Prezıdenttiń Qazaq tili endaýment qoryna salǵan úlesi 100 ese ósti
ASTANA. KAZINFORM — Elordada Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń jyldyq qorytyndy quryltaıy ótti.
Quryltaıǵa Qazaqstan Prezıdentiniń kómekshisi — Prezıdenttiń baspasóz hatshysy Rýslan Jeldibaı, Parlament depýtattary, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń quryltaıshylary men Ortalyq keńes músheleri, qor demeýshileri, óńirlik fılıal tóraǵalary jáne delegattar qatysty.
Halyq ártisi, qoǵam quryltaıshysy Dımash Qudaıbergen shetelde issaparda bolýyna baılanysty alqaly jıyn qatysýshylaryna beınequttyqtaý joldady.
— Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy elimizdegi til janashyrlaryn ortaq maqsatqa biriktirip, tilimizdiń mártebesin kóterý jolynda júıeli jumys istep kele jatqan erekshe uıymdardyń biri. Men úshin erekshe qýanyshty jańalyq, «Qazaq tili» qoǵamynyń OpenAI-men seriktestigi. Bul qazaq tiliniń jasandy ıntellekt dáýirinde óz tegin tabýyna jol ashady. Sonymen birge til janashyrlarynyń ortaq tsıfrlyq alańy — Qazaq tili qoǵamy mobıldi qosymshasy iske qosylyp jatyr. Qazaq tili — bizdiń tamyrymyz, bizdiń bolmysymyz, bizdiń bolashaǵymyz. Tildi damytý jolynda eńbek etip júrgen barsha janǵa shyn júrekten alǵys aıtqym keledi. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń jumysyna shyn júrekten sáttilik tileımin, — dedi tanymal ánshi quttyqtaýynda.
Іs-shara barysynda Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń basshysy Raýan Kenjehanuly 2025 jylǵa arnalǵan is-qımyl jospary aıasynda atqarylǵan jumystarǵa toqtaldy.
— Biz úshin qazaq tilin oqytýdyń ádistemesi men tájirıbesin jetildirýdegi asa mańyzdy baǵyttyń biri — bilim berý júıesindegi oqytý ádistemesi. Osy baǵytta birqatar jumys istelinip jatyr. Forýmdar ótkizip, muǵalimdermen tikeleı jumys isteımiz. Ekinshi baǵyt — qazaq tilin zamanǵa saı mazmunmen baıytý. Onyń aıasynda balalarǵa qajetti ádebıet, mýltfılm, kınodan bastap, ǵylymı, iskerlik ádebıetterdi barynsha kóbeıtýge tyrysamyz. Úshinshi baǵyt — tildi qazirgi jahandyq tehnologııalarǵa jaqyndatý, osy úrdiske qosý. Aıta berse, sharýa kóp, bári mańyzdy. Biraq biz ózimizdiń qaýqarymyzǵa qaraı aldaǵy ýaqytta dál qazir ózekti bolyp kóringen osyndaı úsh baǵytta tańdap alyp, jumys istep jatyrmyz, — dedi ol.
Onyń aıtýynsha, bıyl Abaı Qunanbaıulynyń 180 jyldyǵyna oraı aqynnyń akademııalyq jınaǵy qazaq, aǵylshyn, orys jáne qytaı tilderinde jarııalandy. Buǵan qosa ana tilimizdiń rýhanı mártebesin kóteretin birqatar kitap aýdarylyp, basylyp shyqty.
«Qazaq tili» qoǵamynyń bastamasymen Disney jáne Pixar stýdııalary tanymal fılmderin qazaq tiline dýblıajdaý dástúrin jalǵastyrdy. Bıyl «Aqshaqar», «Elıo», «Lılo men Stıch», «Ańdar shahary 2» sııaqty tanymal týyndylary kassalyq tabys kórsetkishteri boıynsha rekord jańartty. Máselen, qarashanyń 27 kúni tanystyrylǵan «Ańdar shahary 2» anımatsııalyq fılmi alǵashqy aptada-aq Qazaqstan men Ortalyq Azııa boıynsha jalpy tabystyń 15,5 paıyzyn qazaqsha nusqa esebinen jınady.
— Disney jáne Pixar stýdııalaryna Qazaqstannan demeýshi taýyp, elimizge kelip jatqan balalarǵa qyzyqty, tartymdy keıipkerleri bar fılmderdi qazaq tiline aýdarýdy usynǵan edik. Biraq olar usynysty qarap, birinshi ret Disney jáne Pixar stýdııalary óz qarajatyna dýbıajdy qazaq tiline úlken tildermen bir ýaqytta jasap, tanystyryp jatyr. Dúnıejúzinde ondaı tildiń sany 30-ǵa jýyq qana. Demek, gollıvýdtyq myqty stýdııalary qazaq tilin álemde premerasy bir kúnde bolatyn ózge tilderdiń qataryna qosty. Bul biz úshin úlken mártebe ári jaýapkershilik, — dedi qoǵam basshysy.
