Rýhanı jańǵyrý: Syr óńirinde kóne muralar joǵary deńgeıde dáriptelip keledi
Túbi bir túrki jurtynyń túpqazyǵyna aınalǵan Syr óńiri kóne eskertkishterge baı aımaq. Eski dáýir belesterin beıneleıtin sol jádigerlerdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý - búgingi urpaqtyń paryzy. Búginde elimizde atalmysh baǵytta «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy júzege asyrylyp keledi
«Byltyr elimiz úshin óte mańyzdy is júzege asty dep oılaımyn. Túbi bir túrki jurty ortaq abyzymyz dep sanaıtyn Qorqyt ata murasy ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı muralardy qorǵaý jónindegi tizimge engizildi. Keleli is 2018 jyldyń 26 qarasha - 1 jeltoqsan kúnderi Mavrıkıı Respýblıkasynyń astanasy Port-Lýıste ótken ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı muralardy qorǵaý jónindegi úkimetaralyq komıtetiniń 13-úkimetaralyq otyrysynda júzege asty. Aıta keterligi, Qorqyt murasy Qazaqstannyń bastamashylyǵymen jáne baýyrlas Túrkııa, Ázerbaıjan memleketteriniń qoldaýymen usynylǵan. Qujat ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı muralary tizimine «Qorqyt ata murasy: dastan, ańyz jáne mýzyka» degen ataýmen engizildi. Sondaı-aq, oblys aýmaǵyndaǵy 9 eskertkish - Syǵanaq, Jankent, Kesken-kúıik, Shirik-Rabat, Bábish-mola, Jent, Balandy qalashyqtary, Jetiasar mádenıeti eskerkishteri men Saýysqandyq petroglıfterin ıÝNESKO-nyń Dúnıejúzilik muralarynyń tizimine engizý jumystary júrgizilýde», - dedi Nurlybek Myńjas.
Ortalyq basshysynyń aıtýynsha, ejelgi dáýirden qazirge deıingi kezeńde Syr óńirinde paıda bolǵan órkenıet pen mádenıetti zerttep, zerdeleý jáne keıingi urpaqqa nasıhattaý maqsatynda bıyl naýryz aıynyń basynda «Syr óńiriniń túrki halyqtarynyń tarıhy men mádenıetindegi alar orny» atty halyqaralyq ǵylymı-teorııalyq konferentsııa ótkizildi. Oǵan ıÝNESKO-dan, Germanııa, Túrkııa, Reseı elderiniń ǵalymdary jáne otandyq zertteýshiler qatysty.
Taǵy bir aıta keterligi, «Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» arnaıy jobasy boıynsha da nátıjeli jumystar atqarylyp keledi. Atap aıtqanda, 2017 jyly Qyzylorda oblysyndaǵy 12 nysan jalpyulttyq tizimge ense, 35 mádenı jáne tarıhı oryn óńirlik qasıetti nysandar qataryna qosyldy. 2018 jyly atalǵan tizimge taǵy da 10 kıeli jer jaıly málimetter jınaqtalyp, qosyldy. Óńirlik mańyzy bar kıeli jerlerdi týrıstik ortalyqqa aınaldyrý maqsatynda olardyń ınfraqurylymyn jetildirý boıynsha jalpyulttyq qasıetti nysandar tizimine engizilgen Syǵanaq qalashyǵy qorshaldy. Kóne qalashyqqa deıingi jol jóndeldi. Syǵanaq qalashyǵynyń kezeńi beınelengen stella boı kóterdi. Qorǵaý taqtasy jańartylyp, aqparattyq stend jáne QR-kod ornatyldy.
Óńirlik qasıetti nysandardyń tizbesine engizilgen Qaljan ahýn meshit-medresesi, Myrzabaı ahýn, Maral ıshan kesenelerine restavratsııa júrgizilip, atalmysh kóne oryndar qalpyna keltirildi. Sondaı-aq, Jańaqorǵan aýdanyndaǵy Ózgent qalashyǵy men Tólegetaı-Qylyshty ata kesenesiniń qorǵaý aımaǵy belgilendi.
«Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» jobasyn júzege asyrýǵa baılanysty balalar týrızmin damytý maqsatynda 20-ǵa jýyq tarıhı-tanymdyq ekskýrsııa júrgizilip, 400-den asa mektep oqýshysy qamtyldy. Sonymen qatar, «Qyzylorda oblysynyń tarıhı-mádenı mura nysandarynyń 3D formattaǵy ınteraktıvti kartasyn ázirleý» jobasy júzege asyryldy. Bul boıynsha jalpyulttyq jáne óńirlik qasıetti nysandarǵa engizilgen tarıhı-mádenı mura nysandarynyń 3 D formattaǵy ınteraktıvti kartasy jasalyp, 150 eskertkishke QR-kod taqtaıshasy ornatyldy», - dedi Nurlybek Myńjas.
