Reseıdiń arzan súti pavlodarlyq fermerlerdi shyǵynǵa ushyrata ma
PAVLODAR. KAZINFORM - Pavlodarlyq zaýyttar jergilikti sharýashylyqtardan sút satyp alýǵa lımıt engizýi múmkin. Sebebi, Reseıdiń shekaralas aýmaqtarynan otandyq kásiporyndarǵa arzan shıkizat usynyp otyrǵandar bar. Jaqyn ýaqytta dúken sórelerin kórshi eldiń tez buzylatyn sút ónimderi basyp, jergilikti taýardy tyqsyrady degen boljam aıtyla bastady.
Fermerler qazir kásiporyndar týyndatqan másele boıynsha quzyrly organdarǵa jıi shaǵymdana bastaǵan. Al memleketten mıllıardtaǵan nesıe alyp, taýarly sút fermalaryn quryp jatqan aýyldaǵy eti tiri azamattar kásipteriniń keleshegine alańdap otyr.
Zaýyttar ózimizdiń sút sharýashylyqtary men qosalqy sharýashylyqtardan súttiń lıtrin shamamen 170-191 teńgeden satyp alady. Al Reseıdegi fermerler aǵarǵannyń lıtrin 31 rýblden, ıaǵnı teńgege shaqqanda shamamen 147-148 teńgege usynyp otyr. Mundaı arzan baǵa pavlodarlyq sút óńdeıtin zaýyttardyń qyzyǵýshylyǵyn týdyratyny anyq. Eki eldiń arasyndaǵy saýda-sattyqqa jol ashyq ekenin eskersek, jýyq ýaqytta otandyq sýpermarketterdi Belarýsten aǵylyp jatqan ónimderdi qospaǵanda, kórshi memlekettiń tez buzylatyn sút ónimderi tolyǵymen jaýlap alýy ǵajap emes. Al onyń saldary – sút sharýashylyqtary úshin ǵana emes, jergilikti zaýyttarǵa zor qaýip.
«Bizdiń palataǵa oblystaǵy sút óndirýshi fermalar jıi shaǵymdana bastady. Qarapaıym sharýalar memleketten mıllıardtaǵan nesıe alyp, taýarly sút fermalaryn salyp, olaryn jaqyn jyldary aqtap shyǵamyz dep úmit artqan ǵoı. Alaıda óńirdegi óńdeýshi kásiporyndar bizdiń sharýalardyń sútterin satyp alýdan bas tartyp otyr degen aqparat bar. Shıkizattyń kólemine shekteý engize bastaǵan. Keıbir zaýyttar shıkizat qabyldamaımyz dep ashyq túrde eskertken. Al aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn kóbeıtý arqyly jańadan sút sharýashylyqtaryn qurý, sonyń nátıjesinde otandyq sút pen sút ónimderiniń kólemin ulǵaıtý – memlekettik mańyzy bar másele», - deıdi Óńirlik kásipkerler palatasy dırektorynyń orynbasary Jomart Sembaev.
Pavlodar oblysy aýyl sharýashylyǵy basqarmasy basshysynyń orynbasary Tólegen Kósherbaev sút zaýyttarynyń qabyldanatyn shıkizatqa baılanysty shekteý engizýi birinshi ret kezdesip otyrǵanyn aıtady. Buǵan deıin kásiporyndar tolyq júktememen jumys istep, naryqta sút jetpegeni sebepti elimizdiń ózge óńirlerinen tasyǵan. Endi kelip osyndaı másele qalyptasyp otyr. Al jazda shıkizattyń kólemi qazirgiden de kóp bolatynyn eskersek, jaǵdaı tipti shıelenisýi múmkin.
«Sút óńdeýshiler daıyn ónimderin jergilikti naryqta sata almaı otyrǵandaryn, qoımalary tolyp turǵandaryn jıi aıtady. Shıkizatty qabyldaýǵa shekteý engizýdiń negizgi sebebi osy dep túsindiredi. Bizdiń oıymyzsha, qalalardaǵy úlken sýpermarketter jergilikti óndirýshilerge óz taýarlaryn satý úshin eń tıimdi jáne qoljetimdi saýda oryndaryn usynýy kerek. Sebebi saýda sórelerindegi ónimderdiń 60-70 paıyzy Reseı Federatsııasynan ákelingen taýarlar ekeni baıqalady. Onyń ústine óńdeýshi kásiporyndarymyz shekaralas aımaqtarǵa baryp, reseılik tez buzylatyn daıyn sút ónimderin jetkize bastaýdy josparlap otyr. Endeshe aldaǵy ýaqytta jaǵdaı odan saıyn ýshyǵady. Sondyqtan bul taraptaǵy saıasatty qaıta qaraý qajet», - deıdi basqarma basshysynyń orynbasary.
Osy oraıda «Agrarlyq nesıe korporatsııasynan» qyrýar qarajatty qaryzǵa alyp, 1500 basqa arnalǵan zamanaýı taýarly sút fermasyn iske qosýǵa kirisken «AndasAgro» JShS-niń qazirgi qıyn jaǵdaıyn mysal etýge bolady. Sharýashylyq basshysy Zeınolla Sálmenbaev jobaǵa jumsalǵan 8 mlrd teńgeniń teń jartysy – seriktestiktiń jeke qarajaty ekenin, fermada bolashaqta 100 jumys orny qurylyp, jylyna 10 myń tonna sút berý josparlanǵanyn jetkizdi. Endi myna jaǵdaıda sharýa ne isterin bilmeı abdyrap otyr.
