Salyq tekserisin tejeý: Múmkindik pen másele
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent pármeninen keıin Úkimet eldegi birqatar salyq-bıýdjet reformasyn qaıta qaraǵanyn bilemiz. Sonyń ishinde bıznes sektoryn aıaqqa turǵyzý úshin salyq salasynda jańa betburys paıda boldy. Ol – shaǵyn jáne orta kásipkerlikti úsh jyl salyqtyq tekseris pen kameralyq baqylaýdan bosatý. Kazinform tilshisi mundaı sheshimniń sebebi men aldaǵy nátıjesine úńilip kórdi.
Úsh jyl: az ba, kóp pe?
Jańa Salyq kodeksi kúshine enetin kún jaqyndaǵan saıyn kásipkerlerdiń úni kóp estile bastaǵany ras. QQS-ny kóterý, jekelegen salyq rejımderin alyp tastaýǵa qarsylyq ulǵaıdy. Sondyqtan ózgeristi birdeń qoldanysqa qospaı, bızneske birtindep boı úıretýge múmkindik berip otyr. Ol úshin aldymen shaǵyn jáne mıkrobıznes ókilderine qatysty aldyńǵy jyldardaǵy salyq tekseristerinen bas tartý týraly sheshim qabyldandy. Aldaǵy ýaqytta da ýaqytsha tekseris pen kameralyq baqylaý jasalmaıdy.
Qarjy vıtse-mınıstri Erjan Birjanovtyń aıtýynsha, bul qadam kásipkerlerge jańa erejelerge beıimdelýge múmkindik beredi.
– Biz 1 qańtardan bastap jańa ómirdi taza paraqtan bastaımyz. 2023, 2024 jáne 2025 jyldarǵa tekseris júrgizilmeıdi. Shaǵyn bıznes úshin bul – úsh jyldyq talap qoıý merzimine teń ýaqyt. Sondaı-aq kameraldyq tekserister, eseptilikterdi salystyrý nemese basqa derekkózdermen sáıkestendirý sharalary da jasalmaıdy. Biraq bir ereksheligi bar – rezıdent emesterdiń tabystary bul tártipke kirmeıdi, – dedi Birjanov Májilis kýlýarynda.
Atalǵan jeńildiktiń ıgiligin qansha kásipker kóredi? Qazir Qazaqstanda shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń sany 2,38 mıllıonǵa jetti. Іshinde naqty jumys istep turǵany – 2,18 mıllıon. Bul – az kórsetkish emes ári ekonomıkanyń negizgi tiregi. Mysaly, bıyl ShOB-nyń jalpy ishki ónimdegi úlesi 39%-dy qurady: shaǵyn bıznes – 32%, al orta bıznes – 7%. Demek, bul segmenttiń damýy ekonomıkalyq-áleýmettik turaqtylyqtyń birden-bir kepiline aınalyp otyr.
Ekonomıst Baýyrjan Ysqaqovtyń sózinshe, bıznesti salyqtyq tekseristen bosatý kásipkerler arasyndaǵy básekeni artyryp, óńirlerdiń damý dınamıkasyna oń serpin bermek.
– Tekseristi tejeý – kásipkerlik belsendilikti qoldaýǵa jasalǵan mańyzdy qadam. Basy artyq tekseristen arylǵan azamattar jańa jumys oryndaryn quryp, jergilikti damýdy jedeldetedi. Oǵan qosa tekserýdiń ýaqytsha toqtatylýy kásipkerlerge ákimshilik qysymnan qutylýǵa múmkindik beredi. Turaqty baqylaý bolmaǵannan keıin alańsyz óz isin damytýyna jol ashylary anyq, – deıdi Baýyrjan Ysqaqov.
