Ramazan - beıbitshilik pen birlikke, meıirim men qaıyrymdylyqqa úndeıtin aı - S.Ǵylmanı meshitiniń bas ımamy B.Beısenbaev
Alla Taғala pendelerge mindet etken bes paryzdyң birinen sanalatyn - oraza ғıbadaty jaıynda Astana қalasyndaғy Sәdýaқas қajy Ғylmanı atyndaғy meshittiң bas ımamy Baқtybaı Beısenbaev әңgimeleıdi.
- Baқtybaı Қydyrbaıұly, өtken jyly қasıetti Ramazan aıy қyrkүıektiң 1-inen bastalyp, oraza tұtý merzimi 29 kүnge sozylғan edi. Bıyl oraza ýaқyty қaı mezgilge sәıkes kelip tұr?
- Mұsylmandyқ kүntizbe boıynsha әr jylғy oraza onyң aldyңғy jylғy oraza ýaқytynan on, on bir kүnge bұryn ұstalady. ıAғnı bıyl, ramazan aıynyң birinshi jұldyzy tamyzdyң 21-ine sәıkes kelip tұr. Tamyzdyң 21-shi jұldyzynda bastalғan oraza қyrkүıektiң 19-ynda tәmamdalyp, tolyқ otyz kүn tұtylady. Sәresin taң namazynyң ýaқytynan 10-15 mınýt bұryn ishken abzal. Aýyzdy, aқsham namazy kirgen bolsa, әýeli sәl nәrsemen bolsa da ashyp, ile namaz oқylady. Oraza ұstaғan adamғa aýyzdy құrma ne sýmen ashý - sүnnet.
- Oraza ұstaýdyң maңyzdylyғy, berer paıdasy men saýaby jөninde aıtyp berseңiz?
- Ramazan - arab sөzi, tүbiri «ramzaý» - «өte ystyқ» degen maғynany bildiredi. Ғұlamalar mұny: «Ramazan aıynda oraza ұstaғan pendeniң boıyna bitken kishigirim kүnә-kemshilikteri kүıip ketedi», - dep tүsindiredi. Sondyқtan, Ramazan aıy kүnәlar keshiriletin aı dep aıtýymyzғa negiz bar.
Oraza adam balasyn jұmsaқtyқ pen meıirimdilikke, baýyrmaldyқ pen sabyrlylyққa tәrbıeleıtin, jynystyқ nәpsini tııatyn ғıbadat. Termızı kitabynda: «Oraza - sabyrlylyқtyң jartysy» dep aıtylsa, Ibn Masýd (r.a.) «Sabyrlylyқ - ımannyң jartysy», - degen hadıs jetkizgen. Oraza - kisi minezine min keltiretin barlyқ jaman әdetten aıyқtyratyn ғıbadat.
Bile bilseңizder, oraza ұstaý jaңa bir ғıbadat emes, dintanýshy ғalymdardyң aıtýyna қaraғanda, oraza barlyқ dinderde, tipti, ılaһı dinderde bұrynnan bar eken. Biraқ oraza ғıbadatyn oryndaý olarda әrtүrli. Mysaly, kөne mysyrlyқ balgerler jylyna jeti kүnnen jeti aptaғa deıin oraza ұstapty. Қytaılyқtar bolsa bastaryna bir is tүskende өzderin oraza ұstaýғa mәjbүrlegen. Keıbir қytaılyқtar men tıbettikter orazany jıyrma tөrt saғat ұstaғan eken, grekter de әıelderin kөbirek oraza ұstaýғa mindet etken. Sol sııaқty ıýnondyқ taıpalar orazany soғys bastamas bұryn, birneshe kүn қatarynan ұstasa, rımdikter men ıtalıandyқtar jaýғa қarsy shabýylda jeңiske jetýdiң birden-bir amaly - aýyz bekitý dep sanaғan.
