Prezıdenttiń Reseıge memlekettik sapary: ekijaqty seriktestiktiń jańa kezeńi
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 11-12 qarasha kúnderi Reseı Federatsııasyna memlekettik saparmen barady. Sapar aıasynda ekijaqty strategııalyq áriptestik pen odaqtastyqty damytý, saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty keńeıtý máseleleri talqylanady degen boljam bar. Kazinform analıtıkalyq sholýshysy sarapshylarmen birge yqtımal nátıjelerdi taldady.
Memlekettik sapar - senim men seriktestiktiń bıik belesi
Memlekettik sapar – jaı ǵana resmı kezdesýler jıyny emes, eki el arasyndaǵy senim men strategııalyq áriptestiktiń naqty kórinisi. Mundaı saparlar halyqaralyq arenada eń joǵary mártebege ıe bolyp, memleket basshylarynyń jeke shaqyrýymen júzege asady. Olar ekijaqty dıalogti jańa deńgeıge kóterip, saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy tereńdetýge baǵyttalǵan.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Reseıge memlekettik sapary – dál osyndaı mańyzdy oqıǵalardyń biri. Onyń kún tártibinde eki el ekonomıkasyn ártaraptandyrý, ónerkásiptik kooperatsııany damytý, shekara mańy yntymaqtastyǵyn kúsheıtý jáne jańa birlesken jobalardy iske qosý máseleleri bar.
Sapardyń ereksheligi saltanatty rásimder men mazmundyq kezdesýlerdiń úılesiminde. Joǵary deńgeıdegi kezdesýlermen qatar, ekonomıkalyq kelisimderge qol qoıylyp, bıznes-forýmdar men óńiraralyq kelissózder ótedi. Memlekettik saparlar sırek ótetini belgili – memleket basshysy ár elge mundaı mártebeli saparmen bir-aq ret barady. Sondyqtan bul sapar eki el arasyndaǵy strategııalyq seriktestiktiń jańa kezeńin belgileýshi tarıhı mańyzdy beles bolyp sanalady.
Saıasattanýshy Edýard Poletaevtyń pikirinshe, Qazaqstan Prezıdentiniń Reseıge memlekettik sapary – eki el arasyndaǵy joǵary deńgeıdegi senim men strategııalyq áriptestiktiń naqty kórinisi.
– Bul sapardyń mártebesi erekshe. Óıtkeni memlekettik sapar – prezıdenttik kadentsııa kezinde bir-aq ret ótetin mańyzdy is-shara. Sondyqtan onyń sımvoldyq máni de, saıası salmaǵy da zor, – deıdi saıasattanýshy.
Saparda qandaı máseleler qaralady?
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Reseıdiń «Rossııskaıa gazeta» basylymyna shyqqan «Máńgilik dostyq — halyqtarymyzǵa jol silter temirqazyq» atty avtorlyq maqalasynda Máskeýdegi saparynyń basty maqsatyna toqtaldy.
- Meniń Máskeýge saparymnyń kún tártibi keń. Sonyń ishinde Qazaqstan-Reseı qarym-qatynasynyń jan-jaqty strategııalyq áriptestik pen odaqtastyq deńgeıine kóshýi týraly deklaratsııaǵa qol qoıý basty másele bolmaq. Árıne, bul qujat ekijaqty baılanystyń jańa dáýirin ashyp, ózara senimdiliktiń buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıin jáne barlyq baǵyt boıynsha tyǵyz jumys isteýge birlesken daıyndyqty bastaıdy, — deıdi Qasym-Jomart Toqaev.
Sapar aıasynda saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq baılanystardy keńeıtý, ónerkásip kooperatsııasyn damytý, energetıka men kólik-logıstıka salalaryndaǵy birlesken jobalardy talqylaý josparlanyp otyr. Saıasattanýshy, QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI medıa jobalar bóliminiń jetekshisi Janar Tólendınovanyń pikirinshe, mundaı sapar eki el arasyndaǵy ózara senimniń jáne saıası baılanystardyń berik ekenin kórsetedi.