Sarapshy kásipkerler jıi kezigetin birneshe máseleni de atap ótti. Aıtýynsha, buryn jıi tekseris pen ártúrli qaǵazbastylyqtar kásipkerlerdiń ýaqytyn da, qarjysyn da tejeıtin. Endi úsh jyl ishinde olar ónim sapasyn arttyryp, óndiristi jańartýǵa jáne qyzmet aıasyn keńeıtýge kúsh salatyn bolady. Bul bızneske tynys berip, jańa jobalardyń, startaptardyń kóbeıýine serpin bermek. Bastysy, bul múmkindikti kásipkerler damýǵa, lokalızatsııany arttyrýǵa, basqa kásipkerlermen básekege túsýge arnaýy qajet.
3 jylda jas kásipkerler sany 12 paıyzǵa artty
Keıingi 3 jylda eldegi jas kásipkerler sany 12 paıyzǵa ósken. ıAǵnı, jastar kásipke bet burýda. Ekonomıka ósimge kóship, salyq deıgeıi kóterildi. Bıylǵy 9 aıdaǵy kórsetkishke kóz tastasaq:
Salyqtyq túsimder – 9,95 trln teńge;
Korporatıvtik tabys salyǵy – 2,9 trln teńge;
Qosylǵan qun salyǵy – 4,3 trln teńgeni quraǵan.
Jalpy Qazaqstandaǵy jeke kásipkerler sany 1,9 mıllıonǵa jetti degen derek bar, olardyń 95%-y belsendi. Ótken jylmen salystyrǵanda ósim 6,1%-ǵa jýyqtady. Ekonomıkanyń eń ıkemdi segmenti esebinde olar túrli salany damytyp otyr. Basym deni saýda (36,4%), aýyl sharýashylyǵy (13,4%), ózge qyzmetterde (15,5%) júr. Qysqasha aıtqanda, jeke kásipkerlerdiń úshten eki bóligi atalǵan salaǵa shoǵyrlanǵan.
Mine, osyndaı aýqymda baǵytqa salyqtyq jeńildikter usyný oryndy. Keler jyldan bastap bastap shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi kameraldyq baqylaýdan da arylmaq. Bul – jańa salyq kodeksindegi jeńildiktiń biri.
– Salyq nysanalary 30%-ǵa qysqarady. Salyq túrleri 20%-ǵa qysqaryp otyr. Odan keıin nysanany ýaqytyly tapsyrmasa da aıyppuldardan bosatyp jatyrmyz. Baqylaý fýnktsııalaryn azaıtyp, kóbine kómek kórsetý, keńes berý fýnktsııalary ulǵaıtylady, – dedi Qarjy vıtse-mınıstri Erjan Birjanov.
Erejedegi ereksheliktiń biri, endi kásipker keler jyldyń 1 sáýirine deıin negizgi salyq qaryzyn tólese, oǵan salynǵan ósimpuldar men aıyppuldardy tóleýden bosatylady. Alaıda esh baqylaý bolmaıdy degen orynsyz. Mamandar qylmystyq is qozǵalsa nemese salyq tóleýshiniń óz suraýy boıynsha tekserý júrgizýge quqyly.
Ańǵarǵanymyz, kásipkerdiń burynǵy bereshegi bolsa ári ony qaıtarsa, aıyppul men ósimpul alynbaıdy. Al salyq bereshegin óndirý bereshek mólsherine qaraı ózgeretin bolady:
· 20 AEK-ke deıingi bereshek bolsa – tek habarlama jiberiledi;
· 45 AEK-ke deıin – bereshekti óteý týraly eskertý beriledi;
· 45 AEK-ten joǵary bolsa – múlikti tárkileý jáne satý rásimi bastalady.
Ekonomıst Baýyrjan Ysqaqov naryqtaǵy erkindiktiń ekonomıkaǵa teris áseri de bolýy múmkin ekenin jasyrmady.
– Árıne, kameralyq baqylaý jasamaýdyń táýekelderi bar. Keıbir kásipker tabysyn jasyryp, kóleńkeli aınalym artýy múmkin. Mundaı jaǵdaıda salyq túsimderi azaıyp, ádil báseke buzylýy yqtımal. Baqylaýsyz naryq adal kásipkerlerge kedergi keltirip, salyq tártibin buzýy ǵajap emes.
