Probatsııalyq baqylaý: túrmeden shyqqan adam ómirge qalaı qaıta beıimdeledi
ASTANA. KAZINFORM – Jibek Joly arnasyndaǵy «Pravda v detalıah» baǵdarlamasynyń kezekti shyǵarylymy sot protsesteri emes, sottalǵandardyń temir tordan keıingi ómirin taldaýǵa arnaldy.
Probatsııa qalaı jumys isteıdi?
Qazir Qazaqstannyń qylmystyq atqarý júıesi mekemelerinde 30 myńnan astam adam jazasyn ótep jatyr. Sonymen qatar 25,5 myń adam probatsııa qyzmetinde esepte tur.
– Probatsııa latyn tilinen shyqqan jáne «synaq» degendi bildiredi. Bul – qaıta qylmys jasaýǵa jol bermeý jáne sottalǵandardy qaıta áleýmettik beıimdeý maqsatynda júrgiziletin sharalar kesheni, – deıdi QR ІІM Probatsııanyń zańdylyǵyn qadaǵalaý basqarmasynyń basshysy Oleg Morozov.
Sala mamany probatsııanyń birneshe túrge bólinetinin aıtty.
– Tórt túri bar: aldyn ala sot aldyndaǵy, penıtentsıarlyq (ıaǵnı qamaýda júrgenderge), postpenıtentsıarlyq jáne úkimmen belgilengen probatsııa. Sońǵysy – bostandyqtan aıyrýmen baılanysty emes jaza, mysaly, shartty túrde sottaý nemese erkindikti shekteý, – dep túsindirdi Oleg Morozov.
Sottalǵan adam túzetý mekemesine túsken sátten bastap qylmystyq atqarý júıesiniń qyzmetkerleri onyń bilim deńgeıin, kásibin, qajettilikterin anyqtap, jeke túzetý josparyn ázirleıdi.
Jazasyn ótep júrgen kezeńde sottalǵandarǵa oqý, jańa mamandyqtar ıgerý jáne qaıta beıimdeý baǵdarlamalary usynylady. Bostandyqqa shyǵýǵa shamamen bir jyl qalǵanda jumys kúsheıedi.
Eger adam shartty túrde merziminen buryn bosatylsa, ol bostandyqta júrgende de probatsııa organdarynyń baqylaýynda bolady. Bul onyń shynymen túzelip, belgilengen erejelerdi saqtap júrgenin qadaǵalaý maqsatynda jasalady.
– Belgili bir shekteýler qoıylady. Máselen, oıyn-saýyq oryndaryna barýǵa, alkogoldi ishimdikterdi tutynýǵa bolmaıdy, tirkelgen mekenjaıdan habarsyz shyqpaý qajet. Probatsııa qyzmeti turǵylyqty jerin tekserýge, shekteýlerdiń oryndalýyn qadaǵalaýǵa, alkogolden bas tartýyn baqylaýǵa, sondaı-aq basqa sharalardy qoldanýǵa quqyly, – deıdi spıker.
Sottalǵandardyń basty problemasy – jumysqa ornalasa almaýy
Degenmen, probatsııalyq júıeniń fýnktsııasy tek baqylaýmen shektelmeıdi. Ol burynǵy sottalǵandarǵa jáne shartty túrde jaza ótep júrgenderge kómek kórsetýdi de kózdeıdi. Qazaqstanda probatsııa týraly zań 2016 jyly qabyldanǵan, sodan keıin qylmys jasaǵan adamdardy qaıta beıimdeýge arnalǵan qaıta áleýmettendirý baǵdarlamasy ázirlendi. Búginde ol probatsııalyq júıeniń mańyzdy bóligi sanalady.
Elimizde atalǵan baǵdarlamanyń negizinde jumys isteıtin mekemelerdiń biri – Astana qalasy ákimdiginiń «Januıa» otbasy ınstıtýtyn qoldaý ortalyǵy.
– Adam 20 jyl ishinde bes ret sottalsa, onda máseleniń bary aıdan anyq. Sebebi alǵashqy sottan soń oǵan ýaqtyly qaıta áleýmettendirý kómegi kórsetilse, jaǵdaı basqasha órbýi múmkin edi. Kóbine sottalǵandar ár bostandyqqa shyqqan saıyn jumysqa ornalasa almaı, ómirden taıaq jeıdi. Aqshasyz qalady. Sol sebepti qylmysqa barady, – deıdi «Januıa» ortalyǵynyń áleýmettik súıemeldeý bóliminiń jetekshisi Ásem Manabaeva.
Bostandyqqa shyqqan, biraq pátersiz jáne qoldaýsyz qalǵan adamdarǵa arnaıy qaıta beıimdeý ortalyqtary qoljetimdi. Munda olar ýaqytsha turyp, tamaqtana alady jáne mamandardyń kómegine júgine alady.
