Sberden Tokıoǵa deıin. Baǵdat Mýsın mınıstr retinde qandaı eńbegimen este qaldy
ASTANA. KAZINFORM – Ótken aptada Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh mınıstri bolǵan Baǵdat Mýsın qyzmetinen ketti. Mınıstr bul qyzmetten «óz erkimmen kettim» dep jazsa da, túrli Telegramm arnalar ony «ketirdi» dep daýryqty. Biz onyń mınıstr bolyp júrgen kezde eldi eleń etkizgen áreketteri men bastamalaryna sholý jasap kórdik.
Onlaın sabaq pen «Ashyq»-tyń mashaqaty
Jol saqshylarynyń qolyndaǵy aıyppul blankilerin planshetke aýystyryp, «Qazposhtanyń» zeınetaqy tóleý júıesin avtomattandyrǵan reformashyl IT maman retinde tanylǵan Baǵdat Mýsın 2020 jyldyń 30 qyrkúıeginde vıtse-mınıstrlikten Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh mınıstri bolyp taǵaıyndaldy.
2019 jyldyń 19 naýryzynan keıin alǵashqy iri taǵaıyndaýlardyń bári qazaqstandyqtardyń jiti nazarynda edi. Ashat Aımaǵambetov pen Baǵdat Mýsın sııaqty jas menedjerlerdiń mınıstrlik tizginin ustaǵanyn emen esikti kabınetterge jaqyn júretin keıbir blogerler oń betburystyń basy retinde nasıhattap jatty.
B. Mýsın mınıstr bolǵan kez el ekonomıkasyn tsıfrlandyrýdyń ekinshi kezeńine dóp keldi. Degenmen, tsıfrlandyrýdyń birinshi kezeńinen qalǵan «baı mura» jas basshynyń aldynan qaıta-qaıta shyǵa berdi. Ásirese, COVID-2019 pandemııasy kezinde qashyqtan bilim alý úshin qystyń kózi qyraýda qyrat-qyrqany saǵalap, qora tóbesinen ınternet aýlap ketken aýyl halqynyń tsıfrlyq mınıstrlikke ókpesi qara qazandaı edi. Buǵan deıin baılanysqa jaýapty basshylar qazaqstandyqtar álemdegi eń arzan ınternettiń birin tutynyp otyrǵany týraly ustanymdy jıi aıtatyn. Offlaın baılanysty tyıyp, onlaın baılanysqa basymdyq bergen ǵalamdyq indet «Arzannyń jiligi tatymaıdy» degen máteldi qazaq ınternetimen baılanystyryp aıtýǵa da bolatynyn kórsetti.
Pandemııa kezinde «ózin-ózi qamtýshy» dep, resmı aıdar taǵylǵan ýaqytsha jumyssyzdarǵa memleket 42 500 teńgeden ótemaqy bergeni el esinde. Sol 42 500 teńgeni alý úshin eGov portaly arqyly tsıfrlyq qoltańba rásimdep, ótinish jiberý qajet edi. Qalyń nópirdiń eGov platformasyna jamyraı kirýi elektrondy úkimetti qulatyp tyndy. Halyq Qazaqstannyń túkpir-túkpirine ınternet tartý jeleýimen mıllıardtap ıgerilgen aqshanyń suraýyn taǵy da Baǵdat Mýsınnen talap etti.
Pandemııa kezinde «Ashyq» qosymshasy asa tanymal boldy. Halyqty «ekpe alǵandar» men «almaǵandar» deıtin eki tapqa bólip, qoǵamdyq orynǵa kirýdi shektegen tsıfrlyq sheshimdi «antıvakserler» adam quqyǵyn taptaıyn qural dep synady. «Ashyq» arqyly úshinshi tulǵalar qazaqstandyqtardyń jeke derekterin zańsyz ıemdenip otyrǵany da kóp daý týyndatty.
«Sber» jáne sanktsııa
Baǵdat Mýsınniń qoǵam aldyndaǵy repýtatsııasyn birjaqty etken oqıǵa 2021 jyldyń kúzinde boldy. Úshinshi qyrkúıekte Reseıdegi Shyǵys ekonomıkalyq forýmynda «Sber» kompanııalar tobynyń basshysy German Gref pen Qazaqstannyń sol kezdegi premer-mınıstri Asqar Mamın «Qazaqstan Respýblıkasynyń tsıfrlyq transformatsııasy, tsıfrlandyrýdyń platformalyq modeline jáne „Data-Driven Government“ tujyrymdamasyna kóshý jónindegi jobalardy iske asyrý salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly» memorandýmǵa qol qoıdy.
Qujatqa qoldy Asqar Mamın qoıǵanymen, salalyq vedomstvonyń basshysy retinde taıaqtyń bárin Baǵdat Mýsın jedi. Onyń baspasóz komandasy taratqan resmı relızderde eldegi 400-den astam aqparat júıesiniń basyn bir qazanǵa qosatyn bul joba 500 mln dollar qarajat qajet etetini aıtyldy. Osy memorandýmnyń egjeı-tegjeıine úńilgen ІT mamandar, qoǵam belsendileri Reseı tarapy usynǵan jobanyń ulttyq qaýipsizdikke de, azamattardyń jeke deregine de qaýpi zor ekenin aıtyp, dabyl qaqty.