– Qasym-Jomart Toqaevtyń sapary Qazaqstan men Reseıdiń yntymaqtastyǵynyń turaqty damyp kele jatqanyn aıǵaqtaıdy. Eki el ekonomıkalyq, mádenı jáne qaýipsizdik salalarynda tyǵyz baılanys ornatqan. Bul sapar sol seriktestikti jańa deńgeıge shyǵarady, – dedi Janar Tólendınova.
Ol sońǵy jyldary memleketter arasyndaǵy qatynastar júıeli damyp kele jatqanyn atap ótti.
– Tek bıyldyń ózinde memleket basshylary birneshe ret kezdesip, onnan astam ret telefon arqyly sóılesti. Bul – elder arasyndaǵy senim men turaqty dıalogtiń dáleli, – dedi sarapshy.
Janar Tólendınovanyń pikirinshe, bul sapar Qazaqstannyń teńgerimdi syrtqy saıasatyn taǵy bir márte kórsetedi.
– Qazaqstan eshbir elge birjaqty baǵyt ustanbaıdy. Reseımen de, Qytaımen de, Batys elderimen de, Ortalyq Azııadaǵy kórshilerimen de teń dárejede yntymaqtastyq ornatýǵa tyrysady. Bul – elimizdiń kópvektorly saıasatynyń negizgi qaǵıdasy, – deıdi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, qazirgi kúrdeli geosaıası jaǵdaıda Qazaqstan óz ustanymynda turaqtylyq pen jaýapkershilikke den qoıady.
– Prezıdent Toqaev halyqaralyq uıymdarda dıalog pen beıbit sheshimge úndeıtin bastamalar kóterip keledi. Bul Qazaqstannyń álem aldyndaǵy senimdi seriktes retindegi rólin kúsheıtedi, – dedi J. Tólendınova.
Ol sondaı-aq sapardyń ekonomıkalyq mazmunyna toqtaldy.
– Qazir Qazaqstan men Reseı arasynda jalpy quny 48 mlrd dollardan asatyn 170-ten astam joba iske asyp jatyr. Onyń ishinde mashına jasaý, energetıka, hımııa jáne tsıfrlandyrý salalary bar. Bul - naqty áriptestiktiń nátıjesi, – dedi sarapshy.
Sondaı-aq Aýyl sharýashylyǵynda da yntymaqtastyq artyp keledi.
– 2024 jyly aýyl sharýashylyǵy ónimderi boıynsha taýar aınalymy 3,8 mlrd dollar kóleminde boldy. Aldaǵy ýaqytta dándi daqyldardy óńdeý jáne agrologııalyq júıelerdi tsıfrlandyrý baǵytynda birlesken jobalar iske qosylady, – dep atap ótti JanarTólendınova.
Al saıasattanýshy Edýard Poletaevtyń sózinshe, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Tatarstan basshysymen kezdesýi kezinde bul sapardy «shekaralyq máni bar tarıhı kezeń» dep ataýy beker emes. Buǵan deıin Reseı Syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov bul oqıǵany «halyqaralyq deńgeıdegi mańyzdy shara» dep baǵalaǵan.
– Bul saparda asa ótkir geosaıası taqyryptar qozǵala qoımaıdy. Alaıda energetıka, kólik-logıstıka jáne ónerkásip kooperatsııasy salalaryndaǵy naqty kelisimderge jol ashylady. Qazir antıreseılik sanktsııalar jaǵdaıynda da eki el yntymaqtastyǵyn jalǵastyryp, jańa jobalardy iske asyryp jatyr. Qazaqstan postkeńestik keńistiktegi jáne Ortalyq Azııadaǵy Reseıdiń mańyzdy odaqtasy bolyp qala beredi, – deıdi sarapshy.
