Prozań qalaı, baspasóz?
Bala kúnimizde «sýreti joq kitapqa ishi jarylyp ketpeı qalaı úńiledi eken osy?» - dep, úlkenderge qarap qaradaı kúıinýshi ek. Es bilip, etek japqan búginde endi ǵana ishine dendep enemiz be dep júrgende, tsıfr qýalaıtyndy shyǵaryppyz. Jazýshynyń aty-jóni men eńbegi, kórkemdigi sol bir sandarǵa tirelip qalǵan. Salystyrmaly túrde taralymy basqalardan kópteý bolsa (kópteý! kóp degen sóz sózdik qordan shyqqan bul tarapta) - myqty degen sóz. Iesi myqty. Myna zamanda sonshama kitapty ótkize alatynyńa senimdi bolý úshin de júrek kerek qoı. Talant onsyz da bar. Bastysy, batyldyǵyń jetsin! Mine, másele qaıda?!
Kitaptardy keri ıterip qoıyp, jýrnaldarǵa úńiletin boldym bertin kele. Túsinesiz endi, qaısysy myqty ekenin bilgim keledi ǵoı. Sóıtsem, bári myqty eken. ıAǵnı, bir-birimen deńgeıles. Oza shaýyp turǵan eshqaısysy joq (shatastyrmańyz, men ádebı jýrnaldardy aıtyp turmyn). Demek, bári myqty. Bári! «Osal», «nashar» degen bóten sózben sóz arasyn bylǵaǵansha, «myqty» desek - áserli estiletini ámbege aıan.
Myqtylyqty áıgileıtin basty erekshelik - «taralym kórsetkishi» bip-birdeı. Qıyndyq ta osy tustan týyndady. Qazaqstandaǵy ádebı jýrnaldardyń qaısysy myqty? Osy suraqty qoıyp alyp, al kep oılanaıyn. Bylaı salystyryp kórem - bolmaıdy. Alaı salystyryp kórem - kelmeıdi. Betindegi sýretine (dızaın) qarap ajyratpaq bolyp edim, bala kúngi qyraǵylyǵymnan aırylyp qalǵam ba, túk ajyrata almadym. Aqyry, «bezendirilýi jaǵynan da - bári myqty!» degen sheshim shyǵaryp, asyǵys qol qoıdyq. Qaǵazynyń sapasy? Birinen biri ótedi!
Qattama osylaı toltyrylyp jatty. Bári myqty. Endi ne qaldy? Ataýy qalaı degen suraq jylt etti. Sonaý tas dáýirinen... keshirińiz, keńes dáýirinen beri kele jatqan ataǵynyń ózi atan túıege júk bolǵandaı tarıhı jýrnaldardyń aty bizdiń qulaqpen bite qaınasyp ketkendikten, olardy attap... taǵy da keshirińiz, aınalyp ótip, kúni búgin ómirge kelip jatqandarynyń atyna úńilip kórdik. Bireýi Jákem atynda, bireýi kókem atynda - bári móldirep tur. Túrkistanda túgen bab, bálen jerde bálen bab dep keletin áýlıeli sóz bar edi ǵoı, sol sııaqty ana jaqta atam aty, myna jaqta aǵam aty... Onyń ústine artynda keýdesi tik, basy shalqaq, bir-bir rý turǵan soń, qoıa ma, tipti aıbyndanyp ketedi eken. Keremet! Іshinen bireýiniń atyn tańdap alyp, «mynaý jaqsy eken», - dep, basy bir qazanda endi pisip kele jatqan eldiń berekesin alyp, rýshyldyqqa jol berer jóniń taǵy joq.
«Tolyp bitýge taıaý myna qattamany oqyǵan kóldeneń adam bolsa, qaptaǵan «óte jaqsy!» baǵalardan kózi súrinip, qazaq baspasózine ish tarta tamsanar edi-aý», - dep qoıam, ózimniń de silekeıim shubyra túsip.
Endi bir-aq nárse qaldy. Kórkemdik deńgeıi. Kim ne jazyp júr? Qandaı dúnıe jarııalap júr degen másele. Shirkin, jatyp ap báıge jarııalasa ákesin tanytyp. Qýyrdaqtyń kókesi sonda bolar edi. Alaman dese arqasy qozyp, tabany qyzbas qazaq joq, azdaǵan shýdan keıin-aq op-ońaı ajyratyp alar edik. Báıge bererdeı saǵynaılyq baılyq joq bizde, sondyqtan qudaı saldy, biz kóndik dep, ózimizshe baǵalaýǵa májbúrmiz.
