Saılaý kúni belgilendi, saıasat sahnasynyń kórigi endi qyzady

ANA. 4 aqpan. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ - 2011 jyldyń alǵashqy aıynyń sońǵy aptasy hám aqpannyń basy elimiz úshin sanqıly saıası jańalyqtarǵa toly apta retinde este qalatyny sózsiz. Bir aptanyń ishinde «referendým máselesine» núkte qoıylyp, Elbasy kezekten tys prezıdenttik saılaý ótkizý týraly sheshim qabyldaǵanyn málimdedi.

Aınaldyrǵan 2-3 kúnniń ishinde Parlament Qazaqstanda merziminen buryn prezıdenttik saılaý ótkizýdi qarastyratyn konstıtýıaıylyq zańdy qabyldap, oǵan Prezıdent qolyn qoıyp, zańdyq kúshine engizip te úlgerdi. Búgin Memleket basshysynyń 3 sáýir kúni QR Prezıdentiniń kezekten tys saılaýyn ótkizý týraly Jarlyǵy shyǵyp, Ortalyq saılaý komıssııasy saılaýǵa qajetti tıisti is-sharalardy qamtamasyz etýge kirisip ketti. Sóıtip, aldaǵy uly naýqannyń mejesi belgili boldy. Erteń, 5 aqpannan bastap QR Prezıdentiniń kezekten tys saılaýyna kandıdattardy tirkeý bastalmaq. Sóıtip, kelesi aptadan bastap aýqymdy saıası naýqan bastalmaqshy. Endeshe osynaý mezgilinen buryn, kezeginen tys ótkeli otyrǵan saıası naýqan aldynda keshegi jáıttarǵa kóz júgirtip ótsek.

2010 jyldyń jeltoqsany aıaqtalar tusta eldiń shyǵysynan bastaý alǵan referendým máselesi az ǵana ýaqyt ishinde búkil qoǵamnyń pikir bildirý taqyrybyna aınaldy. Shyǵystaǵy quryltaı negizinde qurylǵan bastamashy toptyń jıyny zańdy dep tanylyp, keıinnen belgilengen zańdyq tártip­pen qol jınaýǵa kirisken tusta zań shyǵarýshy bılik te óziniń pármenin tanytqan edi. Sonda baryp Elbasy óz pikirin ashyq bil­dirip, Parlamenttiń konstıtýtsııalyq bastamasyn qabyldamaı tastaǵan bolatyn. El­ba­sy qar­sylyǵyn bildirgen Jarlyq shyqqan kúni sol máseleni Konstıtýtsııanyń 91-ba­by­nyń 1-tarmaǵyna sáıkes qaraý úshin Par­lamenttiń birlesken otyrysy shaqyryldy. Sóıtip, buqaralyq bastamany aıaqsyz qal­dyr­maý­dyń qamyna bel sheshe kirisken Parlament Elbasynyń qarsyǵylyn konstıtýtsııalyq jolmen eńserýdi kózdedi. Sol sátte re­fe­rendým ótkizý jónindegi bastamashy top 5 mıllıon­nan astam qazaqstandyqtyń qoldary qo­ıyl­ǵan pa­raq­tardy Ortalyq saılaý komıssııasyna tap­syrdy. Basta­mashylar Elbasynan ótinip, saılaý qu­qyǵyna ıe azamattardyń 50 paıyzdan astamynyń atynan Parlamentke Úndeý tastady. Osy arada «Qazaqstan-2020» jalpyulttyq demokratııalyq kúshter koa­lı­tsııasy qurylyp, eldegi azamattyq qoǵam ınstıtýt­ta­ry, saıası partııalar men úkimettik emes uıymdar, bız­nes qaýymdastyǵy birigip, buqaralyq bastamanyń to­lyq júzege asýyn jaqtaıtynyn tanytty. Sóıtip, Mem­le­ket basshysynyń qarsylyǵyn eńserý arqyly mıl­lıondaǵan qazaqstandyqtyń erik-jigerin júzege asy­rý úshin Parlament birlesken otyrysta arnaıy zań qabyldaýy qajettigi zoraıa túsken bolatyn. Osy Konstıtýtsııaǵa ózgeristerdi qamtyǵan zań 14 qańtarda qabyldandy. Alaıda, Parlament qabyldaǵan zańyn taǵy bir súzgiden ótkizip, onyń konstıtýtsııalyq sáıkestigin zerdeleý maqsatynda Prezıdent qujatqa qol qoımastan, ony sol kúni-aq Konstıtýtsııalyq keńestiń qaraýyna joldaǵan bolatyn.

Konstıtýtsııalyq keńestiń kópshilik kútpegen sheshimi osy aptada, 31 qańtarda qabyldandy. Keńes Parlament qabyldaǵan zańdy Ata Zańǵa qaıshy dep tapty. Óıtkeni, depýtattardyń Konstı­týtsııaǵa en­giz­gen ózgerisinde QR Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasynyń ókilettigi qansha merzimge uzar­­tylatyny anyqtalmapty. Mundaı she­shim­niń birretki nemese taǵy da qaıta­la­natyn sıpatta bolý múmkindigine de nazar aýdarylmaǵan. Bul rette Memleket bas­shy­synyń saılaýdan tolyǵymen bas tartýy kóz­deletini de anyq jazylmaǵan. «Konstı­tý­tsııalyq normanyń anyq jazylmaýy Konstıtýtsııada kózdelgen memlekettik jáne qoǵamdyq ınstıtýttardyń teń­sizdigine ákep soǵýy múmkin. Budan bólek Konstıtýtsııalyq Keńes zańnyń onyń saldarymen baılanysty zańnamalyq naqtylyq talaptaryna saı bolýy tıistigin birneshe márte qaıta­la­ǵan bolatyn. ıAǵnı, barlyq normalar jetkilikti deńgeıde naqty bolyp, zańnyń árqalaı túsindirilýine jol berilmeýi kerek edi. Sondyqtan da Parlamentpen 14 qań­tarda qabyldanǵan jáne Memleket bas­shy­synyń qol qoıýyna usynylǵan «QR Konstı­týtsııasyna ózgeris pen tolyqtyrý en­gizý týraly» QR Zańynyń 1-tarmaǵy, Negizgi Zań­nyń 1-baby 2-tarmaǵyna úıles­peı­di», - degen málimdeme jasaldy.

