Referendým qorytyndysy: el keleshegin aıqyndaǵan kún qalaı ótti
ASTANA. KAZINFORM – Sonymen, bir jyl boıy halyq talqysynda bolǵan AES qurylysy boıynsha referendým da ótti. Bul referendým 2024 jyldyń ǵana emes, Qazaqstan tarıhynda erekshelenip qalatyny daýsyz. 6 qazanda 7,8 mıllıonnan astam qazaqstandyq el keleshegin aıqyndaıtyn is-sharada daýys berýge qatysty. Bul – daýys berýge quqyly azamattardyń 63,87 paıyzy. Referendým qalaı ótti, qorytyndysy ne boldy? Kazinform tilshisi osy jaǵyna sholý jasap kórdi.
Qaı óńirler belsendi boldy?
Eń aldymen, eleýli kúnde óńirlerdiń belsendiligi qalaı bolǵanyn aıtpaı ketýge bolmas. Ortalyq referendým komıssııasynyń dereginshe, daýys berýde Almaty qalasynyń halqy báseń bolǵan – qala turǵyndarynyń tek 25,39 paıyzy tańdaý jasapty. Al eń belsendi bolǵan óńir - Qyzylorda oblysy – 82,48 paıyz. Bul respýblıka boıynsha rekordty kórsetkish sanalady.
Osy tusta sheteldegi qazaqstandyqtar da belsendi bolyp, elshilikter janynan ashylǵan ýchaskelerde daýys bergenin tilge tıek ete keteıik.
Árıne, referendým kezinde qyzyqty jaıttar tirkelmedi emes. Máselen, bireýler ýchaskege úı kıimimen kele salsa, endi bireýler daýys berýshilerge arnap erekshe ónerin kórsetip jatty.
Aıtpaqshy, bul referendým el tarıhyndaǵy eń erekshesi bolǵanyn aıta ketý kerek. Sebebi, alǵashqy úsheýi saıası máselelerge baǵyttalǵan bolsa, bul jolǵysy halyqtyń óz bolashaǵyn shesheýge baǵyttalǵan joly ispetti kórinis tapty.
Prezıdenttiń daýys berýi men paıymy
Búkil el aýmaǵynda saılaý ýchaskeleri saǵat 07:00-de (tek áskerı bólimder, vahtalyq kentter, aýysymmen jumys isteıtin mekemelerde - 06:00) jumys isteı bastady. Alǵashqylardyń biri bolyp bılik ókilderi daýys berip jatty. Olardyń arasynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ózi de bolǵanyn bilemiz.
Daýys berýden keıin Memleket basshysy BAQ úshin arnaýly brıfıng ótkizip, referendým nátıjelerine qatysty oılaryn da aıtty.
– Osy kún tarıhqa enetini sózsiz. Bizdiń azamattar atom elektr stantsııasyna qatysty sheshim qabyldaýy kerek. Referendým – tikeleı demokratııanyń mehanızmi. Halyq qandaı sheshim qabyldasa da, memleket onyń erkine baǵynady. Durys sheshim qabyldanatynyna senimdimin. Sondyqtan men referendým ótkizýdi qoldadym, – dedi Prezıdent.
Qoǵamdyq tártip
Eki oqıǵany aıtpaǵanda qazaqstandyqtar referendým kezinde zań buzbaǵanyn ańǵaramyz. Aıtylyp otyrǵan eki oqıǵa - zańsyz úgit-nasıhat jáne qoǵamdyq saýalnama júrgizý. Kináliler aıybyn tolyq moıyndaǵan. Sebebi, mundaı mańyzdy kúnde azamattardyń sheshimin ózgertýge baǵyttalǵan is-qımyldar bolmaýy kerek.
Jalpy alǵanda, Іshki ister mınıstrligi 10 myń ýchaskede qoǵamdyq tártipti buzýǵa jol berilmegenin resmı málimdedi. Demek, qoǵamdyq tártip tolyq saqtaldy deýge negiz bar.
Referendýmǵa qandaı baǵa beriledi?