Jo-joq, bolmaıdy eken. Estigen jan emeýrinińe eleńdesip, elp ete qalardaı, bizde qaıdaǵy dýaly aýyz? Bolmaıde-e-e...
Yńyrana túsip, oıǵa bógip qashanǵy otyraıyn, bir jolyn tapqandaı da boldyq. Ol tapqan jolymyzdyń sorabyn joǵarydaǵy joldar ańǵartyp tur. ıAǵnı, «bári - myqty!» Bizge qalǵany bireý-aq, ara-jigin ajyratyp, baǵytyn baǵamdap bersek jetedi. Bul «op-ońaı» sharýanyń ózin uqsata alamyz ba, joq pa, onyń ózi beımálim. Sonda da, sóreden shyǵyp kettik, endi márege jetpeı bolmaıdy. Márege qalaı jeterimiz mańyzdy emes, áıteýir eshkimdi renjitpesteı, kóńiline jaqpastaı oıqastap qoımasaq bolǵany.
Bıylǵy, ıaǵnı, 2012 jylǵy Respýblıka kólemindegi búkil jýrnaldy túgel sholyp shyǵý ma? Sosyn sonyń bárin shaǵyn ǵana kólemge syıdyrý ma? Qoı ári. Turaqty túrde eshqandaı baspasózge jazylyp kórmegendikten, onyń bárin qolǵa túsirýdiń orasan mashaqat ekenin bilesiz. Tapqan kúnde de, túgel paraqtap otyrý taǵy múmkin emes. Osyny eskere kele, júgimizdi jeńildeter Ybyraı atamnan qalǵan «asyl shópti» kóptep qoldanýǵa týra keldi. Aldymen, prozany tańdap aldyq. Aty keıin júrip tur dep sanalatyn «bolashaǵy buldyr» janrdy qutqarý týraly jıi dabyl qaǵylyp júrgendiginen qulaǵdarmyz, kópke ún qosyp kóreıik dedik. Sosyn, ázirge qolǵa túskenderin jaza turaıyq, qalǵanyn keıin kóre jatarmyz dep taǵy jeńileıdik. Sóıtip, qýyp kelgende búgingi maqalamyzǵa negiz bolarlyq úsh-tórt basylym ǵana qaldy. Barymen - bazar.
Endi, eskerte ketetin bir másele: bul - syn maqala emes. Taldaýdan da aýlaq. Mazmundaýǵa uqsata kórmeńiz. Qoıyrtpaq deýge... ózim qımaımyn. Sondyqtan, bir jyl ishinde jýrnal betinen oryn tepken, elge jetken (shamalap bolsa da) shyǵarmalardyń jalpy nobaıyn anyqtap, kótergen taqyrybyn saralaýǵa tyrysamyz. Osydan kelip, basylymnyń baǵyt-baǵdary men ustanymy anyqtalýǵa tıis dep senemiz.
«Kelinniń betin kim ashsa - sol ystyq» degen sózdi qoldanýǵa týra kelip tur. Aq qaǵaz bylǵap, ony alǵash arqalap barǵan «Úrker» jýrnalyn qalaı umytaıyn. Jáne, bógelissiz jarııalansań... Tek osy sebepti ǵana demeıin, keıingi kezderi jastar shyǵarmashylyǵyna kóptep den qoıyp qana emes, jyl saıyn báıge jarııalap («Úrker - Úmit»), qamqorlyq jasap júrgen basylym bolǵandyqtan, sózimizdiń basyn jas qalam týdyrǵan týyndylardyń táı-táıinen bastaımyz.