Aýyl sharýashylyǵy basqarmasynan alynǵan statıstıkalyq derekterge súıensek, oblysta jalpy syıymdylyǵy 166,6 myń tonna bolatyn 101 sút salqyndatqysh pen 63 daıyndaý pýnkti bar. Daıyndaý pýnktterindegi jumysshylar sany - 156 adam. Al shıkizatty óńdeýmen 8 kásiporyn aınalysady. Ótken jyly aımaqta 449,4 myń tonna sút óndirilgen. Al bıylǵy jyldyń alǵashqy úsh aıynda óńirde 67,6 myń tonna sút tapsyrylǵan. Shyndap kelgende, jergilikti naryqtaǵy ózimizdiń sút ónimderiniń úlesi 50 paıyzdan aspaıdy. Ózge bóligi respýblıkanyń ózge óńirlerinen jáne shetelden jetkiziledi. Sút óndirýmen jalpy sany 25-ten astam sharýashylyq shuǵyldansa, olardyń qataryn bıyl 5,1 myń bas sıyrǵa arnalǵan 6 ınvestıtsııalyq joba tolyqtyra túspekshi. Bul jobalardyń jalpy quny - 28,4 mlrd teńge. Endeshe zaýyttar álgindeı sharýashylyqtardan qabyldaıtyn sútke shekteý qoıyp jatqanda taýarly sút fermalaryn kóbeıtý qanshalyqty tıimdi?
Jalpy taýarly sút fermalary men sút qabyldaýshylar memleketten búginde qomaqty sýbsıdııa alyp otyrǵanyn da umytpaǵan abzal. Taýarly sút fermalaryn sýbsıdııalaý Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń 2019 jylǵy 15 naýryzdaǵy №108 buıryǵymen bekitilgen asyl tuqymdy mal sharýashylyǵyn damytýdy, mal sharýashylyǵy óniminiń ónimdiligi men sapasyn arttyrýdy sýbsıdııalaý qaǵıdalaryna sáıkes mynadaı baǵyttar boıynsha júzege asyrylady:
- sútti jáne sútti-etti baǵyttaǵy asyl tuqymdy buqanyń tuqymyn satyp alý
- iri qara maldyń asyl tuqymdy analyq basyn satyp alý
- sút óndirý qunyn arzandatý
- iri qara maldyń embrıondaryn satyp alý qunyn arzandatý
- aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń (TSF sıyrlarynyń basyna) azyǵyna jumsalatyn shyǵyndardyń qunyn arzandatý.
«2023 jyly barlyq deńgeıdegi bıýdjetten 12,1 mlrd teńge sýbsıdııa bólinip, tolyq ıgerildi. Onyń ishinde sút fermalarynyń úlesine 7,1 mlrd teńge nemese bólingen qarajattyń 59 paıyzy tıgen. Osyndaı qoldaý sharalaryna qaramastan búgingi tańda daıyn sút ónimderin satýda kásiporyndar birqatar qıyndyqqa tap kelip otyr. Óndirýshiler óz ónimderiniń naryqtaǵy básekege qabiletsizdigine baılanysty óndiris aınalymyn tómendetýge májbúr. Aldaǵy ýaqytta sútti ótkizý kólemi tómendeı beredi. Buǵan negizgi sebep, ımporttyq ónimniń baǵasy otandyq taýar óndirýshilerdiń ónimderinen áldeqaıda tómen. EAEO elderinen sút ónimderiniń aǵylyp kelip jatqanynyń negizgi sebebi – sanktsııalyq shekteýler. Buryn ol kompanııalar sút ónimderin Eýropaǵa eksporttaǵan, qazir Ortalyq Azııa naryǵyna bás tigip otyr. Osylaısha, ımporttyq sút ónimderi qazaqstandyq taýar óndirýshilerdi óz naryǵynan tyqsyryp jatyr», - deıdi T. Kósherbaev.
Al Agroónerkásiptik keshendegi memlekettik ınspektsııa komıtetiniń Pavlodar oblystyq aýmaqtyq ınspektsııasynyń málimetteri boıynsha aımaǵymyzǵa Reseı Federatsııasynan shıki sút ázirshe jetkizile qoıǵan joq. Tek reseılik shıkizatty satyp alý týraly usynystar túsip jatyr.
Іri sýpermarketter jelisiniń biriniń ókili Irına Daşýk ózderiniń saýda sórelerinde tek qazaqstandyq óndirýshilerdiń ónimi samsap tur dep sendirdi. Aıtýynsha, kórshi memlekettiń shekaralas óńirlerindegi óndirýshiler, sonyń ishinde Omby qalasynan jeke kompanııalardyń ókilderi kelip, ónimderin jıi usynady. Bul ónimderdiń barlyǵynda jaramdylyq merzimi tez aıaqtalatyny kórsetilgen.
«Biz negizgi tańdaýdy otandyq óndirýshilerge qoıyp otyrmyz. Saýda sórelerimizde pavlodarlyq qana emes, Astana, Qostanaı qalalarynyń brendteri de bar. Al baǵa jaǵynan alsaq, Semeıde shyǵarylatyn sút ónimderi arzanyraq. Reseılik ónimderdiń baǵasy bizdikinen qymbat, sondyqtan olar ázirshe básekeles bola almaıdy», - deıdi ol.
Al, jergilikti sút óńdeıtin kásiporyndar, sonyń ishinde «Sút» AQ, «Best milk», «Galıtskoe» zaýyttarynyń basshylyǵy bul másele boıynsha pikir bildirýden bas tartty. Kompanııalar kommertsııalyq qupııany jeleý etip, qabyldanǵan sút pen daıyndalǵan ónimniń kólemi boıynsha da aqparat bergisi joq.