Degenmen basty maqsat – bıznesti qorǵap, senimge negizdelgen ashyq ekonomıkalyq orta qalyptastyrý. Sol sebepti ózgeristen qoryqpaı, ekonomıkanyń turaqty ári ádil damýyna jol ashýymyz kerek, – dedi sarapshy.
Keıingi jyldary memleket salyq júıesin tsıfrlandyrýǵa kóshken. Kásipkerlerge salyqtyq tekseris pen kameralyq baqylaý jasalmaǵanymen, qadaǵalaý qoldan ketpeıdi. Jaýapty mınıstrliktiń sózinshe, qazir salyqtaǵy tsıfrlandyrý profılaktıkalyq sharalar baǵyttalyp otyr. Mysaly, Qazynashylyq komıtetine durys aýdarym jasalmasa nemese bir qyzmetkerge joǵary jalaqy jiberilse, ony elektrondy túrde qarap, tólemder ótkizilmeýge qaýqary bar.
Jeke kabınet – tsıfrlandyrý alǵysharty
Reti kelgende Jańa Salyq kodeksinen taǵy bir tindi tarqata keteıik. Jańa kodeks qoldanysqa ense, kásipkerlerdiń bank shottaryn avtomatty túrde buǵattaý bolmaıdy. Qarjy mınıstri Mádı Takıevtiń aıtýynsha, avtomatty buǵattaýdyń ornyna aldyn ala kameraldyq tekserý formaty engiziledi. Osylaısha, kásipkerlerge kedergi keltirmeı kemshilikti ýaqtyly túzetýge taptyrmas jol bolmaq.
– Degenmen másele tekserýdi toqtatýda emes, ony jańa formatqa kóshirýde. Qazir álemde tsıfrlyq baqylaý júıeleri damyǵan. Kásipkerlik baǵytynda keń qoldanylady. Onlaın fıskaldyq derekter, avtomatty salyq taldaýy, táýekelderdi boljaýǵa arnalǵan Big Data-ny qoldaý beleń aldy. Muny bizdegi salyq júıesine ıkemdeý óte mańyzdy, – dedi Baýyrjan Ysqaqov.
Sondyqtan memleket tsıfrlandyrý reformasy sheńberinde salyq tóleýshilermen ózara is-qımyldyń servıstik modeline kóship jatyr. Qujattardy suratý, túsinikteme men esepterdi tapsyrý sekildi rásimder tolyq onlaın júrgiziledi. Muny salyq tóleýshi jeke kabıneti arqyly jasaýyna bolady.
– Qarastyrylǵan ózgerister kásipkerlerdiń jumysyn edáýir jeńildetedi. Salyq eseptiligin azaıtý jáne salyqty azaıtý bızneske qaǵazbastylyqqa emes, damýǵa nazar aýdarýǵa múmkindik beredi. Shottardy avtomatty túrde buǵattaýdan bas tartý – ádil jáne ashyq qarym-qatynasqa qaraı jasalǵan mańyzdy qadam. Memleket kompanııalardyń jumysyn toqtatýdyń ornyna máseleni sheshýge kómektesedi. Mundaı sharalar memleket pen kásipker arasyndaǵy dıalogty nyǵaıtyp, qolaıly ınvestıtsııalyq ahýal týǵyzady, – dedi Mádı Takıev.
Reforma munymen bitpeıdi. Endi josparly salyq tekserýleri, kenet tekserý bolmaıdy. Tek akt tapsyrý kezeńinen basqa barlyq protsess elektrondy formatqa aýysatyn bolady.
Qoryta aıtsaq, Úkimettiń ekonomıkalyq sheshimderi kásipkerlerge birshama qoldaý bolǵaly tur. Al jańa jyldan bastap kúshine enetin Salyq kodeksi salyqtyq ákimshilendirýdi aıtarlyqtaı jeńildetedi. Nátıjeniń qalaı qubylary bıznes ókilderine túsindirme jumysynyń qalaı uıymdastyrylatynyna baılanysty aıqyndalmaq.