«Úrker» jýrnaly óziniń áp bismillásin «Aı kóleńkesi» degen áńgimemen bastapty. Manas Qaıyrtaıuly bul áńgimesine búgingi kún bederin berýmen qatar, qazaq úshin ses pen kúshtiń, aıbardyń sımvoly bolǵan qasqyr taǵdyryn arqaý etip alypty. Týyla salyp adamnyń qolynan zábir kórip, Kóksholaq atanǵan qasqyrdyń aqyrǵy taǵdyry da adamdarmen tikeleı baılanysty bolyp shyǵady. Haıýanattar parkinde qamaýda jatyp, aıǵa qarap ulıtyn qasqyrdyń minezin ulttyq dúnıetanymmen ashýǵa tyrysypty. Biz soǵan qýandyq. Jáne, Kóksholaqtyń óte qymbatqa satylǵanyn aıtý arqyly búgingi tańda bul saladaǵy saýdanyń qyzyp turǵanyn áıgileı alady. Máselen qaladan kelip, boı jazyp, ań aýlap júrgen «kók kózdiń» myna bir sózi:
« - Biz kelgenshe ana arlanǵa tıispe. Meıli, qoıǵa shapsyn, shyǵyny jabylady. Tek tirideı áketsem ǵana. Osyny uq».
Mine, búgingi kúnniń bir keıipkeri osylaı sóıleıdi. Maldyń, jan-janýardyń obal-saýaby degendi tek qana aqshamen baǵalaıtyn naryqtyq zamanda ádebı obrazdar basqalaı sóılese senimsizdeý kóriner edi.
Ekinshi sanda eki birdeı prozalyq shyǵarma oryn teýipti. Altynaı Aýanovanyń «Maqshar túni», Ashat Ómirbaıdyń «Allanyń nury» áńgimeleri. «Maqshar túninde» Altynaı qaryndasymyz jigittiń dármensizdigin alǵa tartady. Dármensizdik bolǵanda da sumdyq. Dushpanyńa tilemes nárse. Mal urlap júrgen bir top baýkespe, joq izdegen shal, qydyryp júrgen qyz ben jigit quıyp ketken jańbyrdan qashyp eski qystaýda toqaılasqan sátten bastap aralaryndaǵy jalǵyz qyzdyń taǵdyryna eleńdeı bastaısyz. Táptishtep aıtpaıdy avtor. Biraq, siz túsinesiz. «Kók dónendi qoıshy, jarǵa jyǵylyp óldi der, túndegi kórgen sumdyǵyn qalaı umytar?! Qartaıǵanda ondaı júkpen qalaı ómir súrmek?!»
Biz áńgimeniń negizgi túıinin osy úzindige tiredik. Al, A. Ómirbaı birinshi jaqtan baıandalatyn áńgimesinde jeti-aq kún ómir súrgen sábıdiń qysqa ǵumyry aralyǵynda ata-anasynyń keshken sezimderi men ýaıym-qaıǵylaryn, kóz jasyn sóz etedi. Sondaı-aq, basyna qaıǵy túskende namaz oqýdy bastaǵanyna qysyla turyp, Alladan qyzyna ómir suraıtyn tusy - shynaıy. «Janym qysylyp, qınalǵanda ǵana Allany kóbirek eske alǵanym úshin uıaldym...» dep aǵynan jarylady. Sanaı otyryńyz, «Úrkerdiń» ekinshi sanyndaǵy qos áńgime de búgingi kúndi sýrettepti.
«Úrker - Úmit-2010» baıqaýynyń bas júldegeri Elmıra Erikqyzy «Kóńildiń qubylýy» áńgimesimen qaýyshypty oqyrmanymen. Jıyrma jyl keıin sheginip, tynysh, toqshylyq zamanda ishkish ákeniń kesirinen jetimdik hálge túsken búldirshinder ómiriniń bir sátin tilge tıek etken bul shyǵarma da ata-ananyń bala aldyndaǵy jaýapkershiligin eskertedi. Osy sannyń sońǵy betin japqan Maqsat Rsalınniń «Sýret» atty shaǵyn áńgimesi de búginde kóptep kezdesetin qıly taǵdyrlardyń birin alǵa tartady. «Ákeń biz úshin ólgen adam! Qyzym, endi ol týraly surama», - degen joldardy keltirip, osy qyz sol ákesimen keıin balaly-shaǵaly kezinde kezdesetinin aıtsaq, sóz uǵynyqty bolýǵa tıis.
