaıdy. Jańa testti jasaqtaýdyń ózi 1-2 jyl ýaqyt alady. Bizdiń maqsatymyz — UBT-men qatar halyqaralyq test jasap, Qazaqstanǵa engizý. ıAǵnı bizdiń talapkerlerde tańdaý bolady: UBT tapsyryp, qazaqstandyq otandyq ýnıversıtetke túse alady nemese jańa testti tapsyrý arqyly Qazaqstanda ashylǵan sheteldik 40 fılıalǵa jáne kez kelgen sheteldik ýnıversıtetke túsý múmkindigi bolady, – dedi Saıasat Nurbek.
Sala mınıstri Qazaqstannyń joǵary bilimin tolyqqandy álemdik standarttarmen sáıkestendirýdi kózdep otyrǵanyn jetkizdi.
— ıAǵnı bizden shyqqan dıplom álemde tanylady, bizde UBT tapsyrǵan adam álemniń ýnıversıtetterine túse alady. Bul óte úlken qadam jáne bizdiń jergilikti ýnıversıtetterimizge de úlken báseke. Buǵan deıin ózimizdiń kishkentaı kólimizde júzip júrdik, endi álemdik muhıtqa tolyq qosylamyz, - dedi S. Nurbek.
Qorytyndylaı kele, akademııalyq týrızm bilim salasyndaǵy syndarly saıasat qana emes, jańa jumys oryndary, bızneske turaqty tabys, jastarǵa til úırenýge jáne qos dıplom alýǵa múmkindik jasamaq. Al memleket álemdik arenada abyroı jınap, óńirlik akademııalyq habqa aınala alady.