Basқa ғıbadattarғa қaraғanda, orazanyң saýaby tym kөp bolғandyқtan, sanmen shektelmeıdi. Sol үshin Alla Taғala: «Orazanyң saýabyn өzim berem, ıaғnı saýabynyң kөptigi maғan ғana aıan», - deıdi. Minajat etýshiniң orazadan basқa jasaғan ғıbadat amaldary, onyң erkinen tys syrt kөzge kөrinis beredi. Mәselen, namaz oқysa, ony basқalar kөredi, «namaz oқıdy» eken desedi. Zeket bergende ony joқ degende sadaқa alýshy biledi. Қajylyқ ta kөpshilikpen atқarylatyn amal bolғandyқtan, ol da baıқalady. Tipti, bүgingi kүnde қajyғa barғandar atyna «pәlenshe қajy» dep aıttyrýdy әdetke aınaldyrғan. Al oraza ұstaғan adam eshkim kөrmeıtin - sәresi ýaқytynda tұryp aýyzyn bekitip, kүni boıy basқalardan aıyrmashylyғy bilinbeı jүredi. Tek Alladan қoryққannan, tek Allanyң rızashylyғy үshin ony nıetpen soңyna deıin jetkizedi. Sondyқtan da Alla: «Orazany pendem Men үshin ұstaıdy», - deıdi.
- Alla Taғala bir aı boıy tamaқtan tyıylýdyң, eң aldymen, adamdardyң өzderine tıgizer paıdasy mol ekenin aıtқan. Orazanyң aғzaғa medıtsınalyқ tұrғydan keltirer paıdasyna toқtalsaңyz?
- Iә, bir aı boıy өzin tamaқ ishýden shekteýdiң kөptegen dertterge paıdasyn medıtsınalyқ zertteýler dәleldep berdi. Birinshiden, oraza aғzanyң ımmýndyқ jүıesin kүsheıtip, kөptegen syrқattarғa қarsy tұrý қabiletin arttyrady. Ekinshiden - semizdik pen onyң saldarynan saқtaıdy. Әdette semizdikke as қorytý jүıesi қyzmetiniң bұzylýy alyp keledi. Al as қorytý mүsheleriniң bұzylýyna әkep soқtyratyn birden-bir faktorlar - қorshaғan orta, jan kүızelisi men қoғamdyқ қysym. Oraza ýaқytynda құlshylyқ ete otyryp, Allaһқa baғyshtap zikir jasaý, құran oқý - ashý men shıelenisten өzin alys ұstatady, denesi men rýhynyң barlyқ kүsh-jigerin paıdaly jәne oңdy baғytқa salady. Үshinshiden - baýyrda tastardyң jınalýynan, қýyқ joldarynda zәr tұzdarynyң tүzilýinen saқtaıdy. Tөrtinshiden, jyl boıy үzdiksiz tamaқtaný, әsirese konservilengen jәne jartylaı fabrıkatty taғamdardy қoldaný, dәri-dәrmekter ishý men lastanғan aýa saldarynan denedegi jasýshalarғa tұryp қalatyn қaterli ýlaғysh zattardan қorғaıdy. Sondaı-aқ, jynystyқ құshtarlyқty basyp, retteıdi.
- Aýyz bekitken jandar keı jaғdaıda orazany bұzatyn jәne bұzbaıtyn mәselelerge қatysty shatasyp jatady. Osy jaғyn aıқyndap berseңiz?
- Aýyz bekitý - tamaқ jәne sýsyn ishýden, sondaı-aқ jynystyқ қatynastan taң atқannan kүn batқanғa deıin tyıylý bolyp tabylady. Oraza kezinde ұmytyp sý iship nemese tamaқ jep қoısa, oraza bұzylmaıdy. Mұndaı kisi aýzy berik ekendigi esine tүsken sәtte lezde iship-jeýdi doғarýy shart. Al eger «tamaқ jep қoıdym, endi orazam ashylyp ketti» degen oımen aýzyn ashyp jiberse, orazanyң қazasyn (өtemin) tұtyp berýi paryz bolady. Sondaı-aқ tүkirikti jұtқanda, әıeliniң denesine қolyn tıgizgen jәne sүıgen jaғdaıda oraza bұzylmaғan bolyp esepteledi. Alaıda kisi boıynan mәnı (ұryқ) shyғatyn bolsa oraza bұzylady. Sondyқtan, өz құmarlyғyn tejeı almaıtyn jәne baқylap tұra almaıtyn kisiler әıelin құshaқtaý jәne sүıý sekildi әreketterden saқtanғany dұrys. Sonymen қatar dәri-dәrmek ishý, қantamyrғa dәri egý orazany bұzady. Al deneniң syrtyna, jara үstine ıod, maı sekildi dәri-dermek қoldaný orazany bұzbaıdy.