– Qaıta beıimdeý jáne áleýmettendirý ortalyqtary bar, onda olarǵa ýaqytsha turǵyn úı men tirkelý usynylady. Olardy jumyssyz retinde esepke alady. Sonyń arqasynda járdemaqy alýǵa quqyly. Keıin turaqty jumysqa ornalastyrylady, turaqty tabysqa qol jetkizedi. Bul qylmysqa barýǵa negizgi sebepterdi azaıtady. Praktıka kórsetkendeı, eń kóp qylmys jasaıtyndar – jumyssyz adamdar, – dedi Oleg Morozov.
Sonymen qatar medıtsınalyq qoldaý da mańyzdy. Probatsııa qyzmetkerleri eseptegi adamdardy psıhologııalyq keńester men qaıta beıimdeý baǵdarlamalaryna da jiberedi.
– Túrmeden shyqqannan keıin sottalǵandar stıgmamen, qorqynysh-úreımen betpe-bet keledi. Adamdar olarǵa senbeıdi, jumysqa qabyldaýǵa qaýiptenedi. Sondyqtan olar ózderin álsiz, adasqan sezinedi. Bul olardyń psıhologııalyq turǵydan úlken stress alýyna ákeledi, – dedi «Januıa» ortalyǵynyń psıhologııalyq kómek kórsetý bóliminiń jetekshisi Naǵıma Beksultanova.
Kómekten bas tartý qaıta qylmys jasaýǵa sebep
Memleket sottalǵandardyń tolyqqandy ómirge oralýyna arnalǵan kóptegen mehanızmderdi usynǵanyna qaramastan, taǵy bir sheshilmegen túıin bar. Keıde adamdardyń ózderi usynylǵan kómekti qabyldaýdan bas tartady. Sebebi olar álemge degen senimin joǵaltqan.
– Eń qıyn sát – olardyń kómekten bas tartý týraly ótinish jazatyn kezi, eshteńe qalamaımyn dep aıtady, tuıyqtalady. Mundaıda biz qaýqarsyzbyz, – dep atap ótti Ásem Manabaeva.
Psıhologterdiń aıtýynsha, retsıdıvtiń bir sebebi – burynǵy sottalǵandardyń óz-ózimen túsinistikke kelmeı, tártipten qashýy. Sebebi temir tordaǵy júıe men bekitilgen keste sheshim qabyldaý daǵdysyn joıady.
– Olar jańa jaǵdaıǵa qalyptasa almaıdy. Qalaı áreket etý, ne isteý keregin túsinbeıdi, ómirin durys júıeleı almaıdy. Sol sebepti retsıdıv qaýpi paıda bolady. Qoldaý men senimniń joqtyǵy, keıde ózine senbeý olardy qaıtadan qatelikke barýǵa ıtermeleıdi, – deıdi Naǵıma Beksultanova.
Probatsııadan bızneske: Jasulannyń jańa ómiri
Alaıda jańa ómir bastaýdy keıinge qaldyrmaıtyndar kóp. Sonyń biri – 30 jastaǵy Jasulan. Ol – tórt balanyń ákesi, shaǵyn kásiptiń ıesi. Biraq onyń jetistikke jetý joly tym qıyn. Ol bes jyl ishinde bir ǵana qylmysy úshin eki ret probatsııalyq baqylaýǵa ilikken.
– Biz atty jaı serýendeýge alǵan edik. Úsh adam bolyp basqa aýylǵa baryp keldik. Sodan keıin atty jaı ǵana jolda bostandyqqa jibere saldyq. Satyp jiberý jaıly oıymyz bolmady, – dep eske alady Jasulan.
Oısyz jasalǵan istiń sońy sotqa jetken. Іs sot tarapynan shartty 5 jylǵa deıingi merzimge baǵalandy.
– Sottan keıin probatsııalyq baqylaýlar boldy. Men syrtqa shyǵyp ketken edim, sol aralyqta kelipti. Meni tappaǵan. Áıelim de ketip qaldy dep kesip aıtqan. Kelesi kúni resmı túsinikteme alý úshin shaqyrtyldym. Erejeni jıi buzdym, – deıdi ol.
Sońynda sot úkimin qatańdatyp, shartty jazany orta deńgeıdegi kolonııadaǵy naqty merzimge aýystyrǵan.
– Naqty jazaǵa aýystyrǵanda kóp nárseni túsinip, qateligimdi moıyndadym. Nege osy qatelikterge jol bergenim jaıly jıi oılandym, – dep oı bólisti Jasulan.
Keıipker túrmede otyryp, bostandyqtyń qadirin uǵynǵan. Ýaqyt óte kele úlgili tártibi úshin qalǵan merzimi shartty túrge aýysqan. Alaıda túrmeden shyqqan soń jumyssyzdyqqa tap bolyp, tuńǵıyqqa batypty. Onyń ústine baspana máselesi de sheshilmegen.