Bul daý Májilis minberine deıin shyǵyp, Úkimet saǵatynda Baǵdat Mýsın premer-mınıstr qol qoıǵan qujat memorandým ǵana ekenin, eshqandaı kelisimshart emes ekenin aıtyp, tehnıkalyq qujattamasy 2022 jyldyń 15 aqpanyna deıin ázirlenetinin jetkizdi.
2022 jyldyń 24 aqpanynda Reseı men Ýkraına shıelenisi bastalyp, «Sber» sanktsııalar qursaýynda qaldy. Búgingi kúnniń bıiginen qarasaq, qos prezıdent Vladımır Pýtın men Qasym-Jomart Toqaev beınekonferentsııa arqyly qatysqan forýmda Asqar Mamın qol qoıǵan memorandým aıasyndaǵy kelissózder sál erterek bastalyp, erterek iske asyp ketken bolsa, batystyń basqynshylyqqa qarsy ekonomıkalyq jaýabyn árbir qazaqstandyq búginge deıin tartyp otyrýy múmkin edi.
Osy daý kezinde BAQ pen el aldynda jaýap bergen eks-mınıstr qazaqstandyq júıeniń keıbir quraldary, tehnıkalyq sheshimderi eskirgenin, eldegi 400-den astam aqparat júıesin bir platformaǵa biriktirmese, elektrondy qyzmetterdiń sapasy jaqsarmaıtynyn aıtýdan tanbady. Reseı sanktsııalar astynda qalǵannan beri eki jyl ótti. «Sbermen» áriptestik toqtaǵanymen, eGov-tiń eskirdi delingen platformasyn jańalaý, aqparat júıelerin birizdendirý máselesi ózdiginen joıylyp ketpegeni anyq. B. Mýsınniń jaqtastary «Sberdiń» sanktsııalardan kóp uzamaı bosaıtynynan úmittendi me, álde sapasy syn kótermeıdi degen eGov olar oılaǵannan áldeqaıda ómirsheń bolyp shyqty ma, áıteýir qazir eGov-ti reformalaý máselesi kún tártibine sırek shyǵady. Tek ara-tura «Sberdiń» ornyna «Kaspi» banki keledi degen aqparattar ortaǵa tastalyp keledi.
Tokıony tańqaldyrǵan málimdeme
«Zerde» ulttyq aqparat-kommýnıkatsııalyq holdınginiń jetekshileri men Baǵdat Mýsın arasyndaǵy teketires kásiporynnyń taratylýymen aıaqtaldy». Keıbir sarapshylar men túrli telegramm arnalar «Zerde ulttyq aqparat-kommýnıkatsııalyq holdınginiń taratylǵanyn osylaı sıpattap jatty.
Ádiletin aıtý kerek, «Zerde» holdınginiń jumysyn resmı minberden alǵash bolyp synaǵandardyń biri Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev edi. Ol 2022 jyldyń jazynda ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda mınıstr B. Mýsınge holdıng jumysyn reformalaýdy tapsyrdy. Sol-aq eken, erteńinde ol «Zerde holdıngin» taratý jylyna bıýdjettiń 3 mlrd teńgesin únemdeıtinin, al onyń qazaqstandyqtar ómirine eshbir keri áseri bolmaıtynyn aıtyp turdy.
Mınıstrliktiń sol kezdegi baspasóz hatshysy Erhan Tatken: «Holdıngtiń taratylýy keıbir ınternet qoldanýshylar aıtyp júrgendeı tulǵalar arasyndaǵy qaqtyǵys emes», — dep málimdedi.
Elektrondy memlekettik qyzmetterdiń «Kaspi» men «Halyq bankte» kórsetilýin de azamattardyń jeke derekterin bankterge zańsyz berý dep baǵalaıtyndar bar.
Mınıstr myrza, ınternet nege barǵan saıyn baıaýlap barady?
Baǵdat Mýsındi kórgen saıyn jýrnalısterdiń qoıatyn aınymas suraǵy osyndaı edi. Ol suraqqa mınıstrdiń beretin jaýaby aınymaıtyn. Bir joly báleniń bári radıofobtardan dese, taǵy bir joly «Ózim de baıaý ınternetten kóretinimdi kórip júrmin» dep aqtalatyn. Sondaı qyzý pikirtalastyń birinde onyń Astanadaǵy ınternettiń jyldamdyǵy Tokıodan da joǵary dep aıtqan jaýaby «memge» aınaldy.
Starlink kútken 500 aýyl
Baǵdat Mýsınniń aıaqsyz qalyp bara jatqan, el úmitpen de, kúdikpen de qabyldaǵan bastamalary barshylyq. «Qoljetimdi ınternet» ulttyq jobasyna 2023-2027 jyldary 1 trln 32 mlrd teńge jumsalýy kerek bolǵan. Onyń 325 mlrd teńgesi respýblıkalyq bıýdjetten alynsa, 707 mlrd teńgesi bıýdjetten tys qarajat dep kórsetilgen. Ol ketken soń bul jobanyń qalaı iske asatynyn, qarajaty qalaı ıgeriletinin ýaqyt kórseter.