Energetıka salasy ekijaqty qatynastyń negizgi ózegi bolyp otyr. Qazaqstanda atom elektr stantsııasyn salý jobasyna Reseıdiń «Rosatom» kompanııasynyń qatysýy – strategııalyq áriptestiktiń jańa kezeńin bildiredi.
– Energetıka – ulttyq qaýipsizdik pen turaqty damýdyń negizi. Munda ózara kelisimder ekonomıkalyq qana emes, geosaıası turǵydan da mańyzdy, – dedi saıasattanýshy.
2024 jyly eki el arasyndaǵy saýda aınalymy 28 mlrd AQSh dollaryna jetken. Endigi maqsat – ony 30 mlrd dollarǵa jetkizý.
– Mundaı saparlar eki el arasyndaǵy dostyq pen senimdi nyǵaıtyp, strategııalyq baǵyttardyń úılesimdi damýyna yqpal etedi, – dep qorytyndylady saıasattanýshy.
Kópvektorlyq saıasat pen strategııalyq odaqtastyq
Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy qarym-qatynas erekshe mańyzǵa ıe. Bul – Qazaqstannyń kópvektorlyq saıasaty men Prezıdenttiń halyqaralyq arenadaǵy belsendiliginiń naqty kórinisi. Bıyl kúzden bastap Qasym-Jomart Toqaev álemniń mańyzdy qalalarynda birqatar halyqaralyq kezdesýlerge qatysty. Bul saparlar eldiń kópvektorly syrtqy saıasat júrgizetinin aıqyn kórsetedi. Memleket basshysy Nıý-Iorktegi BUU Bas Assambleıasynyń 80-sessııasyna, Qytaıdaǵy ShYU sammıtine, Ázerbaıjandaǵy Túrki memleketteri uıymynyń XII sammıtine, TMD Memleketter basshylary keńesiniń otyrysyna jáne Dýshanbe qalasynda ótken «Ortalyq Azııa – Reseı» ekinshi sammıtine qatysty. Sonymen qatar, Astanada Italııa, Vengrııa, Ázerbaıjan, Fınlıandııa Prezıdentterimen kelissózder ótkizdi.
Jaqynda Qasym-Jomart Toqaev AQSh-qa saparlap, Donald Tramp, Djeı Dı Vens jáne Mark Rýbıomen kezdesti. Al aldaǵy ýaqytta Máskeýge memlekettik sapar josparlanǵan. Bul kezdesýler Qazaqstannyń syrtqy saıasatyn teńgerimdi jáne salmaqty júrgizetinin kórsetedi.
Jahandyq turaqsyzdyq kezeńinde Astana álemdik kúsh ortalyqtarymen senimdi dıalog júrgizip otyr. Sonymen birge, Máskeýmen strategııalyq seriktestikke basymdyq beriletini árdaıym aıqyn.
Reseılik jýrnalıst Maksım Shevchenko atap ótkendeı, Vashıngtondaǵy Qasym-Jomart Toqaev pen Donald Tramp arasyndaǵy qyryq mınýtqa sozylǵan taza aǵylshyn tilindegi áńgime – senimdilik pen dıplomatııalyq danalyqtyń naqty kórinisi boldy. Bul Qazaqstannyń ustanymyn AQSh basshylyǵyna tikeleı jetkizýge múmkindik berdi.
Jýrnalıst jazǵandaı, Qasym-Jomart Toqaev Donald Trampqa Ýkraınadaǵy qaqtyǵysty toqtatý jónindegi áreketteri úshin alǵys bildirip, Vladımır Pýtınniń beıbit sheshimge qol jetkizý múmkindigine qatysty ustanymyn erekshe atap ótti.
Qazaqstan men Reseı Prezıdentteri jaqynda ǵana Dýshanbede kezdesý ótkizgenin jáne onda Vladımır Pýtın Qasym-Jomart Toqaevty Máskeýge memlekettik saparmen kelýge shaqyrǵanyn eskeretin bolsaq, bul tek pikir almasý emes, eki lıder arasyndaǵy strategııalyq pozıtsııalardy naqtylaý boldy.
