Sáýle Ázimhanova: Latyn álipbıine ótý - qazirgi zaman talaby

ASTANA. QazAqparat - Latyn álipbıine kóshý - qazirgi zaman talaby. Astana qalasyndaǵy №30 mektep-gımnazııa dırektory Sáýle Ázimhanova osylaı málim etti, dep habarlaıdy QazAqparat.

Sáýle Myńshalqyzy óskeleń urpaqty oqytyp, elimizdiń negizgi kapıtalyn jasaqtaýda jumys atqaryp otyrǵandyqtan, elimizdiń erteńi erekshe alańdatatynyn aıtyp ótti.

«Latyn álipbıine kóshý máseleside bizdi shet qaldyrmaýy tıis. Elimiz táýelsizdik alǵannan beri qazaq tilshileri osy máseleni qozǵap keledi. Meniń oıymsha, bul - qazirgi zaman talaby. Búgin ǵylym men bilim, jańa tehnologııalarǵa jańa úrdistermen jańalyqtardyń barlyǵy da latyn árpine negiz­delgen júıede ótýde. Bizdiń keleshek jas urpaǵymyz sol kóshten qalmaý úshin atalǵan úrdiske ilesýge tıispiz. Odan qazaq tili órkendemese, óshpesi anyq. Árıne bul jumys júıeli túrde kezeńdep engizilýi abzal. Oǵan mysal kórshi elderdiń osy jolda, jibergen qatelikteri. Kezinde Túrkııada túrki álemindegi latyn grafıkasyn jasaýda aǵattyq ket­keni bar. Túrik álipbıine keıbir dybystardyń árip­terin túsirý úshin qosymsha basqa áripter engizildi sol tusta. Alaıda ol áripterdi Ázerbaıjan, Túrikmen elderi qabyldamady», - deıdi Sáýle Ázimhanova.

Ol osy sharanyń qazaq tili damýyna, qoldanysynyń keńeıýine qosar úlesi de qomaqty dep sanaıdy.

«Búginge deıin ózimiz ábden úırenisip, qoldanyp kele jatqan kırıllıtsa jazýy da asa jetilgen, kemel emes ekenin bilemiz. Muny túsindirme sózdikpen jumys isteýde, ásirese sózderdiń orfografııasy, orfoepııasyna kelgende anyq baıqalady. Tilimizdi buzyp kele jatqan birneshe artyq áripter bar, olar jazýymyzda qazaq tiliniń dybys júıesine baǵynbaıtyn kemistikter, kópshilik úırenip ketkenimen, kirme sózderdiń orys tilindegi zańdylyqtar boıynsha saqtalyp jazylýynda, basy artyq ,  belgileri, v, f, ts, ch, ş, ıý, ıa áripteri, t.b. qıyndyqtardy mamandar jaqsy biledi, aıtyp ta júr. Latynǵa kóshýde ózge sebeptermen qatar, tildik turǵydan osy bir qıyndyqtardy sheshýge, qazaq tiliniń dybys júıesin saqtaıtyn, tabıǵatyna saı júıeli, jetilgen álipbıdi túzý múmkindigi týyp tur emes», - deıdi Sáýle Ázimhanova.

Bilim ordasy jetekshisiniń aıtýynsha álipbı aýysqanda ony meńgerip ketýdiń asa qıyndyǵy joq.

«Osydan birer jyl buryn qıyndyq týdyratyn aǵylshyn alfa­vıtimen qazir kópshilik tanys, olarǵa latyn álipbıin úı­rený qıynǵa soqpasy anyq. Óıtkeni, árip­teri óte uqsas. Sondaı-aq, latyn alfavıti arqy­ly qazaqtyń umy­tylyp ketken tól dybystaryn qaıta týǵyzýǵa múmkindik bar. Jańa álipbı arqyly tarı­hymyzdy, áde­bıetimizdi, aqparattyq keńisti­gimizdi súzgiden ótkizip, qajetsiz dúnıe­lerden qutylamyz. Onyń ústine, tarıhta latyn alfa­vıtin az ýaqyt bolsa da, paıdalanyp kórgenbiz, demek az da bolsa, bul másele boıynsha tájirı­bemiz bar», -deıdi ol.

Bilim orjasynyń jetekshisi ultymyzdyń rýhanı jandanýyna at salysýdy usynady. Sebebi rýhanı kodymyzdyń basty dińgegi, ulttyń kúlli qasterli uǵymdaryn, qasıetterin boıyna jıǵan ózegi til bolyp tabylady.

«Rýhanı jańǵyrý degenimiz - sanany jańartý, jas urpaqta rýhanı sana qalyptastyrý. Basynda jibergen qatelikten jastarymyzdy arashalap alý kerek, keleńsiz quby­lys­qa dýshar bolǵan qandas­tarymyzdy tý­ǵan uıasyna qaıtarýdy kózdeıtin, eli­miz­de qoıan-qoltyq ómir súrip jatqan barsha ult ókilderiniń halqymyzben birligin nyǵaıta túsetin keshendi sharalar júrgizilýi durys. Me­niń oıymsha, latyn álipbıine ótý - osyndaı sharanyń biri, barsha jurtty qazaq tóńiregine tyǵyz toptastyryp, qa­zaq múddesin jalpyulttyq múdde re­tinde qorǵaýǵa jumyldyratyn, tı­isinshe el birligin arttyra tú­se­tin shart - halyqty tarıhpen, salt-dástúrmen tárbıeleýde jatyr», - deıdi Sáýle Myńshalqyzy.