Aıjan Káribaeva «Qala buǵaýy». Stýdenttiń bir kúndik, tipti tań erteńgilik sátin negizge alý arqyly-aq, basty keıipkermen jaqyndastyryp jiberedi. Jas jigittiń qııaly arqyly teńiz jaǵasyna da baryp qaıtasyz. Bul sezimniń bárin avtobýs ishindegi oı-qııaldarmen aralaıdy. «Aıtpaqshy, Áıgerimniń lektsııa dápterin umytyp ketpe. Túý, 79 ýaqytynda kele qalsa eken endi». Qalaı, tanys sezim be? Siz ben bizdiń jol júrerdegi (kóliksiz, jaıaý júrgen kezde, árıne) ýaıymymyz ǵoı.
«Raýshan gúldiń ıisi» atty áńgime de kóńil aýdarýǵa turarlyq dúnıe. Erkinbek Serikbaı óz týyndysynda gúl satatyn dúńgirshekti oıyn avtomattarymen almastyrý arqyly-aq adamdardyń qaıda bet alyp bara jatqanyn meńzeıdi. Qoǵamnyń sýreti kerek bolsa - aldyńyzda eki áńgime qatar jatyr. Bir nómirde.
«Urpaq» atty derekti áńgimeniń avtory áıgili Aqseleý Seıdimbek. «Qazaq úshin ómirdiń máni de, sáni de urpaq jalǵastyǵy bolsa kerek», - degen sońǵy sóılemine qosymsha, ómirdiń ózinen alynǵan naqty derekti eske ala otyryp jazylǵan qysqa ǵana áńgimeniń túıini asharshylyq kezinde de aldymen urpaqty, azamattyń artynda qalar kózin esten shyǵarmaǵan erlikterge saıady.
Bul nómir elge tanymal jazýshylardyń shyǵarmashylyǵyn qosa shyqqany úshin erekshe deýge keledi. Sebebi, Qýanysh Jıenbaıdyń «Jer ústinde de jumaq bar» romanynyń úzindisi berilipti. Ony taldasaq, tym aryǵa ketip qalamyz, tanys ta shyǵarsyz dep oılaımyz. Tek, aıta keterligi búginde qazaq dalasyna paıda izdep kelgen shet eldikterdiń qolbalasyna aınalǵan qazaqtardyń minezin aşy ájýamen synap tastaıtyndyǵy.
«...biraq endi bári kesh edi...», - dep aıaqtalatyn Nurqalyq Abdýraqynnyń «Ámirbegi» ómir boıy Allasyn tanymaı kelgen, tipti moıyndamaǵan, tek qartaıǵanda araq iship, qulap, mertigip jatyp táýbesin tanıdy. Odan keıingi sózi álgi.
Bul nómirde «Jer ústinde de jumaq bar» romanyn jalǵastyrasyz. Oqysańyz árıne.
Qýat Qıyqbaıdyń «Jyndysy» - shyn jyndy. Biraq, keı sózine qarap kúmánińiz oıanady. Siz ben biz aıta almaı júrgen sózdi avtor osy áıeldiń aýzyna salypty.
Jeńisbek Kókenov «Boıjetkeni» arqyly búgingi oń jaqta otyryp-aq júkti bolyp qalǵan qyz taǵdyryn alǵa tartady.
Ardaq Qultaıdyń «Juldyz-joramaly» bolymsyzǵa (juldyz-joramaldaǵy «torpaqqa» bola) ketisip tynǵan qyz-jigit hıkaıasyna qosymsha biraz máselelerdi kóterýge talpynypty. Oqyńyz!
«Jetpisten assa da shabyty toqyraı qoımaǵan jazýshynyń bir áńgimesin oqyrman nazaryna usynǵandy jón kórdik», - degen jýrnal redaktsııasynyń alǵysózin keltirip otyrǵanymyz, Ómir Káripulynyń da egde jazýshylar qatarynda ekenine anyqtama bergenimiz dep túsinińiz. «Qııanat» atty áńgimesi balalyqpen shalalyq qylǵan kórshi ul-qyzdyń qateligin sóz etedi.
Álibek Baıboldyń «Qatqan kıvıin» ózińiz oqısyz ǵoı deımin. «Áriptesin sonsha maqtaǵany nesi!» - dep júrmesin dep eskertip jatyrmyn. Jetimge degen balalyq aıanyshtyń bir kórinisi - áńgime arqaýy.
