Reforma: Jeńildetilgen salyq rejıminiń aýyrtpalyǵy qandaı
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda 2 mıllıonnan astam kásipkerdiń 1,7 mıllıony jeńildetilgen salyq rejıminde jumys isteıdi. Jańa salyq kodeksin ázirleý barysynda osy rejımdi qoldanystan alyp tastaý ıdeıasy birneshe ret kóterilgen edi. Keıin Qarjy mınıstrligi ońaılatylǵan deklaratsııa negizindegi arnaıy salyq rejımin qoldaý úshin 44 qyzmet túrin ǵana tyıym salynǵan tizimge qosty. Mundaı sheshimge ne túrtki boldy, kásiptiń keleshegi qalaı bolmaq? Kazinform tilshisi máseleni jan-jaqty talqylady.
Shaǵyn kásipke jeńildik saqtalady
Jańa jyldan bastap kásipkerlerdiń erkin jumys isteýine múmkindik berilip, tekseris júrgizilmeıdi. Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi kameraldyq baqylaýdan alynyp tastalady. Senat depýtaty Bıbigúl Jeksenbaıdyń aıtýynsha, budan ózge de ózgerister bıznestiń erkin damýyna múmkindik berip, kásipkerlerdiń qarjylyq júktemesin azaıtady.
– Jeńildetilgen salyq qolynan is keletin, biraq qaltasy juqa kásipkerge arnalǵan. Úı mańyndaǵy dúken, shashtaraz, sheberhana, shaǵyn dámhana – sonyń bári sol rejımmen kúnin kórip keldi. Biraq jyldar óte bul jeńildikke alyptar da kirip aldy. Kóterme saýda, qurylys, keńes berý, IT – mıllıardtar aınalyp jatqan salalar «shaǵyn bıznes» atyn jamyldy. Endi Úkimet bárin júıelegeli jatyr. Jeńildetilgen salyqty, shyn máninde, shaǵyn kásipke qaıtarý – basty maqsat, – deıdi senator.
Qarapaıym tilmen aıtqanda, úı jóndeý, tereze ornatý, syrlaý, shatyr jabý sekildi turmystyq qyzmetpen aınalysatyndar úshin jeńildetilgen salyq tártibi sol kúıinde qalady.
– Halyqpen tikeleı jumys isteıtin dúkender, bazarlar, dámhanalar men dárihanalar sol burynǵy qarapaıym salyq júıesinde qala beredi.Názik salalar nazardan tys qalmady. Balabaqshalar, sport pen óner úıirmeleri, til kýrstary sol qalpynda jeńildetilgen júıede jumys isteı beredi. Óıtkeni bul qyzmet túrleri ár otbasynyń ómir sapasyna tikeleı áser etedi.Salyq jeńildigi – bul joly tek ekonomıkalyq emes,áleýmettik qamqorlyqtyń belgisi.
Aýyldaǵy aǵaıyn da endi eńbeginiń jemisin kóbirek kórýge múmkindik alady. Sharýa qojalyqtary men fermerler burynǵydaı jeńildetilgen salyq júıesinde qala beredi. Al biryńǵaı jer salyǵy olardyń moınyndaǵy aýyrtpalyqty jeńildetpek.
Shyǵarmashylyqtyń da óz naryǵy bar. Kıno men mýzyka, dızaın men sýret, mádenıet pen óner – bulardyń bári halyqqa rýhanı azyq beredi. Sondyqtan kreatıvti baǵyttardyń kóbindejeńildetilgen júıe saqtaldy. Bul memleketten jastarǵa, óner adamdaryna joldanǵan senim sıgnaly deýge bolady, – deıdi depýtat.
Jeńildetilgen salyq rejıminde kásipkerler tabysynyń 2-4 paıyzy ǵana salyq retinde tólenedi. Bul júıede esep berý de jeńildetildi, ony jarty jylda bir ret tapsyrý jetkilikti. Ekonomıst Aıbar Oljaevtyń pikirinshe, jeńildetilgen salyq rejımi – eń tıimdi salyq formasy.
– Aldaǵy ýaqytta bul salyq rejımi joıylsa, qyzmet kórsetý salasy aıtarlyqtaı qıyndyqqa tap bolady. Sondyqtan úkimet bul rejımdi joıýǵa qadam jasamaıdy degen oıdamyn. Sonymen qatar jeńildetilgen salyq júıesi - elimizdegi shaǵyn jáne orta bıznestiń negizgi tiregi, – deıdi ekonomıst.
B2B sektoryn ne kútip tur?