Vashıngtondaǵy kezdesý – Qazaqstannyń keń dıplomatııalyq mıssııasynyń bir bóligi. Mundaı mıssııany tek senimdi dos pen serikteske senip tapsyrýǵa bolady dep esepteıdi jýrnalıst. Reseı úshin AQSh jáne Ýkraınamen kelissózder júrgizetin oryn retinde Qazaqstan eń yńǵaıly alań bolar edi.
Maksım Shevchenkonyń pikirinshe, Reseı Prezıdenti de postkeńestik keńistiktegi ıntegratsııalyq protsesterge bastamashy bolǵan elder retinde Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy erekshe qatynasty joǵary baǵalaıtynyn kórsetti.
Geosaıası shıelenis kúsheıgen kezeńde senimge, jeke dıplomatııaǵa jáne ıntegratsııalyq kún tártibine negizdelgen dál osyndaı baılanystar Eýrazııadaǵy turaqtylyqtyń basty tiregi sanalady. Qazaqstan tek kelissózderge qatysýshy ǵana emes, elderge naqty sheshim tabýǵa múmkindik beretin senimge toly dıalog alańyn qurady.
Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy saýda aınalymy
Saýda demekshi, 2025 jylǵy qańtar–tamyz aılarynda Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy taýar aınalymy 17 mlrd dollar boldy, bul - ótken jylmen salystyrǵanda 5,7%-ǵa tómen. Qazaqstannyń eksporty 5,3 mlrd dollarǵa azaıyp, negizinen ýran, mys jáne hrom rýdalary kóleminiń qysqarýynan áser kórdi.
Degenmen, óńdelmegen altyn, parfıýmerııa jáne bolat prokaty sııaqty ónimderdiń eksporty ósim kórsetti. Import shamamen 11,8 mlrd dollar deńgeıinde qalyp, munaı ónimderi, turmystyq toqyma jáne bolat ónimderiniń kólemi artty. Nátıjesinde saýda teńgerimi teris bolyp, – 6,5 mlrd dollar saldo tirkeldi, bul eki el arasyndaǵy saýda qurylymyndaǵy teńgerimsizdikti kórsetedi.
QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Ekonomıkalyq saıasatty taldaý bóliminiń bas sarapshysy Ásel Ábenniń aıtýynsha, Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy saýda qatynastary turaqty damyp kele jatsa da, teris saldo máselesi áli de ózekti bolyp otyr. Sarapshynyń pikirinshe, bul negizinen saýda qurylymyndaǵy teńsizdikten týyndaıdy: Qazaqstan Reseıge kóbinese shıkizat ónimderin (ýran, metall, jartylaı fabrıkattar) eksporttaıdy, al daıyn taýarlardy (janarmaı, avtokólik bólshekteri, azyq-túlik, toqyma buıymdary) kerisinshe, Reseıden ımporttaıdy.
– Bul jaǵdaıdy ózgertý úshin, eń aldymen ımportty almastyrý men birlesken óndiristerdi damytý qajet. Mysaly, farmatsevtıka, plastmassa jáne avtokomponentter salalarynda reseılik seriktestermen birge zaýyttar ashý tıimdi bolmaq. Óndiris Qazaqstanda júrgizilse, qosylǵan qun el ishinde qalady, al ımport kólemi azaıady. Qazir reseılik kapıtaldyń qatysýymen 23 myńnan astam kompanııa jumys isteıdi, biraq olardyń az bóligi ǵana óńdeý ónerkásibine tıesili. Sondyqtan osy baǵytta naqty yntalandyrý sharalary qajet, – deıdi Ásel Áben.
