Prezıdenttiń Parlamenttik reforma jónindegi jumys tobynyń birinshi otyrysynda sóılegen sózi
ASTANA. KAZINFORM — Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Parlamenttik reforma jónindegi jumys tobynyń birinshi otyrysynda sóılegen sóziniń tolyq mátinin Aqorda saıty jarııalady.
Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!
Búgin biz Parlamenttik reforma boıynsha Jumys tobynyń alǵashqy otyrysyna jınaldyq. Ózderińiz bilesizder, ótken aptada arnaıy Jumys tobyn qurý týraly Ókimge qol qoıdym. Parlamenttik reforma — elimizdiń aldynda turǵan asa mańyzdy, jaýapty jumys. Joldaýymda bul másele azamattyq sektorda, sarapshylar ortasynda, sondaı-aq qazirgi Parlamentte jan-jaqty talqylanýy qajet dep naqty aıttym. Búgin, mine, birinshi otyrysymyzda Parlamenttiń, Prezıdent Ákimshiliginiń, Úkimettiń jáne saıası partııalardyń ókilderi, zańgerler, ǵalymdar, qoǵam qaıratkerleri bar. Bári de elge tanymal azamattar, túrli salanyń mamandary. Taǵy da qaıtalap aıtqym keledi: Parlamenttik reforma — elimizdiń, halqymyzdyń taǵdyryna tikeleı qatysy bar másele. Jumys tobynyń ár múshesi osy tarıhı mindetti durys túsinip, belsendi jumys isteıdi dep senemin.
Barshańyzǵa málim, elimizde túrli baǵytta aýqymdy ózgerister jasalýda. Bir el bolyp saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq reformalardy júzege asyryp jatyrmyz. Osy ózgerister jalǵasyn tabýy kerek. Bir orynda turyp qalýǵa bolmaıdy. Memleketimizdi túbegeıli jańǵyrtý strategııasyn «Kúshti Prezıdent — yqpaldy Parlament — esep beretin Úkimet» tujyrymdamasyna saı júrgize berý mańyzdy. Bul — elimizde Prezıdenttik bılik júıesiniń tıimdiligi saqtalady degen sóz. Jalpy, bir palataly Parlamentke kóshý halyqaralyq úrdiske tolyq saı keledi. Álem elderiniń úshten ekisinde osyndaı parlamenttik júıe qalyptasqan. Dál qazir bizge keregi — ortaq ustanym jáne parasatty, salmaqty usynys. Sondyqtan barlyq oı-pikirdi, usynysty muqııat zertteımiz, egjeı-tegjeıli qaraımyz.
Qurmetti Jumys tobynyń músheleri!
Bir palataly Parlament qurý týraly bastama ınnovatsııalyq saıası sheshim boldy. Qazir el ishinde, áleýmettik jelide túrli oı-pikirler aıtylýda. Basym kópshiligi muny «ábden pisip-jetilgen másele» dep sanaıdy. Tipti, «Halyqtyń kóbi qoldaǵan bastamany talqylap, referendým ótkizýdiń qajeti joq» degen oılar da aıtylyp jatyr. «Reformany sozýdyń qajeti joq, taıaý arada qysqa merzim ishinde jasaı salýǵa bolady» degen pikirler de bar. Shyn máninde, qaı jaǵynan alyp qarasaq ta, másele óte ózekti. Azamattarymyzdyń ártúrli pikir aıtyp, belsendi bolǵany — jaqsy úderis.
Degenmen parlamenttik reforma — asa kúrdeli jumys. Asyǵystyqqa jol berýge bolmaıdy. Sebebi, bul — elimizdiń taǵdyryn sheshetin jaǵdaı. Bul — memlekettiń bolashaǵyna tikeleı yqpal etetin qadam. Mundaı mańyzdy sheshim keń aýqymdy talqylaý arqyly qabyldanýǵa tıis. Qazaqstan — halyq únine qulaq asatyn Ádiletti memleket. Bul — myzǵymas ustanym.