Qolda bary osy. Ózińiz de baǵamdadyńyz dep oılaımyn. Kórkem ádebıette «búgingi kúnniń keıipkerleri joq» bolmasa «jastar jazbaıdy» degenge qarsy ýáj aıtqyńyz kelse, aldymen «Úrkerdi» paraqtańyz. Kóldeneń jurtpen daýlasa alarlyq pikir qalyptastyryp beredi.
Bir kezderi jastar jýrnaly bolǵan, ıaǵnı jas-kárisi jazsa da jas adamdar ómirin arqaý etken, solardyń kózimen qoǵamǵa qaraýǵa tyrysqan shyǵarmalardyń jarııalaýshysy - «Jalyn» jýrnaly. Jaz kezinde ǵoı deımin, «Jalyn» jabylǵaly jatyr eken, qarjylyq máselege baılanysty», - degen dyqpyrtty estip, kóńilimiz buzylǵany bar. Ótirik ekenine kózimizdi jetkizip, kóńil delbegemiz. Degenmen, 2012-ge sholý barysynda sol sózdiń negizi bar ma dep qaldyq. Sebebi, alǵashqy 3 sany jeke-jeke shyqqanmen, 4-10 aralyǵy biriktirilip berilipti. Jaraıdy, bizdiń maqsat jurttyń gý-gýiniń túbin anyqtaý emes, tek, jýrnaldy qolǵa alǵandaǵy alǵashqy oıymyz osy bolǵandyqtan, sóz qylyp jatyrmyz.
«Jalyn» jyldyń álqıssasyn Sáýle Rahymnyń bir top áńgimesimen bastapty. «Qos muńlyq» bastaǵan tórt shyǵarma da búgingi kún taqyrybyn qaýzaıdy. «Qos muńlyǵyńyz» - qos qarııa. Ótken ómirlerine bir sholý jasap, ózi kórgen taǵdyryn aıta kelip: «...ıesiz qalǵan sol úı myna opasyz dúnıeniń jalǵan ekenin pendelerine pash etip turǵandaı», - dep aıaqtalady. Artynda iz qalmaǵan soń solarǵa meken bolǵan úı toqal tam bolmaı qaıtsin?! Urpaq máselesi tóńireginde de oı túıýge bolady.
Aýǵan soǵysynda jaraqat alyp, este saqtaý qabiletin joǵaltqan Ermahan atty jigittiń tóńireginde órbigen oqıǵalarǵa qurylǵan Shoıbek Orynbaıdyń «O dúnıeden soǵylǵan qońyraý», Azat Ákimniń «Boranbaıdyń balasy» shyǵarmalary Táýelsizdik alar tus pen azat jyldarda endi-endi qalyptasyp jatqan elimizde bolǵan oqıǵalardy alǵa tartady. Al, Bekqal Ábishtiń eki bólinip berilgen «Tuńǵıyq» povesi otbasylyq qarym-qatynas, ıaǵnı, eri men áıeli arasyndaǵy baılanysty ashý úshin qazirgi qazaq áıeliniń tanym-túsinigi, ártúrli oılaıtyn, túrli kózqarastaǵy áıelder tıpin sátti ashqan. Endi bir úzindi:
« - Qoıyńdar, bul - kúnnen kúnge ózimshildigi artyp, óz jaıyn ǵana jasap bara jatqan osy zamanǵy adamdardyń shyǵaryp alǵany. Qazaqqa janaspaıtyn pikir», - dep aıtyp salady bir keıipker batystyń áıelderin mysalǵa alǵan jelikpe bir áıeldiń sózine qarsy.
Qazirgi dinı ustanymdar jaıyn sóz etken Nurǵalı Júsipbaıdyń «Únsizdigi». Qazaqy salt-dástúrge negizdelgen senim men sonyń bárin tárk etken jańa ıslamshyldyq arasyndaǵy tartysty taksı ishindegi eki keıipkerdiń az-kem tildesýimen ashýǵa tyrysady.