- Densaýlyқ jaғdaıyna, ne basқa da sebepterge baılanysty oraza ұstaı almaıtyndarғa Ramazan aıynda paryzdaryn қalaı өteýge bolady?
- Islamda oraza ғıbadaty dinniң tiregi sanalady. Ramazan aıyna aman-esendikpen jetken, өzin mұsylman sanaғan balıғat jasyndaғy adamғa oraza ұstamaý - үlken kүnә sanalady. Al ramazan aıy kezinde naýқastanғan kisige orazasyn aýrýynan aıyққan soң, jolғa shyққan kisi bolsa, sapardan oralғannan keıin өteý mindet. Jolaýshy kisi aғzasyna aýyr kөrmese, saparda jүrip te oraza ұstaýyna bolady.
Al aýrýlarynan aıyғý үmit etilmegen jandar men oraza ұstaýғa shamasy kelmeıtin қart kisiler mindetterinen әleýmettik әlsiz jandarғa fıdııa tөlemin berýmen құtyla alady. Fıdııa - miskin mұsylmanғa kүnine eki ret tamaқ berý. Fıdııany kүnde berip otyrsa da, ıakı bir mezgilde alpys miskinge tamaқ berip құtylsa da bolady.
- Aýyzdary berik jandarғa aýyzashar berýdiң saýabyna toқtalyp өtseңiz?
- Shyn nıetpen Alla rızashylyғyn үmit etip, dastarhan jaıyp oraza tұtқandarғa arnap aýyzashar berý - saýaby mol amal. Paıғambarymyz (s.ғ.s.) bir hadısinde: «Oraza ұstaғan kisige aýyz ashtyrғanғa oraza ұstaғan kisiniң saýabyndaı saýap jazylady. Bұdan oraza ұstaғan kisiniң saýaby kemimeıdi»,-degen. Aýzy berik adamғa bir құrma nemese zәıtүn tәrizdi azyқ berý de aýyz ashtyrýdyң saýabyna keneltedi. Hadısterde aýyzasharғa kelgen kisi dastarhan basynda otyrғan kezde үı ıesine perishtelerdiң dұғa etetindigi aıtylғan.
- Ramazan aıyna ғana tәn Taraýıh namazy týraly Alla Taғala Құran Kәrimde үmbetterine nendeı bұıryқtar jasaғan?
- Ramazan - on eki aıdyң ishindegi eң abzaly, eң қadirlisi. Өıtkeni osy aıda Allanyң kүlli adamzatқa jibergen kitaby - Құran Kәrim tүsirildi. Mұsylmandarғa ramazan aıynda қasıetti Құrandy kөbirek oқý jәne ony bir hatym jasaý - Paıғambarymyzdyң (s.ғ.s.) sүnneti. Sondyқtan, osy aıda meshitterde taraýıh namazy oқylyp, onda Құran hatym tүsiriledi. Taraýıh namazynda қasıetti Құrandy tolyғymen jatқa aıtatyn hafız қarı er kisi jamaғattyң aldyna shyғyp, ımandyққa өtedi. Taraýıh sөziniң maғynasy «tynyғý», «demalý», «rahattaný» degen maғynalardy bildiredi. Tek ramazan aıyna tәn bұl namaz tүri 20 rәkәttan tұrady jәne ol orazanyң әr kүninde құptan namazynan keıin, үtir namazynan bұryn nemese keıin oқylady. Paıғambar (s.ғ.s.) sondaı-aқ: «Kim ramazan aıynda taraýıh namazyn ımanmen, yқylaspen oқysa, onyң өtken kүnәlary keshiriledi», - degen. Taraýıhty meshitte jamaғatpen oқý abzal. Biraқ үıde nemese basқa jerde jalғyz oқysa da bolady.
- Jaratýshyғa jaқyndaı tүsý үshin mұsylmandarғa nәsip etilgen amaldardyң taғy biri - taң atқansha kөz ilmeı, Alla taғala atyna madaқ aıtyp, dұғa baғyshtap, Қadir tүnin atқarý bolyp tabylady. Қadir tүnin қadir tұtýymyzdyң sebebi nede?
