Rımge aparar jol: Toqaevtyń Italııaǵa saparynan ne kútemiz
ASTANA. KAZINFORM – Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2024 jylǵy alǵashqy saparyn Eýropadan bastaıdy. Ol 18-19 qańtarda Italııaǵa jáne álemdegi eń kishkentaı memleket Vatıkanǵa barady. Prezıdenttiń resmı saparynan ne kútemiz jáne buǵan deıin memleketter arasynda qandaı qarym-qatynas boldy? Tolyǵyraq sarapshymyzdyń sholýynan oqyńyz.
2024 jylǵy alǵashqy resmı sapar
Qasym-Jomart Toqaev saparynyń birinshi kúninde Italııa Prezıdenti Serdjo Mattarella jáne premer-mınıstri Djordja Melonımen júzdesedi. Sonymen qatar, ıtalııalyq bıznes ókilderimen kezdesip, ekijaqty saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyqtyń keleshegin talqylaıdy.
Osy ýaqytqa deıin Qazaqstan Prezıdenti Italııanyń qazirgi kóshbasshylarymen resmı kezdespegen. Memleketterdiń burynǵy basshylary kezdesken jáne sapar shekken.
Byltyr 23 mamyrda premer Djordja Melonı Qasym-Jomart Toqaevqa qońyraý shalyp, taraptar saıası, saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty damytý perspektıvalaryn talqylaǵan. Sonymen qatar, energetıka, kólik, ónerkásip kooperatsııasy jáne aýyl sharýashylyǵy salalaryndaǵy jańa birlesken jobalardy júzege asyrýǵa qatysty máseleler qaralǵan.
Italııaǵa qysqasha toqtalsaq...
Italııa – ýnıtarly parlamenttik respýblıka. Memleket basshysy – prezıdent. Atqarýshy bılik pen Úkimetti Italııa mınıstrler keńesiniń tóraǵasy basqarady. Zań shyǵarýshy bılik – 5 jylǵa saılanatyn eki palataly parlament.
Italııa prezıdenti – Serdjo Mattarella. 2022 jyldyń shildesinde saıası daǵdarysqa baılanysty Italııa úkimeti otstavkaǵa ketti. 2022 jyldyń qyrkúıeginde elde kezekten tys parlament saılaýy ótti. Nátıjesinde Djordja Melonı jetekshilik etetin «Italııa baýyrlary» partııasy Senatta da, depýtattar palatasynda da aıtarlyqtaı kóp daýys jınady. Ońshyl kúshterdiń jeńisi Italııada 1945 jyldan beri birinshi ońshyl úkimetti qurýǵa múmkindik berdi.
Djordja Melonı kim?
Sóıtip, Djordja Melonı 2022 jylǵy 22 qazannan beri Italııanyń úkimet basshysy qyzmetine keldi jáne el tarıhyndaǵy alǵashqy áıel premer-mınıstr boldy.
Ol 1977 jyly týǵan. Saıasatqa mektep qabyrǵasynda júrgen kezinen aralasa bastaǵan. Melonı 15 jasynda neofashıstik ıtalııalyq áleýmettik qozǵalys atanǵan «Jastar maıdany» uıymynyń múshesi boldy. Keıin ońshyl radıkaldy stýdenttik qaýymdastyq «Ulttyq alıansty» basqardy. Al 2006 jyly Italııa parlamentiniń depýtattar palatasyna saılandy. 2008 jyly 31 jastaǵy Melonı Sılvıo Berlýskonı Úkimetindegi Jastar jáne sport mınıstrligine basshylyq etip, Italııa tarıhyndaǵy eń jas mınıstr boldy.
Demek, Djordja Melonı premer bolǵanǵa deıin birneshe laýazymdy qyzmet atqarǵan jáne onyń kózqarastaryna kelsek, búginde EO-ny erkin ekonomıkalyq odaqqa aınaldyrý protsesinde Italııa kóshbasshy bola alady dep úmittenedi. Sarapshylardyń aıtýynsha, Djordja Melonı óziniń ýaqyty kelgenine senimdi. Bul týraly tolyǵyraq myna jerde jazǵanbyz.
Memleket basshysynyń resmı saparynan ne kútemiz?
