Saıası repressııa qurbandary jerlengen oryndar keıin kóshege aınalyp, tegistelip ketti — tarıhshy
QYZYLORDA. KAZINFORM - 2021-2023 jyldary Qyzylorda oblysynda saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý máseleleri jónindegi óńirlik komıssııa jumys istedi.
Komıssııa jumysynyń nátıjesinde HH ǵasyrdyń 20-40 jyldary Qyzylorda qalasy mańynda repressııa qurbandary atylǵan oryndar anyqtaldy. Olar — Qaraýyltóbe eldi mekeniniń, Araı shaǵyn aýdanynyń, Aqmeshit shaǵyn aýdanyndaǵy Oral kazaktary qorymynyń, burynǵy Gagarın, qazirgi Syr súleıleri shaǵyn aýdanyndaǵy Bostybaı qorymynyń aýmaǵy. Komıssııa quramynda bolǵan Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, pedagogıka ǵylymdarynyń magıstri, Tarıh jáne qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi Baqytjan Ahmetbek talaı jazyqsyz jannyń qany bókken oryndarǵa belgi qoıylyp, halyq óz tarıhyna qurmetpen qaraýy tıis dep esepteıdi.
Keńes odaǵynyń aýyl sharýashylyǵyn kúshtep ujymdastyrý, turmysy ortashalardy, keıde tipti kedeılerdi kýlaktar qataryna jatqyzý, jurtty mal-múlkinen aıyrý, dinge tyıym salý saıasaty Syr boıynda da qyzý júrdi. 1930 jyly Qyzylorda oblysynda oǵan qarsy 5 kóterilis boldy. Olardyń qatarynda Qarmaqshy aýdanynda Aqmyrza ıshan Tósuly, Pirmaǵambet Laýbaev bastaǵan jáne 1930 jyldyń tamyz-qyrkúıek aılarynda Qazaly aýdanynda Iman Iimbetovtiń jetekshiligimen bolǵan Asan kóterilisin aıtýǵa bolady.
Eń aýqymdysy — Jumaǵazy Báıimbetov jáne Qojban Jubanov basqarǵan Qarmaqshy jáne Tereńózek (qazirgi Syrdarııa) aýdandarynyń aýmaǵyndaǵy Qaraqum kóterilisi.
— Jumaǵazy — Buqaradaǵy dinı medresede bilim alǵan molda kisi. 1930 jyly naýryz aıynyń ortasynda Qarmaqshy aýdanyna qarasty «Qarabóget» degen jerde № 1 aýyl turǵyndarynyń jıynynda Keńes ókimetiniń solaqaı saıasatyna qarsylyq bildirip, jınalǵandardy jergilikti úkimet pen ýákilderinen qorǵaný úshin Qaraqumǵa qashyp, kóshýdi usynady. Ózgeler buǵan kelisip, ortaq sheshimge keledi. Alaıda, onyń izine ergender báribir qyzyl áskerdiń quryǵynan qutyla almaıdy. Jumaǵazy han men jaqtastarynyń is-áreketi obektıvti túrde dáleldenbese de halyqtyń úreıin ushyrý úshin 1930 jyly 15 shildede olardy túgel atý jazasyna kesken. Tek Jumaǵazyǵa shyǵarylǵan úkim belgisiz sebeptermen bir jylǵa deıin oryndalmaǵan. Ol 1931 jyly 16 sáýirde Almaty qalasynda jazalaý organy jendetteriniń qolynan qaza tapqan. Jumaǵazy molda tutqyndalǵan soń onyń ornyna basshy bop saılanǵan Qojban Jubanov Qyzylorda qalasynda atylyp, shahar mańyndaǵy Qaraýyltóbe aýylyna jerlengen. Taǵy bir top adam Birqazan stansasy tusyndaǵy Qońyrtóbede, kelesi shoǵyry osy kúngi Araı shaǵyn aýdanynda oqqa ushyraıdy. Kópshiliginiń jatqan jeri áli kúnge belgisiz, — dedi Baqytjan Ahmetbek.
Halyqqa teńdik surap bas kótergen Jumaǵazy molda arada 96 jyl ótse de aqtalmady.
Tarıhshy komıssııa quramynda bolǵan ýaqytta quqyq qorǵaý organdarynyń arhıvimen jumys istep, 70-ten astam adamdy aqtaý jóninde usynys bergen.
— Saıası repressııa qurbandary jerlengen oryndar keıin kóshege aınalyp, tegistelip ketti. Bárine jol, úıler men ǵımarattar salyndy. Kóbinde halqymyzdyń ótkeninen habar beretin belgi joq. Tek qalanyń Araı shaǵyn aýdanyndaǵy Alash arystary atylyp, jerlengen jerge arnaıy eskertkish taqta qoıylyp, qasterli orynǵa aınaldy, — dedi ǵalym.
Al 2015 jyly Qarmaqshy aýdanyndaǵy Maral ıshan qorymyna baratyn joldyń basynda, Altyn baba eskertkishiniń artqy jaǵynda Qaraqum kóterilisi qurbandary monýmenti boı kóterdi.
Buǵan deıin biz Uly Jeńistiń 80 jyldyǵy qarsańynda Qazaqstannyń Belgııadaǵy elshiliginiń qyzmetkerleri Genk qalasynda jerlengen keńes jaýyngerleriniń beıitine gúl shoqtaryn qoıǵanyn habarlaǵanbyz.