S5+1 formaty S5+3 bolyp keńeıýi múmkin – amerıkalyq sarapshy
ASTANA. KAZINFORM – 6 qarasha kúni AQSh astanasynda «Ortalyq Azııa-AQSh» sammıti ótedi. Henry Jackson Society taldaý ortalyǵynyń ǵylymı qyzmetkeri Darren Spınk Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisine bergen suhbatynda S5+1 formaty keńeıýi múmkin ekenin atap ótti.
— «S5+1» formatyndaǵy kezdesýdiń bul jolǵy raýndynan ne kútýge bolady dep oılaısyz?
— Birinshiden, bul joly sammıtte Ortalyq Azııamen birge Ońtústik Kavkazben áriptestik kókjıegi talqyǵa túsedi dep oılaımyn. Bolashaqta «S5+1» formaty «S5+3» formaty bolyp keńeıýi múmkin. Óıtkeni Ázerbaıjan, Armenııa jáne Grýzııa memleketteri de Orta dálizdi damytýda mańyzdy ról atqarady.
Ekinshiden, aımaq AQSh-tyń ulttyq múddeleri men jetkizý tizbeginiń qaýipsizdigi úshin mańyzdy. AQSh prezıdenti aldaǵy úsh jylda aldyńǵy ákimshilikterdiń tájirıbesine súıene otyryp, Ortalyq Azııamen baılanysty nyǵaıtýǵa nıet bildirýi múmkin. Bul tek baılanystardy saqtaý ǵana emes, seriktestikti damytýdyń naqty qadamdary bolady. Bul tásil qos tarapqa da tıimdi bolady. Ortalyq Azııa elderiniń ekonomıkasy men saıası yqpaly nyǵaısa, AQSh óziniń strategııalyq múddelerin keńeıtýge múmkindik alady.
Úshinshiden, Orta dálizdiń rólin tranzıttik marshrýttardy ártaraptandyrý turǵysynan talqylaý kútilip otyr. Memleketter arasynda ǵana emes, jeke sektordan da ınvestıtsııa tartýǵa erekshe nazar aýdarylady. Bul S5+1 formatynda «mańyzdy sırek mıneraldar jónindegi dıalogti» damytýǵa, Ortalyq Azııa men AQSh ekonomıkasynyń ósýin yntalandyrýǵa múmkindik beredi.
— Jýyqta Qazaqstan AQSh-pen lokomotıv óndirisine baǵyttalǵan 4 mlrd dollardyń mámilesin jasady. Kezdesý aıasynda osyndaı aýqymdaǵy jańa kelisimder jasalýy múmkin be?
— AQSh Qazaqstannyń temirjol ınfraqurylymy men ony paıdaly qazbalarǵa, sırek elementter kenishterine ınvestıtsııa salýdyń mańyzdy ekenin buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıde túsinip otyr. Meniń baǵalaýym boıynsha, aldaǵy aılarda jekelegen taý-ken jobalaryna amerıkalyq ınvestıtsııa kelgenin kórip qalýymyz ábden múmkin.
Resmı Vashıngton Qazaqstannyń qaýpin jaqsy túsinedi — eshbir el «shıkizattan basqa bereri joq «saýyn sıyrǵa» aınalmaýy kerek. Osyny eskergen AQSh tehnologııa men ınnovatsııany damytatyn salalarǵa, taý-ken ónerkásibine tikeleı qatysy joq salalarǵa ınvestıtsııa salýy múmkin.
— AQSh-qa Ortalyq Azııa ekonomıkasyndaǵy qaı salalar qyzyqty?
— Qazir eki basymdyqty bólip kórsetýge bolady. Onyń birinshisi — sırek elementter men mańyzdy mıneraldar. Ekinshisi — kólik ınfraqurylymy. Óıtkeni osy aımaqtan alynǵan resýrstardy temirjol arqyly Aqtaý jáne Baký porttaryna jetkizip, ári qaraı jóneltý eksporttyń biraz sharýasyn jeńildeter edi.
Bolashaqta kedendik rásimderdi ońaılatý týraly kelisimderge qol qoıýǵa bolady. Bul qazaqstandyq ónimniń AQSh-qa eksportyn anaǵurlym ashyq etýge múmkindik beredi. Sonymen qatar strategııalyq sanatqa jatpaıtyn taýar eksportynyń tarıfi 25%-ten 10%-ke deıin tómendeýi múmkin.
— AQSh-tyń Qazaqstanmen alys-beris tarıfin qaıta qaraýy qanshalyqty múmkin dúnıe dep oılaısyz?
— Bul Kongress deńgeıinde sheshiletin másele. Eger prezıdent Donald Tramp bul eskirgen normanyń kúshin joıýdy aldaǵy kezdesý kezinde quptasa, mańyzdy málimdeme bolar edi. Alaıda, túpkilikti sheshimdi bıliktiń zań shyǵarýshy tarmaǵy qabyldaıdy. Sondyqtan kóp nárse Kongress kóshbasshylarynyń, sonyń ishinde D.Tramptyń Kaspıı óńirine qatysty máselelerdegi ustanymymen sanasatyn Respýblıkalyq partııa ókilderiniń kózqarasyna, sondaı-aq eski shekteýlerdi qaıta qaraý qajettiligine baılanysty bolady.
— «S5+1» sammıtinde aımaqqa qatysty qandaı máselege asa mán berilýi kerek dep oılaısyz?
— AQSh tarapyna Ortalyq Azııa men Ońtústik Kavkazdy bólek qaramaı, birtutas is-qımyldyń naqty strategııasyn ázirleýdi usynar edim. Óıtkeni Amerıka ónerkásibine asa qajet sırek elementter men ony jetkizýdiń qaýipsizdiginde atalǵan eki aımaqtyń mańyzy artyp otyr.
Qazaqstan ózin tabıǵı resýrstar kózi jáne kólik dálizi retinde ǵana emes, tehnologııa men aýyl sharýashylyǵyna ınvestıtsııa salýǵa bolatyn, strategııalyq sanatqa jatpaıtyn taýarlardy da molynan eksporttaı alatyn el retinde tanyta alady dep oılaımyn.
Buǵan deıin Amerıka Qurama Shtattarynyń Prezıdenti Donald Tramp pen Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpınniń Koreıadaǵy kezdesýi Ortalyq Azııanyń alys-berisine qalaı áser etetinin jazǵan edik.