Semizdikke shaldyqqan balalar sany artyp barady

ASTANA. KAZINFORM — Elimizde 16 myńnan astam adam artyq salmaqtan zardap shegedi. Bul — tek dárigerge júginip, resmı túrde esepke alynǵandary ǵana.

Ulttyq densaýlyq saqtaý ortalyǵynyń habarlaýynsha, 6-9 jas aralyǵyndaǵy ár besinshi bala artyq salmaqpen aýyrady. Al dúnıejúzinde semizdikke shaldyqqan jáne artyq salmaq qosqan adamdar sany 2,5 mıllıardqa jetti.

— Qazirgi tutynatyn taǵamymyzdyń kóbine túrli qospalar aralasqan. Tabıǵı ónimderdi az tutynǵandyqtan, artyq salmaq jınaıtyn balalardyń sany kúnnen-kúnge ósip jatyr. 2018 jylmen salystyrǵanda, 9-15 jastaǵy balalar arasyndaǵy semizdik 1,9 paıyzdan 15,7 paıyzǵa deıin ósti. Bul — dabyl qaǵatyn másele, — deıdi nýtrıtsıolog Gúlbala Taımahanova Jibek Joly arnasynyń «Búgin LIVE» baǵdarlamasyna bergen suhbatynda.

Sońǵy málimet boıynsha, elimizde 15 jastan asqan qyz balalardyń 29,7 paıyzy, ul balalardyń 33,9 paıyzy artyq salmaq qosqan. Al 25,8 paıyz áıel men 15,3 paıyz er adam semizdikke shaldyqqan.

— Tehnologııanyń damýyna baılanysty balalardyń kópshiligi dalada oınamaıdy, qımyl-qozǵalysy az. Sonymen qatar, tamaqtaný kezinde gadjet qoldaný jıilegen. Mundaıda bala ne jep jatqanyn baıqamaıdy da, mólsherinen artyq tamaqtanyp qoıady, — deıdi stýdııa qonaǵy.

Maman artyq salmaq jınaýdaǵy taǵy bir mańyzdy faktor — uıqy rejıminiń buzylýy ekenin aıtady.

— Túngi 10 men 2 aralyǵynda aǵzada melatonın gormony bólinedi. Ol jaqsy bólinse, tamaq jaqsy qorytylady, jasýshalar jańarady. Eger bul ýaqytta uıyqtamasa, aǵza tolyqqandy qalpyna kelmeıdi. Úshinshi sebep — sýdy az ishý. Balalar kóbine tátti nemese gazdalǵan sýsyndardy tutynady. Bul sýsyndardyń quramyndaǵy qant mólsheri óte joǵary: kúnine adamǵa 5 gramm qant jetkilikti bolsa, bir staqan tátti sýsynda 25 gramnan astam qant bolýy múmkin. Mundaı sýsyn energııany qysqa ýaqytqa ǵana beredi, keıin qaıtadan ishkiń kelip turady. Bul táýeldilikke ákeledi, — deıdi ol.

Nýtrıtsıolog tamaqty durys tutynýdyń tásilderine de toqtaldy.

— Durys tamaqtaný úshin kúndelikti asty 5-ke bólip, paıdaly maılar, aqýyzdar men kúrdeli kómirsýlardy paıdalaný qajet. Uıyqtardan 2 saǵat buryn tamaqtanýdy aıaqtaý kerek. Kópshiliktiń tańǵy asqa tábeti tartpaıdy, sebebi asqazan túnde de jumys isteıdi. Eger qazirden bastap durys tamaqtanýdy qolǵa alsa, adam 1-2 jyl ishinde qalaǵan salmaǵyna jete alady, — deıdi Gúlbala Taımahanova.

Stýdııa qonaǵy artyq salmaq baıqalsa, birden dárigerge qaralý qajettigin eskertedi.

— Qajetti taldaýlardy tapsyryp, dáriger usynǵan em men dárýmenderdi ǵana qoldanǵan jón. Ár 6 aı saıyn profılaktıkalyq tekserýden ótip turǵan abzal. Sebebi keıbir aýrýlar, mysaly baýyrdyń maılanýy, qant dıabeti nemese qaterli isik bastapqy kezeńde esh belgi bermeýi múmkin, — deıdi nýtrıtsıolog.

Al endokrınolog balalardaǵy artyq salmaq máselesi qursaqta jatqanda-aq paıda bolýy múmkin ekenin jetkizdi.

— 14-15 jasqa deıingi artyq salmaǵy bar balalar jıi keledi. Sol kezde ata-analarǵa: «Júktilikke qalaı daıyndaldyńyzdar? Júktilik kezinde qalaı tamaqtandyńyzdar?» — dep suraımyn. Sebebi bala bir kúnde ǵana artyq salmaq jınamaıdy. Júktilik kezinde ananyń tutynǵan taǵamy tikeleı ishtegi balaǵa áser etedi. Eger anada tuqym qýalaıtyn aýrýlar bolsa, durys tamaqtanbasa, fastfýd pen qarapaıym kómirsýlardy kóp tutynyp, 20-30 kg salmaq qossa, bul balanyń gormondyq damýyna áser etedi. 4 keliden artyq bolyp týylǵan balany «batyr» dep maqtaǵanmen, bul — bolashaqta artyq salmaq pen qant dıabetiniń qaýip faktory, — deıdi Ásel Asaıynova.

Dáriger bir bala artyq salmaqtan zardap shegip júrse, búkil otbasynyń tamaqtaný mádenıeti ózgerýi tıis ekenin aıtady.

— Óziń tort jep otyryp, balaǵa «jeme» deý — nátıjesiz. Sonymen qatar, otbasyndaǵy psıhologııalyq ahýal da mańyzdy. Úıde urys-keris kóp bolsa, bala stress alady, al stress gormondyq ózgeristerge ákeledi. Mundaıda bala kúızelisten arylý úshin tamaqqa júginedi. Ári balanyń uıqysy men qozǵalys belsendiligi qadaǵalanýy kerek. Buryn ustazdarymyz: «Bala jylyna 4-5 aıaq kıim tozdyrmasa, ol belsendi emes» — deıtin. Bala oınap, qımyldap ósýi tıis, — deıdi maman.

Sońǵy kezderi balalardyń arasyndaǵy semizdik máselesi ózekti taqyrypqa aınaldy. Balalar tutynyp júrgen tamaqtar qanshalyqty paıdaly? Balanyń deni saý bolý úshin ne jeý kerek? Kazinform tilshisi mamandardan jaýap alyp kórdi.