Negizi daýys berýge haqyly azamattardyń 50 paıyzdan astamy referendýmǵa qatyssa, zań júzinde ótti dep esepteledi. AES referendýmy 6 qazanda saǵat 14.00-de resmı túrde «ótti» dep moıyndaldy. Óıtkeni, osy ýaqytta jalpy halyqtyń 51,77%-y AES qurylysy boıynsha referendýmda óz tańdaýyn jasap úlgergen.
Sheshim qandaı bolmaq?
6 qazannan 7 qazanǵa aýǵan túni aqyryndap ekzıt-poldyń alǵashqy derekteri shyǵa bastady. Aldymen elde 3 áleýmettik qurylym saýalnama júrgizgenin aıta keteıik.
«SOTsIS-A» áleýmettik qyzmetiniń alǵashqy derekterine sensek, áleýmettanýshylar kúni boıy arnaıy ádistemege sáıkes daýys berý ýchaskilerinen shyqqan azamattar arasynda saýalnama júrgizdi. Barlyǵy 188 ýchaskede 283 myńnan astam adamnan suhbat alǵan. Olardyń derekteri boıynsha, AES qurylysyna qatysty suralǵandardyń 69,8 paıyzy ózgeristi qoldaǵan. 30 paıyzdan astamy joq dep jaýap beripti.
Qoǵamdyq saıasat ınstıtýty 300 ýchaskede 44 myń adamǵa saýalnama júrgizgen. Saýalnamaǵa qatysqandardyń 72 paıyzy atom elektr stantsııasynyń qurylysyn qoldasa, qalǵandary qarsy bolypty.
Úshinshi ekzıt-poldy Eýrazııalyq ıntegratsııa ınstıtýtynyń áleýmettanýshylary júrgizdi. Jalpy, áleýmettanýshylar 250 ýchaskede 30 myńnan astam respondentterden suhbat aldy. Instıtýttyń málimeti boıynsha, saýalnamaǵa qatysqandardyń 71,8 paıyzy qoldaý kórsetken. 28,20 paıyzy qarsy shyqqan. Aıyrmashylyq 1 paıyz sheginde ǵana.
Osy tusta Májilis depýtaty, saıasattanýshy Aıdos Sarym referendým qorytyndysy boıynsha oıyn aıta ketti.
– Meniń shaǵyn taldaýym boıynsha, ekzıt-poll nátıjeleri jarııalanǵannan keıin biz mynany aıta alamyz: birinshiden, referendým resmı túrde ótti. Ekinshiden, qazaqstandyqtardyń kópshiligi, dálirek aıtsaq, daýys berý úshin ýchaskelerge kelgen el azamattarynyń shamamen 70 paıyzy (nemese odan da kóp) AES salý týraly bastamany qoldady. Kóktem men jazda men AES jaqtaýshylarynyń baıaý, biraq senimdi túrde ósip jatqanyn kórsetetin saýalnama derekterin kórdim. Demek, bul naýqanǵa biz qoldaýshylardyń 50 paıyzdan asatynyn bilip bardyq. 6 partııa men respýblıkalyq qozǵalystardyń kópshiligi, júzdegen úkimettik emes uıymdar kiretin Respýblıkalyq shtab qurylǵannan keıin, bir aıdan astam ýaqyt ishinde orasan zor jumys atqaryldy. Eldi aralap shyqtyq. Oblystyq jáne aýdandyq shtabtar barlyq resýrsty jumyldyryp, barlyq jelini tartyp, jumyldyrdy. Úgit-nasıhat kezeńinde AES qurylysyn jaqtaıtyndar birshama kóbeıgeni baıqaldy, – deıdi ol.
Túıindeı kelgende, bizdiń boljaýymyz boıynsha, AES referendýmy halyq tarapynan qoldaý tapqany anyq. Endigi másele, qurylysty kim júrgizetininde. Bul suraqqa Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jaýap ta berdi. Úkimet aldaǵy ýaqytta bul máseleni saralap, sheshimin shyǵarady. Prezıdent Qazaqstanda eń ozyq tehnologııalarǵa ıe álemdik kompanııalardan turatyn halyqaralyq konsortsıým jumys isteýi tıistigin aıtty. Osylaısha, Qazaqstan óz tarıhynda mańyzdy kezeńderdiń birine jol qalady dep aıtýǵa tolyq negiz bar.