Jańa Salyq kodeksi shaǵyn jáne orta bıznes úshin arnaıy salyq rejımindegi artyq shekteýlerdi alyp tastaıdy. Endi tyıym salynǵan qyzmet túrleriniń sany 795-ten 44-ke deıin qysqarady. Ekonomıst Aıbar Oljaevtyń aıtýynsha, 2000 sharshy metrden asatyn dúken ıeleri, qurylys salasynyń basy-qasynda nemese munaı ónerkásibi mańaıynda jumys isteıtin kásipkerler jalpyǵa birdeı salyq rejımine ótedi.
– Tyıym salynǵan 44 qyzmet negizinen B2B sektoryna qatysty. Bul qyzmetterdi oryndaıtyn jeke kásipkerler (IP) ortaq salyq rejımine ótýi tıis, onda 10 paıyz salyq qarastyrylǵan. Ortaq rejımmen jumys istemegen jaǵdaıda iri kompanııalar olarmen kelisimshartqa otyrmaýy múmkin, óıtkeni jeńildetilgen salyq rejımimen jumys istegen jeke kásipkerlerdiń kelisimsharttary iri kompanııalardyń salyq shegerimine jatpaıdy. Sondyqtan kompanııalarǵa «jeńildetilgen» salyq rejımindegi kásipkerlermen jumys isteý tıimsiz. Qazir naryqta osy qaǵıda bekı tústi, – deıdi ekonomıst.
Kásipker Janar Súleımenova reformanyń bızneske úlken paıdasy bar ekenin atap ótti.
– Shaǵyn jáne orta bıznes úshin úlken jeńildik jasalyp otyr dep esepteımin. Ásirese, bastaýysh kásipkerlerge bıznesin damytýǵa múmkindik beretin mańyzdy ózgerister bar. Sondaı-aq, jıi júrgiziletin kameraldyq jáne jospardan tys tekseristerden bosatyldyq, – deıdi kásipker.
Sonymen qatar jańa salyq reformasyna sáıkes óńirlerde ózgeris bar. Endi jergilikti máslıhattar jeńildetilgen salyq rejımi boıynsha 2%-dan 6%-ǵa deıingi mólsherlemeni ózderi belgileı alady. Bul keıbir aımaqta kásipkerlerge qolaıly jaǵdaı jasasa, basqa óńirde salyq mólsheri artýy múmkin. Ekonomıst Aıbar Oljaevtyń pikirinshe, ol jergilikti bıliktiń kásipkerlikti damytýǵa degen ustanymyna baılanysty.
– Qazir memleket bızneske senim artty. Sońǵy 6-7 jylda shamamen bir mıllıon jańa kásipker paıda boldy. Olar kóleńkeden shyǵyp, memleketke salyq tólep, ashyq jumys istep jatyr. Bul – úlken senimniń belgisi, – deıdi Aıbar Oljaev.
Salyq kodeksinde bıýrokratııa azaıǵan
Jańa Salyq kodeksi bıznes pen memleket arasyndaǵy qatynasty túbegeıli jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan. Buryn salyq júıesi kóbine tekserý men aıyppulǵa negizdelse, endi kásipkerlerge qoldaý kórsetý men qyzmet kórsetý basymdyqqa ıe. Qazir kompanııany tirkeýden bastap, ony jabýǵa deıingi kezeńderde kásipkerlerge jan-jaqty kómek kórsetiledi.
Ne ózgerdi? Kodekste bıýrokratııa azaıyp, esep berý túrleriniń sany qysqardy, al salyqtar men tólemder 20%-ǵa azaıdy. Sonymen qatar jeńildetilgen salyq rejımi tek ózin-ózi jumyspen qamtyǵandarǵa, deklaratsııa negizinde jumys isteıtinderge jáne aýyl sharýashylyǵyna ǵana qoldanylady.
2024 jylmen salystyrǵanda shaǵyn jáne orta bıznes salasyndaǵy kásiporyndar sany 4,7%-ǵa, ıaǵnı 96 209-ǵa ósti. ShOB-tyń ekonomıkadaǵy úlesi 38,6%-ǵa artqan, al ónim shyǵarý kólemi 18,7 trıllıon teńgege deıin ulǵaıyp otyr.
Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Erlan Saǵynaevtyń sózinshe, keıingi reforma – ekonomıkalyq ósimniń negizgi elementi. Ári bul reformalar bıýdjetti 4,5 trıllıon teńgege deıin tolyqtyrýǵa múmkindik beredi degen boljam bar.