Saparhan Omarov: Bıylǵy astyq sapasy byltyrǵydan joǵary
- Saparhan Kesikbaıuly, egin jınaý naýqany aıaqtalýǵa jaqyn qaldy. Bıyl astyqtyń shyǵymy qalaı, qansha tonna astyq jınaldy?
- Ózderińiz biletindeı, bıyl óte kúrdeli kezeńdi bastan ótkerdik. Dúnıejúzin sharpyǵan pandemııa álemdegi alpaýyt memleketterdiń de ekonomıkasyn álsiretti. Osyndaı qıyn jaǵdaıǵa qaramastan, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi óz qyzmetin abyroımen atqaryp keledi. Ásirese, kóktemde egin ýaqytynda egilip, tıisti is-sharalar der kezinde jasaldy. Al, egin jınaý naýqanynyń qarqyny ótken jylǵa qaraǵanda joǵary.
Máselen, búgingi kúni respýblıka boıynsha barlyǵy 14,8 mln. gektardan astam dándi jáne dándi-burshaqty daqyldar nemese olardyń jalpy jınalatyn alańynyń 93,4%-ynda egin jınaldy. Al byltyr osy ýaqytta 10,3 mln. gektar nemese 67,6% jınalǵan bolatyn. Jalpy, astyqtyń túsimi gektaryna 12,3 tsentnerden aınaldy. Dál búgingi tańda 18,2 mln. tonna astyq jınaldy.
Osy oraıda dándi jáne dándi-burshaqty daqyldardyń boljamdy kólemi eldiń ishki qajettiligin tolyqtaı qamtamasyz etýge jetetinin atap ótkim keledi.
- Astyqtyń shyǵymynan bólek sapasy da úlken mańyzǵa ıe ǵoı. Bıylǵy bıdaıdyń sapasy qandaı?
- Óte oryndy suraq. Bıylǵy astyqtyń sapasy óte joǵary. Máselen, lıtsenzııalanǵan astyq qabyldaý kásiporyndaryna tapsyrylǵan jalpy bıdaı kóleminiń 83,8%-y 1-3-synyptarǵa jatqyzyldy, bul kórsetkish 2019-jyly 67,2%-dy quraǵan bolatyn. Tıisinshe, 4-5 synypty jáne synypsyz bıdaıdyń úlesi 2019-jylǵy 32,8%-dan 16,2%-ǵa deıin tómendedi. Astyq qabyldaý kásiporyndaryna kelip túsken astyq sapasy týraly derekterge sáıkes dán mańyzy joǵary bıdaı úlesiniń edáýir óskeni baıqalýda. Bul bıdaıdyń negizgi ári mańyzdy sapalyq kórsetkishteriniń biri. Standartqa sáıkes 3-synypty bıdaıdaǵy dán mańyzynyń mólsheri 23%-dy quraýy tıis. Bıyl bul kórsetkish aıtarlyqtaı joǵarylady. Máselen, 3-synypty bıdaı kóleminde dán mańyzy 25-27% bolatyn astyq úlesi 25,4%-ǵa jetti. Byltyr bul kórsetkish 23,4% bolǵan edi, al dán mańyzynyń mólsheri 28% jáne odan joǵary bolatyn joǵary sapaly, joǵary suranysqa ıe HI-Pro bıdaıynyń úlesi 59%-ǵa jetti, ótken jyly bul 42,8% bolatyn.
- Endeshe bıylǵy astyq sapasynyń joǵary bolýyn nemen baılanystyrýǵa bolady?
- Memlekettiń ósimdik sharýashylyǵyna qoldaý kórsetý jónindegi maqsatty saıasatynyń nátıjesinde sapaly ónim alyndy. Bıyl tuqym sharýashylyǵyn sýbsıdııalaý kólemi 49%-ǵa ulǵaıdy. Bul fermerlerdiń joǵary reprodýktsııaly tuqym satyp alý qoljetimdiligin 2019 jylmen salystyrǵanda 2,4 esege arttyrýǵa múmkindik berdi. Sonymen qatar, tyńaıtqysh satyp alýdy sýbsıdııalaý kólemi 38%-ǵa ulǵaıdy. ıAǵnı, 19 mlrd teńgeden 26,1 mlrd. teńgege deıin ósti. Kepildendirilgen jáne sapaly ónim alýda egisterdi zııankester men aýrýlarǵa qarsy hımııalyq óńdeý boıynsha qabyldanǵan sharalardyń mańyzy da zor boldy. Bıyl sondaı-aq, pestıtsıdterdi sýbsıdııalaýǵa 36,4 mlrd teńge bólindi, bul 2019 jylǵa qaraǵanda 9 mlrd teńgege artyq. 2020 jylǵa deıin tek gerbıtsıdter, bıopreparattar men bıoagentter sýbsıdııalanǵan bolatyn. Bıyldan bastap pestıtsıdterdiń ınsektıtsıdter men fýngıtsıdter sııaqty basqa da túrleri sýbsıdııalanatyn boldy. Mine, osyndaı mańyzdy sharalardy atqarǵannyń nátıjesinde astyqtyń sapasy joǵary boldy.
- Іshki naryqty tolyq qamtamasyz etýge astyǵymyz jetedi dedińiz. Artylǵanyn qaı elderge eksporttaý josparlanyp otyr?
- Joǵaryda aıtqanymdaı, dándi jáne dándi-burshaqty daqyldardyń boljamdy kólemi eldiń ishki qajettiligin tolyqtaı qamtamasyz etýge jetedi. Jańa maýsymda Qazaqstannyń bıdaıy men uny negizinen dástúrli túrde Ortalyq Azııa elderi men Aýǵanstan naryǵyna eksporttalady. Osy tusta aıta ketý kerek, astyq sapasynyń joǵary bolýyna baılanysta Qytaıǵa jetkiziletin bıdaıdyń (HI-Pro) kólemi artýy múmkin.
