Semizdiktiń naqty sebebi anyqtaldy
ASTANA. KAZINFORM — Halyqaralyq Atom energııasy agenttiginiń tamaqtaný salasyndaǵy jańa zertteýi semizdiktiń negizgi sebebi dene belsendiliginiń tómendeýi emes, kalorııa tutynýdyń artýy ekenin kórsetedi, dep habarlady BUU jańalyqtary.
Zertteý nátıjeleri Proceedings of the National Academy of Sciences jýrnalynda maqala túrinde jarııalanyp, ekonomıkalyq damý kezinde semizdiktiń artýyna dene belsendiliginiń tómendeýi yqpal etedi degen túsinikke kúmán keltiredi.
— Ekonomıkalyq turǵydan damyǵan elderdegi semizdik daǵdarysynyń túpki sebepterin túsinýge ondaǵan jyl boıy jasalǵan talpynystarǵa qaramastan, tamaqtaný men fızıkalyq belsendiliktiń bul qubylysqa qatysy aıqyn bolmaǵan edi. MAGATE derekter qory tek jańa ıdeıalardy tekserýge ǵana emes, sondaı-aq bul ózekti qoǵamdyq densaýlyq máselesi tóńiregindegi belgisizdikti joıýǵa múmkindik berdi, — dedi Dıýk ýnıversıtetiniń evolıýtsııalyq antropologııa jáne jahandyq densaýlyq professory ári maqala avtorlarynyń biri German Pontser. .
Jahandyq másele
2022 jyly Jer betindegi árbir segizinshi adam semizdikke shaldyqqan. Sońǵy otyz jylda bul kórsetkish eresekter arasynda eki eseden assa, al jasóspirimder arasynda tórt esege ósti.
Aǵzada artyq maıdyń jınalýymen sıpattalatyn bul kúrdeli sozylmaly jaǵdaı qant dıabeti, júrek-qan tamyrlary aýrýlary jáne qaterli isik sııaqty ınfektsııalyq emes aýrýlardyń damý qaýpin arttyrady. Al semizdik dástúrli jáne aýyl sharýashylyǵy basym qaýymda sırek kezdesedi. Muny buryn olardyń joǵary fızıkalyq belsendiligimen túsindiretin.
Semizdiktiń negizinde tutynǵan kalorııa men aǵzanyń jumsaǵan energııasy arasyndaǵy teńgerimsizdik jatyr. Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý salasynyń mamandary ádette eki sebepti ataıdy artyq tamaqtaný jáne jetkiliksiz belsendilik. Alaıda ár faktordyń naqty róli áli de talqylanyp jatyr, óıtkeni belsendiliktiń tómen deńgeıi táýliktik energııa shyǵynynyń azaıýyn árdaıym bildirmeıdi.
Kalorııa tutyný, energııa shyǵyny jáne dene quramyna qatysty jan-jaqty ári senimdi derekterdiń bolmaýy bul máseleni zertteýdi odan saıyn qıyndatty. Buǵan deıingi zertteýler negizinen ındýstrııalanbaǵan qaýymdarǵa baǵyttalyp, maı tinderiniń ólshemin qamtymaǵan jáne eldik deńgeıdegi ortasha málimetter men saýalnamalarǵa súıengen.
Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin 68 zertteýshi turaqty ızotoptar ádisi arqyly jınalǵan energııa shyǵyny ólshemderiniń jahandyq banki — MAGATE-niń qos tańbalanǵan sý derekter qoryna júgindi. 45 eldi qamtıtyn bul baza buǵan deıin de aǵzadaǵy energııa almasýdy zertteý jáne adamnyń energııa qajettiligin qaıta qaraýda paıdalanylǵan.
Semizdikke yqpal etetin faktorlardy zertteý
Ǵalymdar alty qurlyqtaǵy 18 ben 60 jas aralyǵyndaǵy 4213 eresektiń fızıkalyq jaǵdaıyn taldap, ekonomıkalyq jaǵdaıy men ómir salty ártúrli 34 qaýymdy qamtydy. Zertteýshiler ındýstrııasy damyǵan elder halqynyń energııa shyǵynynyń (belsendilikpen baılanysty da, jalpy da) joǵary ekenin anyqtady. Semizdikke yqpal etetin negizgi faktor — kalorııa tutyný bolyp shyqty. Bul kórsetkish jalpy energııa shyǵyny men salmaq ózgeristerin ólsheý negizinde baǵalandy.
— Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý jáne tamaqtaný salasynyń mamandary úshin bul tujyrymdar tamaqtaný ratsıonynyń mańyzdylyǵyn jańa qyrynan túsinýge múmkindik beredi. Tamaq sapasyn jaqsartýǵa jáne joǵary kalorııaly, ýltraóńdelgen ónimderdi tutynýdy azaıtýǵa baǵyttalǵan saıasat semizdikpen kúreste dene belsendiligin nasıhattaýdan áldeqaıda tıimdi bolýy múmkin. Keń aýqymda alǵanda, bul nátıjeler MAGATE-niń adam densaýlyǵy jónindegi derek qorlary arqasynda múmkin bolǵan aıtarlyqtaı ǵylymı serpilisti bildiredi, — dedi MAGATE Densaýlyq saqtaý departamentiniń tamaqtaný jáne densaýlyq jónindegi zertteýler bóliminiń jetekshisi ári maqala avtorlarynyń biri Kornelııa Lehl.
Aıta ketelik elimizde 16 myńnan astam adam artyq salmaqtan zardap shegedi.