Sáýegeılerdiń boljamy oryndalmady, Parlamentti qyrýar jumys kútip tur
2007 jyldan beri kele jatқan «Parlament әne taraıdy‑mys», «Mәjilis saılaýy mine өtedi‑mis» degen sarapshylar pikiri eldi әli de jalyқtyrmaғan sekildi. Өıtkeni, saılaý týraly boljam‑pikirler syrғyp‑syrғyp үshinshi sessııaғa da jetkizip otyr. Tipti өtken sessııadaғy «Saılaý týraly» zaңғa engizilgen өzgeristerden keıin bұndaı saıası shara basy ashyқ mәsele sekildi kөringen bolatyn. Bir jaғynan kөpshilik saıasatkerler de dәl osy Parlamenttiң қyzmeti өz merziminde aıaқtalatynyna үlken kүmәnmen қarap keledi. Sonyң ishinde bıylғy kүzde Parlament saılaýy bolyp қalýy әbden mүmkin degen pikir jұrt arasynda keңinen taraғan bolatyn. Biraқ, keshe ashylғan Parlament sessııasynan jaқyn aralyқta bola қalatyndaı saılaýdyң «ısi» de sezilgen joқ. Sondyқtan da bıylғy kүzde eshқandaı saılaý қarbalasynan dәmetpegen oryndy sekildi. Bұғan қosa, kezekten tys saılaý өtkizý қajettiligi de kүn saıyn kemip barady. Mәselenkı, bұndaı saıası naýқanғa eң aldymen bүgingi ekonomıkalyқ jaғdaıymyz barғyzbaıdy. ıAғnı, қazirgi қarjylyқ қıynshylyқ kezeңinde ýaқytynan bұryn naýқan jasap, қyrýar қarajatty jұtatyn saılaý jarııalaıtan kez emes, kerisinshe қazynanyң қarjysyn үnemdeýdi әli de jete үırene tүsetin kez. Ekinshiden, «bir partııaly Parlamentti EҚYҰ jaқtyrmaıdy» degen pikir «bir partııaly Parlamentte eshқandaı demokratııalyқ alғa jyljý bolmaıdy» degen kөzқarasty bildirmese kerek. Өıtkeni, өtken үsh sessııa barysynda Parlament adam құқyқtary men bostandyқtaryna, demokratııalyқ құndylyқtardy tereңdete tүsýge қatysty birқatar zaң aktilerin қabyldady. Onyң ishinde EҚYҰ‑na tөraғalyқ etý mәselesine қatysty týyndap, jүktelgen mindettemeler, bedeldi ұıymnyң demokratııa mәseleleri (saılaý, partııa, өzin‑өzi basқarý) boıynsha jasaғan ұsynymdary, onyң ishinde «eki partııadan kem bolmaıtyn Parlament қalyptastyrý» týraly normalar da tıisti zaңdarda қamtyldy. Elimizdegi saıası partııalar talap etken «1966 jylғy 16 jeltoқsandaғy Azamattyқ jәne saıası құқyқtar týraly halyқaralyқ paktige Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý týraly» zaң da osy sessııada қabyldandy.
Al azyraқ ýaқyttan keıin Қazaқstan tөraғalyқ jasaıtyn EҚYҰ bizdiң elimizge «bir partııaly Mәjilisiңdi tarat» dep mәsele қoımaғan bolar. Әrıne, EҚYҰ‑nyң kөppartııaly Parlament týraly talaby oryndy. Degenmen, қandaı da bolmasyn eldiң Parlamentin tarat dep talap қoıýdyң өzi demokratııa қaғıdatyna қaıshy, ıaғnı bұl daýys berýshilerdiң daýysyn joққa shyғarý degen sөz. Onyң үstine osydan eki jyl bұryn өtken Mәjilis saılaýyn baқylaғan EҚYҰ naýқan barysyn jaman baғalaғan joқ. Әrıne, EҚYҰ tarapynan demokratııalyқ standarttar mәselesi boıynsha synaý barshylyқ. Degenmen de ondaı synnyң kүshi endigәri sheshimin taýyp қoıғan EҚYҰ‑ғa tөraғalyқ mәselesine әser etpeıdi. Sondyқtan da, bүgingi Parlament өziniң atқarýy tıis қyzmetin dұrys oryndap otyr dep aıtýғa tolyқ negiz bar.
Үshinshiden, bir partııaly Parlament қazirgideı daғdarys daýyly shaıқaltқan syn saғatta tıimdiligin de tanytқan syңaıly. Atқarýshy bılikpen қoıan‑қoltyқ jұmys isteý, әsirese bıýdjet pen қarjylyқ mәselelerde «kerisip emes, kelisip ton pishý» tұrғysynan alғanda da Parlament Үkimetke үlken demeý boldy. Үkimettiң jedel қabyldaıyқ dep қıylғan zaң jobalaryn da shapshaң өtkizdi. Endeshe, bıliktiң өzi daғdarys seıilmeı tұryp shalt bұrylatyn қımyldarғa barmaıtyn bolar. Sondyқtan da, osy kүzge Parlament saılaýyn өtkizý týraly boljamdar beker shyққan syңaıly.
Esesine, tөrtinshi shaқyrylғan Parlamenttiң үshinshi sessııasyn ashý barysynda Elbasy zaң shyғarýshy organnyң aldyna birshama mindetterdi artty. Onyң ishinde, Memleket basshysy ekonomıkalyқ damý үshin jedel basymdyқpen қabyldanýy tıis ındýstrııalyқ saıasatқa, memlekettik satyp alýdaғy қazaқstandyқ mөlsherdi arttyrýғa, sharýa қojalyқtary (fermerlik) sharýashylyқtarynyң қyzmetin jetildirýge қatysty zaң jobalaryn қabyldaý қajettigin alғa tartty. Kelesi jyly kүshine enetin Kedendik odaқ mәselesine қatysty құjattar da osy sessııada ratıfıkatsııalanýy tıis.
Bұdan bөlek, osy sessııada Parlament Әkimshilik құқyқ bұzýshylyқtar týraly jaңa kodekstiң jobasyn jәne Әkimshilik protsessýaldyқ kodeksti қaraıtyn bolady. Bұlar әkimshilik құқyқ bұzýshylyқty қaraýdyң barlyқ protsedýralarynyң ashyқtyғyn қamtamasyz etýi tıis. Sonymen қatar, aғymdaғy sessııada құқyқ қorғaý organdarynyң қyzmetin jetildirýge, қylmyspen jәne jemқorlyқpen kүresti kүsheıtýge baғyttalғan zaң jobalary қabyldanýy қajet. Bұғan қosa, Memleket basshysy Parlamentti Қazaқstannyң 2010 jyly EҚYҰ‑ғa tөraғalyқ fýnktsııasyn oryndaýyna belsene қatysýғa shaқyrdy.
ıAғnı, Parlamenttiң osy sessııada atқaratyn jұmystary jetkilikti. Sondyқtan bıylғy jyly saılaýdy oılap bas қatyrýdyң қajeti shamaly sııaқty. Degenmen Mәjilistiң kelesi kezekti saılaýy 2012 jyly өtýi tıistigin eskersek, әli de jaғdaıdyң kilt өzgerýin joққa shyғarýғa bolmaıdy. Kelesi saılaýғa deıin baқandaı eki jyl bar. Onyң үstine 2012 jyly Mәjilispen қosa el Prezıdentiniң saılaýy da dөp keleıin dep tұr. Endeshe, Mәjilis saılaýy bıyl kүz bolmasa da 2012 jylғa deıingi aralyқta, ıaғnı merziminen bұryn өtip қoıýy ғajap emes.