Bilim berý salasyndaǵy qazaq tili men ádebıeti pánin oqytýǵa ádistemelik qoldaý kórsetý jumysy jalǵasyp jatyr. Almaty, Qaraǵandy jáne Abaı oblystarynda eki myńǵa jýyq qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimderimen forýmdar ótkizilip, pedagogtardyń kásibı qaýymdastyǵy keńeıe tústi.
Bıyl alǵash ret «Bilim-Innovatsııa» halyqaralyq qoǵamdyq qorymen birlesip «Ana tili» respýblıkalyq zııatkerlik olımpıadasy uıymdastyryldy. Olımpıadaǵa elimizdiń barlyq óńirinen 5 000 oqýshy qatysyp, aqtyq synǵa 64 komanda ótti. Jeńimpaz 8 oqýshyǵa jetekshi joǵary oqý oryndarynyń granttary tabystaldy. Sonymen qatar, «Jarqyn bolashaq» shyǵarmashylyq olımpıadasy jalǵasyn taýyp, úzdik oqýshylarǵa bilim granttary usynyldy.
— Olımpıadanyń, qazaq tiliniń arqasynda ózge tildi ortadan shyqqan 40-qa jýyq bala úlken bolashaqqa joldama alyp otyr. Osy jumysty ary qaraı jalǵastyramyz, — dedi Raýan Kenjehanuly.
Qazaq tiliniń jańa tehnologııalyq kezeńge beıimdelýin kúsheıtý maqsatynda «Jańa sóz» jobasy iske qosyldy. til.kz platformasynda júzege asyrylyp jatqan bastama jańa qubylystar men uǵymdarǵa ulttyq sıpattaǵy balamalar qalyptastyrýǵa, qoǵamdy sózjasam protsesine keńinen tartýǵa baǵyttalǵan.
Sondaı-aq, bıyl «Jyl sózi — 2025» jobasy bastaldy. Joba aıasynda qoǵamda, medıada jáne áleýmettik jelilerde keń qoldanylǵan sózder anyqtaldy. Saýalnama nátıjesi boıynsha osy jyldyń eń jıi qoldanylǵan sózi — «jasandy ıntellekt», eń tanymal kirme sózi — «chatbot», jańa sóz — «suhbatker», jıi aıtylǵan tsıtata — «ár kún — jańa múmkindik» ekeni anyqtaldy.
Shaısultan Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ortalyǵymen birge «Ulttyq dıktant» jobasy ótti. Mádenı-aǵartýshylyq bastamaǵa oflaın jáne onlaın formatta jalpy sany 300 myńǵa jýyq azamat qatysty. Bul — jazý mádenıetine degen qoǵamdyq suranystyń artqanyn kórsetetin mańyzdy kórsetkish.
Til men tehnologııa toǵysynda iske asqan iri bastamanyń biri — Memleket basshysynyń AQSh-qa resmı sapary kezinde Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy men OpenAI kompanııasynyń ChatGPT-diń qazaq tilindegi múmkindikterin damytý týraly kelisimi. Kelissózderde qazaq tilindegi derekter kólemin ulǵaıtý, modelder dáldigin arttyrý jáne sapaly oqý kontentin ıntegratsııalaý máseleleri talqylandy.
«Qazaq tili» qoǵamynyń músheleri úshin ortaq tsıfrlyq keńistik qalyptastyrý maqsatynda Qazaq Tili Qogamy mobıldi qosymshasy ázirlendi. Qosymsha arqyly kez kelgen azamat qoǵamdastyqqa qosylyp, seriktes kompanııalardyń qyzmetine jeńildikter men KITAP platformasyna tegin jazylym ala alady. Jazylymnan túsken qarajattyń bir bóligi Qazaq Tili Endowment qoryna baǵyttalyp, til damytý jobalaryna jumsalady.
2023 jyly qurylǵan Qazaq Tili Endowment qory Qoǵamnyń uzaq merzimdi turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge yqpal etip keledi. Memleket basshysynyń alǵashqy qoldaýynan keıin iri kásipkerler men kompanııalar bastamany jalǵastyryp, búgingi tańda qorǵa 700 mıllıon teńgeden asa qarajat jınaldy. Qor qarajaty jumsalmaıdy. Bıylǵy ústeme tabys mólsheri 80 mıllıon teńgeni qurady. Bul Qoǵamnyń qarjylyq derbestigin nyǵaıtýǵa múmkindik berdi.
«Qazaq tili» qoǵamynyń endaýment qory 2023 jyly memlekettik tildi damytý men qoldaý maqsatynda júıeli jáne turaqty jumysqa qajet qarjylyq negiz qalyptastyrý úshin qurylǵan.
Birinshi bolyp bul bastamany Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev qoldap, 7 mln teńge kóleminde jarna aýdarǵan edi. Memleket basshysynyń bul bastamasyn belgili qazaqstandyq kásipkerler men qazaq tiliniń janashyrlary jalǵastyrdy.
Bıyl sáýirde Lancaster Group aktsıonerleri — Berik Qanıev, Gaýhar Qapparova jáne ıÝrıı Pak Qazaq Tili Endowment qoryna 200 mln teńge bólý týraly sheshim qabyldaǵany belgili boldy.