Aqordanyń baspasóz qyzmeti Prezıdent «Qazaqstan-Italııa» ınvestıtsııalyq dóńgelek ústeline qatysyp, birqatar iri kompanııa basshylarymen kezdesýdi josparlaǵanyn habarlady. Sondyqtan Italııa ónerkásibiniń EO-daǵy jetekshi pozıtsııalaryn eskere otyryp, Qazaqstan men Italııa arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq qatynastar Memleket basshysynyń ıtalııalyq bıznes ókilderimen (ENI, Bonifiche Ferraresi, Cassa Depositie, Prestiti jáne t.b.) kezdesýiniń mańyzdy bóligi bolady dep kútiledi.
QR Syrtqy ister mınıstrligi Memleket basshysy talqylaıtyn salalardy tarqatyp keltirdi: Prezıdent energetıka, kólik, aýyl sharýashylyǵy jáne aqparattyq tehnologııalar salasyndaǵy jańa baǵyttardy anyqtaý, ekijaqty yntymaqtastyqty arttyrý boıynsha qazaqstandyq bastamalardy ilgeriletý (agrobıznes, sırek metaldar, TMTM, jasyl energetıka jáne tamaq ónerkásibi, munaı qyzmetteri) boıynsha kelissózder júrgizedi.
Italııa – Qazaqstannyń eń iri úsh saýda-ekonomıkalyq seriktesiniń biri
Italııa – Qazaqstannyń kópvektorly syrtqy saıasatyndaǵy basymdyq beretin, mańyzdy baǵyty jáne strategııalyq seriktesi.
Memleketter arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy 21 tamyzda ornady. 1992 jyldyń qazanynda Qazaqstanda Italııa elshiligi, al 1996 jyly Italııada Qazaqstan Respýblıkasynyń elshiligi ashyldy. 2009 jyly Italııa men Qazaqstan arasynda memleketaralyq strategııalyq áriptestik týraly kelisimge qol qoıyldy.
Eki el arasyndaǵy 30 jyldan astam dıplomatııalyq qarym-qatynastar barysynda syndarly saıası ózara is-qımyl jolǵa qoıyldy, ónerkásip-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne almasý jónindegi úkimetaralyq jumys toby quryldy.
Memleketterdiń basshylary jáne premer-mınıstrleri, laýazymdy tulǵalary eki tarapqa birneshe ret saparmen baryp, dıplomatııalyq qarym-qatynas qarqyndy damyp keledi.
Sondaı-aq, 2019 jyly Italııa Ortalyq Azııadaǵy 1+5 úılestirý bastamasyn bastady, oǵan Qazaqstan da qatysyp, aıtarlyqtaı úles qosyp jatyr.
Taýar aınalymy boıynsha 2022 jylǵy syrtqy saýda aınalymynyń jalpy kóleminde 11,5%-dan astam úlesimen Reseı Federatsııasy jáne Qytaıdan keıin úshinshi orynda.
Al, Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttigi Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetinshe Qazaqstanda Italııanyń qatysýy bar 303 kompanııa tirkelgen (2023 jyldyń qazanyndaǵy derekter). Negizinen kásiporyndar qurylys, saýda jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet salalarymen aınalysady. Energetıka salasynda Qazaqstannyń munaı-gaz salasyndaǵy eń iri seriktesi – Eni S.p.A.
ENI – munaı men gazdy barlaý, óndirý, tasymaldaý, óńdeý jáne ótkizý sııaqty salalarda damýdy maqsat etetin iri ıntegratsııalanǵan energetıkalyq kompanııa. Álemniń 79 elinde 80 myń adamdy jumyspen qamtıdy.
Al Qazaqstanda kompanııa 1992 jyldan beri jumys isteıdi. Negizgi qyzmet Batys Qazaqstan oblysyndaǵy Qarashyǵanaq ken ornynda jáne Soltústik Kaspııdiń taıaz sýlarynda Soltústik Kaspıı ÓBK ken ornynda júzege asyrylady.
Aıta keteıik, Qazaqstannan Italııaǵa 2023 jylǵy qańtardan qazanǵa deıin 11,8 mıllıard dollarǵa 20,1 mıllıard tonna shıki munaı men shıki munaı ónimderin eksporttaldy.
Aıta keteıik, byltyr Qazaqstan Premer-mınıstri Álıhan Smaıylov elimizge resmı saparmen kelgen Italııa Mınıstrler keńesi tóraǵasynyń orynbasary – syrtqy ister jáne halyqaralyq yntymaqtastyq mınıstri Antonıo Taıanımen kezdesken. Sol kezde Qazaqstan Italııaǵa jalpy quny $900 mln bolatyn 110 taýar pozıtsııasy boıynsha ónim eksportyn arttyrýǵa daıyn ekeni belgili bolǵan.