Alaıda, Kon­­sıtı­týtsııalyq Keńes zańdy Negizgi Zań­ǵa sáıkes emes dep tanyǵanymen, referendýmdy joqqa shyǵara almaǵan. Sońǵy sózdi de Elbasynyń enshisine qaldyryp edi. Konstıtýtsııalyq keńestiń sheshimi shyqqan kúni Prezıdent Qazaqstan halqyna Úndeý arnap, óz ustanymyn bildirdi, kesimdi sózin de aıtty. «Bir jaǵynan, men saılaýshylardyń basym kópshiligin quraıtyn búkilhalyqtyq bastamany keri qaıtara almaımyn. Máseleniń ekinshi qyry, men Elbasy jáne Konstıtýtsııanyń kepili retinde bolashaq saıasatkerlerge jańylys baǵyt silteıtin iske jol bere almaımyn. Sondyqtan meni halyq durys túsinedi dep senemin. Biz bul jaıtty jaı «qabyldaý nemese bas tartý» retinde emes, ómirdiń ózi usynǵan demokratııanyń tarıhı sabaǵy dep qabyldaǵanymyz jón. Bul - Elbasy men halyqtyń Ata Zańǵa adaldyǵyn baǵamdaıtyn taǵylymdy dáris. Demokratııalyq jolmen saılanǵan Tuńǵysh Prezıdent retinde elimizdiń bıik múddelerin basshylyqqa ala otyryp, men referendým ótkizbeý týraly sheshim qabyldadym. Jurtshylyqty bóletin «referendým álde saılaý» degen tańdaýdyń ornyna men halqymyzdyń erki men demokratııa­lyq qaǵıdattarǵa adaldyǵyn eskeretin jáne bizdi biriktiretin joldy usyna­myn. Men ókilettigimniń eki jylǵa qys­qaratynyna qaramastan, merziminen buryn Prezıdent saılaýyn ótkizý týraly usynys engizemin», - degen Memleket basshysy sol kúni-aq Parlamenttiń qaraýyna kezekten tys Prezıdent saılaýyn qamtıtyn zań jobalaryn usyndy. Parlament te tartynyp qalmady. Qaýyrt jumysqa jumylǵan halyq qalaýlylary apta boıy damyl kórmeı, aldymen Konstıtýtsııaǵa engizilgen ózgeristerdi birlesken otyrysta qabyldap, keıinnen kezekten tys saılaýdy qamtaamsyz etetin konstıtýtsııalyq zańdy ádettegi zań shyǵarý úderisimen qabyldady. Kezekten tys prezıdenttik saılaýdyń zańdyq tetigin qamtamasyz etetin zań Elbasynyń aldynda da kóp jatqan joq. Birden kúshine endi.

Zańnamalyq úderister tolyq júzege asqannan soń, Ortalyq saılaý komıssııasy da iske kirisip, 3 sáýirge taǵaıyndalǵan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kezekten tys saılaýyn ázirleý men ótkizý jónindegi negizgi sharalardyń kúntizbelik jospary bekitti. Soǵan sáıkes, Prezıdenttikke kandıdattardy usyný 2011 jylǵy 5 aqpanda bastalyp, 20 aqpanda aıaqtalady. Al Prezıdenttikke kandıdattardy saıası partııalar men respýblıkalyq qoǵamdyq birlestikter usyna alady. Sondaı-aq, zańǵa sáıkes azamattar ózderin-ózderi usynýǵa quqyly. Saılaýshylardyń Prezıdenttikke kandıdatty qoldaýy olardyń qol jınaýy arqyly rastalady. Prezıdenttikke kandıdat árbir azamat eń az degende elimizdiń 14 oblysynyń 9-ynyń qolyn, sondaı-aq Almaty men Astana qalalarynyń atynan teńdeı ókildik etetin 91 myń qol jınaýy tıis.

Aıta keteıik, QR Konstıtýtsııasyna sáıkes, el Prezıdentin Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary jalpyǵa birdeı, teń jáne tóte saılaý quqyǵy negizinde jasyryn daýys berý arqyly 5 jyl merzimge saılaıdy. Prezıdent bolyp týǵannan Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolyp tabylatyn 40 jasqa tolǵan, memlekettik tildi erkin meńgergen jáne Qazaqstanda sońǵy 15 jyl boıy turatyn azamat saılana alady.

Ázirge, jurt biletin bir ǵana kandıdat aıqyn. Ol - QR Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy N. Nazarbaev. Sarapshylardyń basym bóligi referendým máselesi boıynsha-aq saılaýǵa quqy bar elektorattyń 50 paıyzdan astamynyń qoldaýyn alǵan Memleket basshysynyń bul joly da halyqtyń keńinen qoldaýyna ıe bolatynyn aıtady.