Ortalyq basshysy bizben suhbatynda túrki tildes elderdiń ulttyq mýzykalyq ónerin dáripteı otyryp, ózara mádenı qarym-qatynasy men baılanysyn nyǵaıtý, qaıtalanbas óneriniń ozyq úlgilerimen jurtshylyqty tanystyrý jáne keńinen nasıhattaý maqsatynda tıisti is-sharalar atqarylǵanyn aıtyp ótti. Atap aıtqanda, 2017 jyly qyrkúıek aıynyń 27-29 kúnderi Qyzylorda oblysy ákimdigi jáne halyqaralyq TÚRKSOI uıymymen birlesip túrki tildes elderdiń «Qorqyt jáne Uly Dala sazy» atty folklorlyq-mýzykalyq óner festıvali ótkizildi. Oǵan Ázerbaıjan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Anglııa, Reseı Federatsııasynyń Tatarstan, Bashqurtstan, Týva, Saha-ıAkýtııa respýblıkalarynan, Túrkııa, Qytaıdan ónerpazdar keldi. Atalmysh sharaǵa elimizdiń belgili ǵalymdary men ónerpazdary, dástúrli ánshileri keldi.
«Eskere ketetin nárse, ulttyq kodymyzdy jańǵyrtý maqsatynda jastar jylyna jáne Áıteke bıdiń 375 jyldyǵyna arnalǵan «Jastar jyrlaıdy» atty respýblıkalyq jas aqyndar aıtysy ótti. Sonymen qatar, Syr óńiri, qala berdi kúlli qazaq halqynyń jyr-termelerin óskeleń urpaqqa nasıhattaý maqsatynda «Ataly sózden al keńes!» jáne «Jyrlasa, jastar jyrlasyn» atty respýblıkalyq jyrshy-termeshiler festıvali ótkizildi.
«Qazaqstannyń kıeli jerleri» respýblıkalyq aktsııasy aıasynda Aqmola oblysynan 85 oqýshy, mektep muǵalimderi, tárbıeshiler kelse, Syr óńiriniń 70-ten astam mektep oqýshylary men tárbıeshileri Aqmola oblysyna arnaıy saparmen baryp qaıtty», - dedi Nurlybek Myńjas bizben áńgimesinde.
Syr óńirinde «Qazaqstandaǵy 100 jańa esim» arnaıy jobasynda byltyr hırýrg dáriger Bolatbek Baımahanov, selektsıoner ǵalym Aleksandr Nıkolaevıch Podolskıh, pedagog-psıholog, aýdarmashy Symbat Ábdirahmanova, tońyzqumalaqtan 4 dúrkin álem chempıony Ásel Dalıeva syndy 4 jeńimpaz anyqtalǵan edi. Bıyl olardyń qataryna áskerı fotojýrnalıst Nazgúl Kenjetaı men «Braýnıs» jelilik kafeterıı dırektory Aıdos Saılyǵaraev qosyldy. Arnaıy joba jeńimpazdaryn jastar arasynda nasıhattaý jáne qoldaý maqsatynda kezdesýler uıymdastyrylýda.
Qyzylorda oblysynda «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn iske asyrý jónindegi 2019 jylǵa arnalǵan keshendi is-sharalar jospary ázirlengen. Keshendi is-sharalar josparyna baǵdarlamanyń basym baǵyttary men qoǵamdyq sanany jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan túrli formattaǵy 126 shara engizildi.
«Sondaı-aq, is-sharalar josparynda «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynda aıtylǵan 6 arnaıy joba («Qazaq álipbıin latyn qarpin kóshirý», «Týǵan jer», «Qazaqstannyń kıeli jerleri geografııasy», «Jahandyq álemdegi zamanaýı qazaqstandyq mádenıet», «100 jańa oqýlyq», «100 jańa esim»), Memleket basshysynyń 2018 jylǵy 21 qarashada jarııalanǵan «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasyndaǵy arnaıy jobalar («Arhıv-2025», «Uly dalanyń Uly esimderi», «Túrki áleminiń genezısi», «Dala folklory men mýzykasynyń myń jyly», «Tarıhtyń kıno óneri men televızııadaǵy kórinisi») qamtyldy. Sonymen qatar, «Aýyl - el besigi» arnaıy jobasy da josparǵa engizildi», - dedi Nurlybek Myńjas.
2019 jyly óńirimizde Qyzylorda oblysyndaǵy tarıhı jáne mádenı eskertkishter teleatlasy men óńir tarıhy týraly elektrondy oqýlyq ázirlenedi. Bul joba boıynsha beınemuraǵattarda saqtalǵan Syr óńiriniń tarıhyna, tarıhı-mádenı eskertkishterine qatysty túsirilimder, derekter jınaqtalyp, basylady.
Sondaı-aq, metsenattar men demeýshi azamattardyń oblystyq forýmy, «Týǵan ólke» atty ǵylymı jobalar baıqaýy, Túrki tildes elderdiń «Qorqyt jáne Uly dala sazy» atty halyqaralyq folklorlyq mýzykalyq óner festıvali, «Jomart júrek» saltanatty quttyqtaý rásimin uıymdastyrý sharalary ótkizilip, aýyl jastary arasynda «Meniń armanym», «Qorqyt ata - álemdik tulǵa», «Jyr mura» jobalary júzege asyrylady.