Memleket basshysy retinde men úshin Parlament — elimizdegi saıası júıeniń negizgi tiregi. Sondyqtan aldymen Konstıtýtsııaǵa birqatar ózgeris engizý qajet bolady. Negizgi zańnyń 40-qa jýyq baby ózgeredi. Sodan soń kem degende 10 konstıtýtsııalyq zańǵa jáne 50-den astam kodeks pen zańǵa túzetý engizý kerek bolady. Muny jańa Konstıtýtsııa qabyldaýmen teń keletin is deýge bolady. Árıne, bul jumystyń bárin taban astynda, bir sátte júzege asyrý múmkin emes. Tyńǵylyqty daıyndyq kerek.
Sondyqtan aldaǵy reformanyń keıbir kontseptýaldy tustaryna qatysty oı-pikirimdi bildirgim keledi.
Birinshiden, biz barlyq reformany tek evolıýtsııalyq jolmen júrgizemiz. ıAǵnı azamattardyń suranysy, tól ereksheligimiz ben elimizdiń túpki múddesi eskeriledi. Parlamenttik reforma kezeń-kezeńimen iske asyrylyp kele jatqan aýqymdy saıası jańǵyrýdyń qısynyna saı keledi.
Esterińizde bolsa, saıası reformalardyń tórt paketi aıasynda parlamenttik oppozıtsııa týraly norma bekitilgen edi. Onda ókilderi az partııaǵa Májilistiń turaqty komıtetteriniń birinde tóraǵalyq laýazym atqarý jáne parlamenttik tyńdaý ótkizý týraly bastama kóterý quqyǵyna kepildik berildi.
Budan bólek, partııalar Parlamentke ótýi úshin saılaýdyń tómengi shegi azaıtyldy. Sodan soń 2022 jyly júrgizilgen konstıtýtsııalyq reformanyń arqasynda biz Májilistiń quzyretin eleýli túrde keńeıttik. Naqty aıtqanda, búginde Májilis zań qabyldaıdy, al Senat maquldaıdy. Bul alǵashqy qadamdar edi. Endi sońǵy jyldary qoǵamdaǵy saıası mádenıettiń edáýir óskenin eskere otyryp, biz birte-birte jáne baıypty jolmen bir palataly Parlamentke ótýdi bastaımyz.
Ekinshiden, parlamenttik reforma «Kúshti Prezıdent — yqpaldy Parlament — esep beretin Úkimet» saıası formýlasyna tolyq saı keledi. Jańa da atap óttim, bul — memleketimizdiń qurylymyn aıqyndaıtyn basty tujyrym. Túptep kelgende, parlamenttik reforma jáne osyǵan deıin júzege asyrylǵan reformalar bizdiń aımaqta buryn-sońdy bolmaǵan, shyn máninde, jańa basqarý júıesiniń negizin qalaıdy.
Sondaı-aq taǵy bir mańyzdy máselege nazar aýdarǵym keledi: Parlamentti reformalaý, bul — Senatty taratý degen sóz emes. Mundaı qate pikirge jol berýge bolmaıdy. Bizdiń aldymyzda turǵan maqsat — aıqyn. Biz ókildi bılik tarmaǵyn túbegeıli jańǵyrtýymyz kerek. Osylaısha, azamattarymyzdyń múddeleri men tilek-nıetin bildiretin zań shyǵarýshy organ múlde jańa sıpatqa ıe bolady.
Úshinshiden, aldaǵy reforma ekonomıka, áleýmettik jáne tehnologııalyq damý sekildi basqa da salalardaǵy jan-jaqty jańǵyrýlarmen úılesim tabady. Mysaly, tsıfrlandyrý men jasandy ıntellektini engizý kúlli álemdegi memlekettik basqarý júıesin ózgertetini sózsiz. Birqatar elde qazirdiń ózinde «elektrondyq nemese tsıfrlyq parlament» elementteri synaqtan ótkizile bastady. Bul azamattardy saıası ómirge aralastyrýdyń jańa formalaryn qamtamasyz etip, zań shyǵarý úderisiniń tıimdiligin arttyrý maqsatynda jasalady.