Aýyldaǵy oshaq qasynan ózge ýaıymy da, áńgimesi de joq shaldar beınesin birshama ashqan Qııal Sabdalın «Paıǵambardyń kóz jasy» áńgimesin usynsa, bizdiń kóz ábden úırenip, tańyrqaýdy qoıǵan qańǵybastar ómirin kórkemdegen «Qańǵybastyń ajaly» arqyly oqyrmanmen kezdesipti. Atalmysh avtordyń «Satqyndyq» áńgimesindegi ómir boıy naýqandyq taqyryptarǵa qalam tartqan, búginde oqylmaıtyn shyǵarmalardyń (on roman, jıyrmaǵa tarta povest) avtory, jazýshy Tasqoja Álmyrzaevtyń (kórkem tıp) qartaıǵan shaǵyndaǵy ókinishin arqaý etedi.
Esqara Toqtasynuly «Sıyq» atty shyǵarmasymen qazaqtyń dáýirlep turǵan ótkenin joqtaıdy. Búginine yzalanady. Erteńine kúmándanady. Basy qańǵyryp, ádildik tappaı júrgen bas keıipker men ákim qaralar arasyndaǵy taıtalas, kómekke kelgen tylsymdyq obraz úsh basty aıdahar... Úsh basty bolýy qazaq úsh júzge bólinbeýshi me edi, endeshe, jazýshynyń qııalymen jylanǵa aınalǵan qazaqy rýhyńyz sol áne. Uly Otan soǵysyna degen jańa kózqaras ta bar. Soǵystan qashyp, jeti jyl taýda tyǵylyp júrgenin «ókimetke ishim jylymaýshy edi», - degenge ákep tiregen shaldyń qupııasyn esh qysylmastan asha salýy búgingi kózqaras turǵysynan bálendeı tańdanarlyq oqıǵa emes. Osyny kezinde aıtsa bir keıipker... Jańa zamannyń, azattyqtyń arqasy deımiz kúlimsirep.
Soǵys kezindegi balalyq shaǵyna saıahat jasap qaıtqan Tynymbaı Qarınnyń «Kishkentaı brıgadır» degen taqyryppen kólemdi áńgimesi jarııalanypty. Bálendeı jańalyǵy bolmasa da, birinshi jaqtan baıandalatyn áńgime shynshyldyǵymen ózine tartady.
«Jýrnal aqtarý» operatsııasy kezinde jalpy baǵytty ǵana anyqtaımyz dep, sıpaı soǵyp ótkenimizdi jasyrmaımyz. Ony eskerttik. Biraq, betin qalqyp qana ótip ketkenińe kónbeıtin de shyǵarmalar kezdesti. Tipti, súısinip ketip, eki qaıtara oqyǵan kezimiz de boldy. Sonyń biri - «Ardagerlerdiń urpaqtary» degen atpen berilgen toptama. Ibrahım Qoshqarı. Shynyn aıtý kerek, buryn kóp ushyrasa bermeıtin esim. Mánisi, 2004 jyly Qytaıdan kelgen qandasymyz eken. Qysqalyq, jınaqylyq, jan-jaqtylyq. Shaǵyn, tipti móltek áńgime deýge keletin kólemdegi tórt áńgimesin tereńirek taldasań birazǵa barýǵa bolady. Toptama taqyrybyn ıemdengen áńgimesinen bólek «Aǵash kesetin ara», «Minez», «Teńge jáne dollar» shyǵarmalarynyń ishinen sońǵysyna erekshe toqtalǵandy jón kórdik.
«Erteńgi shaıymdy shala-sharpy iship, esikten shyǵa bergenimde áıelim: - Áı, ana eki pakettegi qoqsyqty ala ketip, tóge sal, kúresin jaqyn ǵoı, - degeni. - Áı, men asyǵyspyn, beliń aýyryp tursa, kórshiniń balasyna tóktire sal, keshke kelgende júz teńge bereıin, - dedim de shyǵyp júre berdim». Bulaı sóılep júrgen kúshin jaldap, anyǵynda satyp kún kórip júrgen keıipker. Ol da ózinshe qoja. Bul basy, endi aıaǵynan bir úzik:
«Myrza janynan júz dollarlyq kógal qaǵaz alyp, maǵan ustatty da, irgede turǵan eki paketti kórsetip: - Mynalardy qoqsyq tastaıtyn jerge aparyp tasta, - dedi de, áıelge (jumysshynyń áıelimen shatastyrmańyz. A.N.) qarap: - Endi boldy ma? - dedi. Áıel jerge qarady». Júz dollar men júz teńgeniń baılanysyn kórdińiz be? Bizdiń qoǵamda eńbekti kim qalaı baǵalaıdy á?..
