Qazaq tilin JI dáýirine beıimdeýimiz kerek – Suraǵan Dórbethan

ASTANA. KAZINFORM – Nazarbaev Ýnıversıtetinde (NU) Abaı Qunanbaıulynyń 180 jyldyǵyna arnalǵan «JAS ǴALYM - VІІ» stýdentterdiń respýblıkalyq ǵylymı konferentsııasy ótti. Qazaqstannyń 15 jetekshi JOO stýdentteri bas qosyp, Abaıdyń zamanaýı bilim men ǵylym keńistigindegi mańyzdylyǵyn talqylady. 

NU Qazaq tili men túrkitaný kafedrasynyń meńgerýshisi ıÝlaı Shamıloǵlý osymen jetinshi jyl qatarynan stýdentterdiń qazaq tilindegi ǵylymı-zertteý daǵdylaryn damytý, memlekettik tildiń jastar arasyndaǵy bedelin arttyrý úshin jıyn uıymdastyryp kele jatqanyn aıtty. 

− Men 2017 jyly osy kafedra meńgerýshisi bolyp keldim jáne qazaq tiline jete mán berýge tyrystym. Aldymyzǵa qazaq tilin qurmetteımiz, onyń mártebesin kóteremiz degen maqsat qoıdyq. Odan keıin 2019 jyly qazaq tili ǵylym tili bolýy úshin «Jas ǵalym» konferentsııasyn ótkizýdi bastadyq. Bıyl jetinshi ret bas qosyp otyrmyz. 2023 jyldan bastap, «qazaq tili — ǵylym tili» serııasynda ǵylymı jumystardy jazý boıynsha baıandamashylardy shaqyramyz. Mysaly 2023 jyly bul kezdesýge tanymal Asqar Jumadildaev kelgen edi. Bizdiń kafedrada 20-dan astam oqytýshy praktıkalyq qazaq tilinen sabaq beredi. Ýnıversıtetimizde qazaq tili boıynsha talap bar, árbir stýdent qazaq tilinen dáris alýy kerek degen mindetteme bar, - dedi ıÝ. Shamıloǵlý agenttik tilshisine bergen suhbatynda.

NU professory jáne akademık Suraǵan Dórbethan tildi damytý úshin ony qazirgi ǵylymı suranystarmen baılanystyrý keregin aıtty.

− Til degenimiz — tiri aǵza. Ony qoldanbasańyz, kerektigin kórmeseńiz, damytý da qıyndaıdy. Árıne, qazaq tili ornyqqan til, joǵalyp ketý qaýpi joq, biraq meniń oıymsha tildi ǵylymı turǵyda damytýymyz kerek. Biz qazir aqparattyq dáýirden jasandy ıntellekt dáýirine óttik. Jasandy ıntellekt dáýirine de qazaq tilin beıimdeýimiz kerek. Bul úshin bizdiń ýnıversıtette Jasandy ıntellekt ınstıtýty ashyldy, ondaǵy ǵalymdar JI-dy qazaqsha sóıletýmen aınalysyp jatyr. Qazir jasandy ıntellekt qazaqsha sóıleı alady, qazaqsha oılana alady, qazaqsha tujyrym jasaı alady. Sondyqtan qur sózben «tilimiz baı» dep aıta bergennen eshteńe ózgermeıdi, naqty ister men qadamdar da jasalýy kerek. Qazaq tili bizge ǵana kerek emes. Qazaq tili — álemdik órkenıet pen mádenıettiń bir bólshegi. Ártúrli til, ártúrli oılar — tutas adamzattyń alǵa basýyna, damýyna ákeledi. Sondyqtan ana tilimizdi damytsaq, saqtaı alsaq, jalpy adamzatqa paıda ákelemiz, - dedi S. Dórbethan. 

Konferentsııanyń ashylýynda Májilis depýtaty Juldyz Súleımenova bul sharanyń Qazaqstan Prezıdentiniń IV jalpyhalyqtyq Quryltaıda aıtqan sózderiniń ózektiligin naqty kórsetetinin atap ótti. Memleket basshysy óz sózinde 2025 jyl — Abaı Qunanbaıulynyń 180 jyldyǵy ekenin aıtyp, onyń murasy jastar arasynda ulttyq qundylyqtardy qalyptastyrýda erekshe ról atqaratynyn jetkizgen edi. 

− Abaı fenomeni — qazaq ádebıeti men fılosofııasynyń ǵana emes, tutas ulttyń rýhanı ózegi. Abaı bizge «Tolyq adam» bolýdyń jolyn kórsetti jáne qanaǵat, raqym, oıly júrek dep keletin danalyq sózderi — búginge deıin biz úshin temirqazyq bolatyn baǵyt-baǵdarlar. Abaı shyǵarmalary men oı-pikirleri óz zamanynda ulttyq sana men mádenı biregeılikti qalyptastyrýda mańyzdy ról atqardy. Onyń eńbekteri qazir de áleýmettik-mádenı ózgeristerdi túsinýge naqty kómegin tıgizedi dep sanaımyz. Ekinshi baǵyt — Abaı shyǵarmalarynyń ıntellektýaldy áleýeti. Abaı óz shyǵarmalarynda synı oılaý, ózin-ózi jetildirý qajettigin únemi aıtyp keldi. Bul prıntsıpter qazir de bilim berý júıesi men azamattyq qoǵamnyń damýyna yqpal etedi. Sondyqtan, jańa dáýirge aıaq basqanda Abaıdyń parasaty aýadaı qajet ekenin sezinip otyrmyz, - dedi Juldyz Súleımenova. 

Óz kezeginde NU prezıdenti Vakar Ahmad konferentsııany jas ǵalymdar úshin mańyzdy alań retinde baǵalap, stýdentterdiń zertteý qabiletin damytyp, zamanaýı ózekti máselelerge sheshim izdeýge múmkindik beretinin aıtty. Vakar Ahmad Nazarbaev ýnıversıtetiniń ǵylymı yntymaqtastyq pen birlesken jobalarǵa árdaıym ashyq ekenin jáne akademııalyq pikir almasý keńistigin usynýǵa daıyn ekenin jetkizdi.

Baǵdarlama tórt negizgi baǵytty — qazaq tiliniń lıngvıstıkasy, qazaq ádebıeti, áleýmettik-gýmanıtarlyq ǵylymdar jáne jaratylystaný, tehnıkalyq jáne medıtsınalyq ǵylymdardy qamtydy. Qatysýshylar baıandamalar jasap, ár baǵyttaǵy úzdik jumystar marapattaldy jáne «Ziyaly» aqparattyq portalynda jarııalanatyn boldy.

Eske sala ketsek, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Ǵylym kúni qarsańynda ǵalymdarmen kezdesip, kásibı merekesimen quttyqtady jáne ǵylymnyń ár salasynda tabysty eńbek etip, memleketimizdi órkendetýge atsalysyp júrgen azamattarǵa rızashylyǵyn bildirdi.