Keleshekte bul úrdis kúsheıe túspek. Sondyqtan biz de osy baǵytqa sanaly túrde kúsh salamyz. Aldaǵy ýaqytta e-Parlament qazirgi elektrondyq úkimet — e-Gov sııaqty suranysqa ıe quralǵa aınalýy múmkin. Sol sebepti bir palataly Parlamentke ótý bir esepten jumystyń jańa qalyby men qarqynyna, tez sheshim qabyldaýǵa beıimdelýdi kózdeıdi. ıAǵnı zaman ózgerip jatyr, ol óz talabyn oryndatady, e-Parlament júıesi qyr astynda tur. Jaqynda ómirimizge dendep enýi múmkin. Sondyqtan zań qabyldaýda múlde qate jiberýge bolmaıdy. Zań shyǵarý jumysyn jaqsartýdyń jańa tetikterin engizý atalǵan úderispen qatar júrýi qajet. Muny halyqaralyq tájirıbe de kórsetip otyr.
Bul rette bolashaq depýtattar korpýsynyń bilimi men biligi mańyzdy faktorǵa aınalady. Olardyń qatarynda naǵyz kásibı mamandar bolýy kerek. Parlament kásibı bolýǵa tıis. Bul — óte mańyzdy mindet. Parlamentti proportsııalyq júıemen, ıaǵnı partııalyq tizimmen jasaqtaý týraly usynys dál osy mindetten týyndap otyr. Bir palataly Parlamentte partııalardyń kóp bolýy saıası dıalogty kásibı negizde órbitýge yntalandyrady. Jańa jaǵdaı partııa jumysyna tyń talaptar qoıady. Demek popýlızm tsıfrlandyrý kezeńinde mańyzdy ról oınamaıdy, kerisinshe, kásibıliktiń bási joǵarylaı túsedi.
Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!
Parlament — Táýelsizdigimizdi jáne memlekettigimizdi aıshyqtaıtyn mańyzdy qurylym. Bul eshqashan ózgermeıtin aqıqat, aldaǵy ýaqytta da solaı bolyp qala beredi.
Jalpy, reformanyń negizgi maqsaty, soǵan sáıkes istelýge tıis jumystyń baǵyt-baǵdary týraly Joldaýda keńinen aıtyldy.
Referendýmǵa deıin atqarylatyn jumystyń bárin muqııat oılastyryp, baıyppen júrgizý qajet. Bilikti mamandar óz oılaryn ashyq aıtyp, tıimdi usynystar berýi kerek dep sanaımyn. Túpkilikti sheshim, ıaǵnı qoǵam pikiri durys bolýy úshin osy máselege qatysty aıtylatyn árbir oı-pikir de ábden tekserilgen, ekshelgen, jan-jaqty saraptalǵan bolýy kerek.
Bul — óte mańyzdy másele. Sondyqtan Jumys toby óz mindetin naǵyz kásibı ustanymǵa saı atqarýǵa tıis. Atap aıtqanda, «E-Otinish» jáne «E-Gov» portaldary arqyly kelip túsken barlyq oı-pikirdi saraptap, zerdeleý qajet. Biz Ádiletti memleket retinde ár azamattyń ortaq iske paıdaly bolatyn usynysyn eskerýimiz kerek. Ata zańǵa engiziletin árbir ózgeris muqııat pysyqtalyp, daıyndalýǵa tıis. Ár baptyń, ár normanyń mán-maǵynasyna tereń boılaǵan jón, ıaǵnı quqyqtyq, protsedýralyq máselelerdi naqty aıqyndap alýymyz qajet. Budan bólek, basqa da kóptegen másele paıda bolýy múmkin.
Qysqasy, aldymyzda turǵan sharýa — óte aýqymdy. Jumys tobyna úlken senim artylyp otyr. Іsterińizge sáttilik, tabys tileımin!