Toqtaıyq. Sonsha shuqshıǵany nesi dep basqa avtorlar renjip júrer.
Biz «Jalyn» arqyly oqyǵan sońǵy avtordyń dúnıeden ozǵanyna kóp bolmaǵan. «Bul - marqumnyń ómirden ozar aldyndaǵy jýrnal oqyrmandaryna usynǵan sońǵy shyǵarmasy», degen redaktsııa anyqtamasy shekesine qoıylǵan «Júz jyldyq samǵaý» atty Oraz Ismaılovtyń áńgimesi. Sońǵy shyǵarma... Jazýshy dúnıege bıikten qaraýǵa tyrysypty. Adamdardyń, onyń ishinde qazaqtardyń tóbesinen. Qazaq dalasynyń aspanynan. 1905 jyldan bastap búginge deıingi alash tarıhyna bir ózi kýá bolǵan qazaq dalasynyń qyrany - bas keıipker. Bizdiń el kórgen quqaıdyń bárin kóz aldynan ótkizgen bul kóne kóz aqyry, óz beınesin Qazaqstan baıraǵynan kórip, táýbe qylady. Uzyn yrǵasy osyndaı.
Sózimizge negiz bolǵan jýrnaldyń bir ereksheligi - tóbesine «proza» dep túrtip qoıǵany bolmasa, shyǵarmalardyń janryn anyqtap kórsetpeıdi eken. Sondyqtan, áńgime men povest arasyndaǵy kólemdi dúnıelerdi «shyǵarma» dep ataýǵa májbúr boldyq.
Bizdiń júgimizdi taǵy bir jeńildetken «asyl shóp» - aýdarmalar. Bul aımaqty da qaǵys qaldyrdyq. Qazaq tilinde týǵan prozanyń ózinde artyq-kemin aıyryp kórseterdeı keń dúnıege qulash sermegen joqpyz. Endi, shyǵarmalardyń aıaq alysynan alǵan jalpy áserimiz jaıly az-kem. Biz toqtalǵan avtorlardyń kóbine ortaq bir kemshilik - sóılem quraýdaǵy qatelikter. Oǵan qosa oıyn jetkizetin detaldy durys tańdamaý, ıaǵnı, oqıǵalardyń tym jadaǵaılyǵy. Basyn oqysań, sońyna áreń jetesiń. Meniń bir tańdanǵanym atalmysh eki jýrnalda da «ýa, páli» degizerlik prozanyń azdyǵy. Biz joǵaryda aıtqan «barymen - bazardy» jýrnal qyzmetkerleri de bir qaıtalap: «basqa amal joq», - dedi me eken?.. Qalaı degen kúnde de, bizge beımálim. Áıteýir, bir nárse anyq. Bizdiń qazirgi ádebı basylym - búgingi kúngi ózekti máselelerge arnalǵan shyǵarmalarǵa toqtaý salmaıdy eken. Jáne, búgingi kúnniń keıipkerlerin oqyrmanǵa usynsaq deıdi. Basqa taqyrypty umyt qaldyrdy degenimiz emes, basym baǵytyn aıtyp jatyrmyz. Basqa taraptaǵy (poezııa, maqala, tanymdyq materıaldar, suhbattar, t.b.) jetistikteri men jańalyqtardyń bar ekenine shúbámiz joq, soǵan qaraǵanda prozanyń aqsaq-aq qalǵany ǵoı. Ótpeli kezeńde turmyz dep jıi aıtýshy edik (jalpy, qazaqtyń ótpeli kezeńsiz kúni ótip pe edi, táıiri) jubanysh izdep. Soǵan ákep tireımiz de, erteńge úmit artamyz. Erteń... Sol kezde birinen biri ótken prozalyq shyǵarmalar baspasózdiń betin sánge bóler... Keıi-i-i-in. Al, ázirge... Baspasóz ataýly jazýshy qaýymnyń sálemdemesin elge jetkizýshi ǵana ekenin eskersek, qazaqtyń jalpaq tilimen aıtqanda, joqty jona ma? Biri - keshegi, ekinshisi - búgingi jastar basylymy atanǵan eki jýrnal jaıly bir jyldyq sholýymyz ázirge támam.
Almas NÚSІP