Sarapshy ekinshi mańyzdy baǵyt retinde qazaqstandyq eksportty qoldaý júıesin kúsheıtýdi atap ótti. Bul turǵyda Eksporttyq-kredıttik agenttik (EKA) tıimdi quralǵa aınalyp otyr. Agenttik kásipkerlerge saqtandyrý, kepildik jáne qarjylaı qoldaý kórsetý arqyly jańa naryqtarǵa shyǵýǵa múmkindik beredi. EKA aıasyndaǵy qarjylandyrý men kepildikter eksporttyq kelisimsharttardy az táýekelmen júzege asyrýǵa jol ashady.
– Sonymen qatar, Qazaqstan Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq (EAEO) alańyn tıimdi paıdalana otyryp, ózara óndiristik tizbekter men ındýstrııalyq aımaqtardy damytýǵa basymdyq berýi kerek. Mundaı kooperatsııalyq jobalar eki el arasyndaǵy saýda qurylymyn teńgerýge kómektesedi, – deıdi sarapshy.
Ásel Ábenniń pikirinshe, jalpy maqsat – saýdanyń kólemin emes, sapasyn arttyrý. Shıkizat eksportynyń ornyna daıyn ónim shyǵarý men óńdelgen taýarlardy eksporttaý baǵyty eldiń ekonomıkalyq turaqtylyǵyn kúsheıtip, Reseımen ózara tıimdi áriptestikti saqtaýǵa múmkindik beredi.
Oraldaǵy Óńiraralyq forým
Sonymen qatar, shekaralas óńirler arasyndaǵy yntymaqtastyq máseleleri bıyl Oral qalasynda ótetin dástúrli Qazaqstan–Reseı óńiraralyq forýmynda jalǵasyn tabady.
Edýard Poletaev Qazaqstan–Reseı óńiraralyq yntymaqtastyq forýmyn mańyzdy is-shara retinde atady. Bul forýmda tsıfrlyq ekonomıka, jasandy ıntellekt, kadr daıarlaý, agroónerkásip jáne kólik salasyndaǵy yntymaqtastyq máseleleri qaralady.
– Eki el arasyndaǵy jalpy taýar aınalymynyń 70 paıyzy shekaralas óńirlerdiń úlesine tıesili. Bul yntymaqtastyqtyń naqty ekonomıkalyq negizi bar ekenin kórsetedi, – dep atap ótti saıasattanýshy.
Al Janar Tólendınova óńiraralyq yntymaqtastyq forýmy eki eldiń ekonomıkalyq baılanysyn nyǵaıta túsetinin aıtty.
– Bul forým óńirler arasyndaǵy óndiristik jáne bilim salasyndaǵy seriktestikti arttyrady. Forýmda naqty kelisimder men jańa jobalar talqylanbaq, – dedi sarapshy.
Qoryta aıtqanda, Qazaqstan Prezıdentiniń Reseıge memlekettik sapary eki el arasyndaǵy strategııalyq seriktestikti jańa deńgeıge kóterýge baǵyttalǵan mańyzdy qadam bolǵaly otyr. Sapar barysynda talqylanatyn ekonomıkalyq, ónerkásiptik jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq máseleleri ekijaqty qatynastardy nyǵaıtyp, saýda qurylymyndaǵy teńgerimsizdikti azaıtýǵa múmkindik beredi. Importty almastyrý, birlesken óndiristerdi damytý jáne eksportty qoldaý sııaqty sharalar Qazaqstannyń ekonomıkalyq turaqtylyǵyn arttyra otyryp, Reseımen ózara tıimdi áriptestikti saqtaýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar, shekaralas óńirlerdegi yntymaqtastyq pen Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq aıasyndaǵy ındýstrııalyq jobalar saýda-ekonomıkalyq baılanystardy tereńdetip, óńirlik damýǵa qosymsha serpin beredi. Osylaısha, sapar tek resmı kezdesýler men kelisimderge qol qoıýdan ǵana turmaı, eki el arasyndaǵy senim men strategııalyq áriptestikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan keshendi shara retinde qundy bolmaq.