Aýylǵa ınternet tartqan operatorlarǵa 50 paıyz sýbsıdııa tóleý de osy Mýsın kabınetiniń bastamasy bolatyn. Baılanys sapasyn qajetti deńgeıde qamtamasyz etpegen operatordyń aıyppulyn birneshe ese kótergen de B. Mýsın komandasy.
Mamandandyrylǵan halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyna jasyryn baryp, júrgizýshi kýáligin paramen rásimdeý arqyly salanyń bylyǵyn ashýǵa tyrysqan pıar-tásili de el ishinde oń baǵa aldy.
500 shaǵyn aýylǵa tómen orbıtadaǵy spýtnıkter arqyly ınternet taratatyn Starlink júıesin engizý de B. Mýsın kezinde bastaldy. Ol úshin zańnamaǵa ózgeris engizilip jatyr. El ishinde bul zań erteń Starlink júıesin jeke adamdardyń paıdalanýyna jol ashady dep úmittenetinder bar.
Qosh bol, KazSat
Onyń tusynda baılanys serikteriniń jańa býyndary shyǵýymen baılanysty «KazSat-2R» jobasyn toqtatý týraly sheshim qabyldandy.
«Men KazSat-2-ni almastyratyn KazSat-2R jobasyn budan bylaı qarastyrmaýdy usynǵan bolatynmyn. Álemde jańa tehnologııalar paıda bolyp jatqanda geostatsıonarlyq spýtnıkter olardyń beretin jyldamdyǵyn bere almaıdy. KazSat-2 qazir sekýndyna 8 Mbıt ınternet bere alady. Al tómen orbıtaly spýtnıkter 1 Gbıt-ke deıin jyldamdyq beredi. Ekeýin salystyrýǵa da kelmeıdi. Biz ýaqyty ótip bara jatqan tehnologııalarǵa aqsha salmaýymyz kerek. Kerisinshe zamanaýı tehnologııa jasaýshylarmen áriptestiktiń jolyn izdeıtin bolamyz», — degen edi Baǵdat Mýsın.
Mamandar muny da mınıstrliktiń baıypty qadamdarynyń biri retinde baǵalady. Qazaqstannyń 1200 aýylǵa sapaly ınternet jetkizý úshin Starlink, One Web, SES óndirýshilerimen kelissóz júrgizip jatqany da osy kezde resmı habarlandy.
«+7» me, álde «+997» me?
Baǵdat Mýsınniń Qazaqstan tarapy Reseımen birge paıdalanyp kele jatqan «+7» telefon kodyn aýystyrý týraly bastamasy da eldi eleń etkizgen. Tipti, Halyqaralyq elektr baılanysy odaǵy Qazaqstanyń ótinishi boıynsha «+997» degen derbes kod usynǵany da málim bolǵan. Biraq byltyrǵy qarashada ol bastama iske aspaıtyny belgili boldy.
B. Mýsın basqaryp turǵan kezde tsıfrlandyrý mınıstrligi ınternet operatorlarynyń arasynda básekelestik qalyptastyrý úshin «Samuryq Qazynaǵa» bir operatordy satqyzýǵa qol jetkizdi. Naqty aıtsaq, «Qazaqtelekom» AQ men Qatar eliniń Power International Holding W.L.L. kompanııasy quramyna Tele2/ALTEL brendteri kiretin «MT-S» kompanııasyn satyp alý týraly kelisimge qol qoıdy. Al ótken aptada Senat operatorlyq servıspen aınalysqysy keletin tulǵalarǵa radıojıilikke qol jetkizý máselesin retteıtin normalardy maquldady. Bul qujatty da B. Mýsınniń kabıneti ázirlegen bolatyn.
Baǵdat Mýsın mınıstr bolyp kelgen 2020 jyly eldegi baılanys operatorlarynyń salaǵa quıǵan ınvestıtsııasy 136 mlrd teńge bolsa, 2022 jyly 76 mlrd teńge ǵana bolǵan. Bul aralyqta mobıldi baılanys tarıfi birneshe ret qymbattap, mobıldi ınternet jyldamdyǵy baıaýlaı tústi. Muny B. Mýsın kabınetiniń salaǵa ınvestıtsııa tartýǵa qyrsyzdyǵy dep te, eski oıyn erejesinen bas tartqysy kelmegen naryq oıynshylarynyń narazylyǵy dep te baǵalaýǵa bolady.
Aıta ketsek, buǵan deıin Baǵdat Mýsın Jibek Joly telearnasyndaǵy «Ýáde» baǵdarlamasyna suhbat bergen edi.
Búgin QR Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri laýazymyna Strategııalyq josparlaý jáne reformalar jónindegi agenttik tóraǵasynyń orynbasary bolǵan Jaslan Mádıev jaıǵasty.