Mádenı-gýmanıtarlyq baılanys
Bilim berý salasynda qazaqstandyq jáne ıtalııalyq joǵary oqý oryndary arasynda 30-dan astam kelisimder jasaldy, sonyń ishinde ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti men Rımniń Sapıentsa ýnıversıteti, Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti jáne Neapoldegi Salerno jáne San-Petro a-Majella memlekettik konservatorııalary arasynda baılanys ornatylǵan. Stýdenttik almasý baǵdarlamalary boıynsha belsendi yntymaqtastyq jalǵasyp keledi (Sapıentsa, Salerno, Kasıno, Neapol jáne Ferrara ýnıversıtetteri).
Sondaı-aq, byltyr 30 qarashada Almatyda Ortalyq Azııadaǵy jalǵyz Italııa mádenıeti ınstıtýty ashyldy. Al, qazanda Óskemendegi Amanjolov atyndaǵy ýnıversıtet bazasynda Genýıa ýnıversıtetiniń fılıalyn ashý týraly kelisimge qol qoıyldy. Qazaqstandyq stýdentter ıtalııalyq ýnıversıtettiń fılıalynda bilim alyp, qos dıplom ala alady.
Sonymen qatar, 2023 jylǵy qazanda jaryq kórgen «Qazaqstan. Sheksiz keńistik, sheksiz sulýlyq» nusqaýlyq ıtalıan tilindegi mańyzdy mádenı jáne ımıdjdik jobalardyń birine aınaldy.
«2050 jylǵa deıin birge»
Aıta keteıik, eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastyń 30 jyldyǵyna oraı Italııanyń Qazaqstandaǵy elshiligi «2050 jylǵa deıin birge» baǵdarlamasyn jarııalady. Bul týraly Italııanyń Qazaqstandaǵy Elshisi Marko Albertı Kazinform tilshisine bergen suhbatynda tolyǵyraq toqtalǵan edi.
Baǵdarlamanyń ataýynyń ózi – bizdiń baılanysymyzdyń kelesi aralyq esep beretin kezeńdi, al «birge» sózi – oǵan jetý joly ekenin bildiredi. Biz is-sharalar men jobalardy biriktirý prıntsıpine negizdelgen bastamalardyń keshendi baǵdarlamasyn ázirleý jáne qurylymdaýdy sheshtik. Jobalar uzaq merzimdi yntymaqtastyqqa baǵyttalǵan. Biz úsh negizgi qozǵaýshy kúsh – yntymaqtastyq, ınnovatsııa jáne bilim boıynsha kúsh biriktirýge tyrystyq, – degen bolatyn dıplomat.
Qoryta aıtsaq, Italııanyń aýyl sharýashylyǵy ónimderin iri álemdik óndirýshi (sharap óndirisi boıynsha 1-oryn, záıtún maıy óndirisi boıynsha 2-shi jáne irimshik óndirisi boıynsha 4-shi oryn) retindegi jetekshi pozıtsııasyn eskere otyryp, memleketter arasyndaǵy agroazyq-túlik sektoryndaǵy yntymaqtastyqtyń keleshegi jaqsy bolady degen boljam bar.
Sonymen qatar, Memleket basshysynyń Italııaǵa sapary ekijaqty áriptestiktiń jańa ózara tıimdiligin keńeıtýge qosymsha serpin berip, saýda-ekonomıka jáne ınvestıtsııa salalaryndaǵy ózara is-qımyl aıasyn keńeıtýge múmkindik beredi.
Vatıkanǵa sapar
Italııadan keıin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Vatıkanda Rım Papasy Frantsıskpen kezdesedi.
Buǵan deıin 2022 jyldyń qyrkúıeginde Rım Papasy Frantsısk Qazaqstanǵa kelip, Astanada ótken Álemdik dinder men dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VII sezine qatysqan.
Jalpy osy ýaqytqa deıin Rım Papasy Qazaqstanǵa eki ret keldi: 2001 jyly táýelsiz Qazaqstanǵa 10 jyl tolǵanda alǵash ret Rım Papasy Ioann Pavel II elimizge kelse, ekinshi ret joǵaryda aıtylǵan Frantsısktiń 2022 jylǵy sapary boldy.