– Jumysty kóp izdedim. Sosyn qaıta áleýmettenýdi bastadym. Mamandardyń qoldaýymen kásip jaıly oılana bastadym. «Eńbek» memlekettik baǵdarlamasy boıynsha oqyp, jańa mamandyqqa ıe boldym. Shaǵyn bıznes ashý úshin grant aldym jáne jeke bıznesimdi bastadym. Probatsııa qyzmeti páter máselesin sheshýge de kómektesti. Bir bólmeli páterde turý qıyn ekenin aıtyp, jaǵdaıymdy túsindirgen edim. Kelesi kúni resmı túrde kómek kórsetip, baspanaly bolýǵa septesti, – deıdi Jasulan.
Soltústik Qazaqstan oblysy Aıyrtaý aýdanynyń prokýrory Medet Kafızovtyń aıtýynsha, sottalǵan adamnyń qaıta áleýmettenip, osylaısha jańa ómir bastaýy ózgelerge úlgi.
– Aýdan prokýrory retinde probatsııada turǵan adamdarmen jıi kezdesýler uıymdastyramyn. Aı saıyn jınalystar ótkiziledi. Pozıtıvti mysal retinde bir adam trıbýnaǵa shyǵyp, jetistikterin baıandaıdy. Basqalary olardyń jolyn qaıtalaýǵa umtylady, – dep atap ótti prokýror.
Túrme men bostandyq arasyndaǵy kópir
Áleýmettengen azamattardyń qatarynda Mamvel esimdi taǵy bir keıipker bar. Ol 50 jasta, ǵumyrynyń kóp bóligin túrmede ótkizgen. Biraq qıyn synaqtarǵa qaramastan ómirin qaıta júıeleýge tyrysýda.
Mamvel – kásibı etikshi, 1990 jyldary óz aımaǵynda birneshe etik tsehyn basqaryp, jeke bıznesin júrgizgen azamat. Degenmen, sol zamandaǵy «kóshe zańyna» ilesip ketýi onyń ómirin astan-kesten etipti.
– Sol kezderde úlkender arasynda «nashaqor» sózi erekshe mártebe retinde qabyldanatyn. Túrmeden shyqqandarǵa qurmet kórsetiletin, olardyń tájirıbesi men kúshi joǵary baǵalanatyn. Biz jas edik, solarǵa eliktedik. Sol jyldary alǵash ret esirtki qoldandym. Birinshi sotym osy áreketimmen baılanysty, – deıdi Mamvel.
Úsh jylǵa sottalǵanyna qaramastan Mamvel bul oqıǵany tragedııa dep sanamaǵan. Tipti túrmeden shyqqan soń qaıta torǵa oralý týraly oılaǵan.
– 1999 jyly bostandyqqa shyqqanymmen birneshe kúnnen keıin qaıta túrmege oralǵym keldi. Túrmede dostarym bar edi. Bul jer maǵan bostandyqtan góri túsinikti, aldyn ala boljanǵan oryn sııaqty kórindi, – deıdi Mamvel.
Ýaqyt óte Mamveldiń syrtqy álemmen baılanysy álsireıdi. Kelesi bostandyqqa shyqqanynda anasynyń qaıtys bolǵanyn estip, syrtta eshkimniń kútpegenin sezedi. Osylaısha jyldar ótedi, qysqa bostandyq kezeńderi jańa sot jazalarymen almasady. Osy aralyqta Mamvel úılenip, balaly bolady, biraq keıin ajyrasady. Al qosymsha soqqy alkogolge táýeldilikke ákeldi. Sońynda qaıta túrmege túsedi. Alaıda bul qamaý Mamveldi túbegeıli ózgertipti. Túrmede ol áıel jazasyn óteýshimen tanysyp, ómirge kózqarasyn ózgertken.
– Qazir probatsııa qyzmetinde eseptemin jáne qaıta áleýmettený baǵdarlamasynan ótip jatyrmyn. Óndiriske jumysqa turdym, sebebi etikshige suranys bolmady, – deıdi ol.
Mamvel jaqynda túrmedegi súıiktisimen zańdy nekege turǵanyn da aıtty. Aldaǵy ýaqytta Kókshetaýdan etik jóndeıtin tseh ashýdy josparlap otyr. Osylaısha, probatsııa Mamvel úshin túrme men bostandyq arasyndaǵy kópir boldy. Ol mamandardyń kómegimen jáne óz kúsh-jigerimen sheńberden shyǵyp, birtindep qalypty ómirge oralýdy oılaıdy.
Derekterge súıensek, qaıta áleýmettený baǵdarlamasynan keıin qaıtalanatyn qylmystar 16,5%-ǵa tómendegen. Naqty kórsetkish baǵdarlamanyń tıimdiligin dáleldep turǵandaı...