- Қadir tүninde adamzatty Alla jolyna alyp baratyn - Құran Kәrim tүsti. Bұl jaıly arnaıy «Қadir» sүresi de tүsken. Әz-paıғambarymyz (s.ғ.s.): «Alla қadir tүnin үmbetime syı retinde tartý etti. Bұl bұrynғy үmbetterge berilmegen», - degen sөzderi bұl mүbәrak tүnniң қasıetin aңdatyp tұr. Alla elshisi (s.ғ.s.) taғy bir hadısinde қadir tүniniң қasıeti jaıly: «Kimde-kim saýabyn tek қana Alladan kүtip, yқylaspen sol tүndi ғıbadat jasaýmen өtkizse, kүnәlary keshiriledi», - dep aıtқan. Қadir sүresinde atalғan tүnde jasalғan құlshylyқ saýaby myң aı (myң aı - 83 jyl, 4 aıғa teң keledi) jasaғan ғıbadatқa teң ekendigi aıtylғan. Mүbarak aı ishindegi bereketti, saýaby mol, dұғa-tilek қabyl bolatyn tүndi әrbir mұsylman құlshylyқpen өtkizeri shүbәsiz. Bıyl Қadir tүni қyrkүıektiң 15-inen 16-syna қaraғan tүnge sәıkes kelip tұr.
- Ramazan aıynda mol saýapқa kenelýdiң taғy bir joly - pitir sadaқa berý. Bıyl sadaқanyң mөlsheri қansha bolady?
- Pitir sadaқa - adam bolyp jaratylғanymyzғa shүkirshilik etý jәne mol saýapқa kenelý maқsatynda beriletin Ramazan aıyna tәn sadaқa. Bұl sadaқany Oraza aıtynyң taңy atysymen mұsylman balasynyң moınyna ýәjip etiledi. Alaıda, pitir sadaқasyn Ramazan aıy bastalғan kүnnen bastap, aıt namazyna deıin berip үlgerse bolady. Pitir sadaқasy zeket berilýi tıis toptaғy adamdarғa beriledi. Bıyl Astana қalasy үshin pitir sadaқa mөlsheri 100 teңge bolyp bekitildi.
- Ramazan aıynan keıin keletin - Shaýýal aıy jaıynda birer aýyz sөz aıtsaңyz?
- Shaýýal - Ramazan aıynan soң keletin aı. Paıғambarymyz (s.ғ.s.) shaýýalda oraza tұtýғa үndep, onyң saýaby moldyғyn aıtyp: «Kimde-kim Ramazandy orazamen өtkizip, bұdan keıin shaýýal aıynda alty kүn oraza ұstasa, jyl boıy oraza ұstaғanmen birdeı», - degen. Shaýýal aıynyң orazasyn sol aıdyң kez-kelgen kүni ұstaýғa bolady. Ony қatarynan үzbeý nemese kүnderin үzip-үzip ұstaýғa da bolady. Biraқ aıt өtisimen kezekpen tolyқtaı ұstaý - abzal.
- Alla rızalyғy үshin bir aı boıy aýyz bekitken jandar aýyzdaryn ashatyn - oraza aıt kүnderi jaıynda aıtyp berseңiz?
- Қasıetti Ramazan aıynan keıin keletin oraza aıt merekesi bıyl қyrkүıektiң 20, 21 jәne 22-si kүnderi atap өtiledi. Aıt sөzi - «mereke», «meıram» degen ұғymdy bildiredi. Otyz kүn oraza ұstap, aýyz bekitken mұsylman balasy bұl kүni әýeli aıt namazyna meshitke bet alady. Meshitte ımamnyң ýaғyz-nasıhatyn tyңdap, jamaғat bolyp namaz oқıdy. Namaz bitken soң mұsylmandar қol alysyp, tөs қaғysyp bir-birin aıt merekesimen құttyқtap, jaқsy tilekterin aıtady. Renjisip қalғan aғaıyn-týys, jora-joldas bir-birinen keshirim sұrap jarasady. Al әıelder қaýymy үıde қazan asyp, dastarhan jaıyp, aıttyқ shaı әzirleıdi. Kөrshi-қolaң bir-biriniң үıine kirip dәm aýyz tıedi, shaңyraқ ıesine aman-saýlyқ tilep, aıtpen құttyқtaıdy.
- Әңgimeңizge rahmet!
- Ұstaғan orazalaryңyz қabyl bolsyn. Ramazan құtty, Alla barshamyzғa jar bolsyn!
